نویسنده:مرتضی حاج بابایی





 
1- کارنامه های امتحانی را مثل یک آیینه تلقی کنید و خودتان را در آن به دقت ببینید. هر کارنامه ای گویای نکات مهمی است که با درک صحیح آن می توانیم به کارنامه های بهتری در آینده دست یابیم. کارنامه ها می توانند بیانگر سطح تلاش شما باشند. آنها هم چنین می توانند گویای سطح توانایی های شما هم باشند. کارنامه می تواند بیانگر سطح عملکرد شما هم باشد. پس اولین قدم آن است که تعیین کنیم این کارنامه ای که گرفتیم به آن می نگریم بیانگر چه چیزی است؟
2- کارنامه ها وقتی می توانند بیانگر سطح توانایی های شما باشند که هم خودتان و هم اطرافیانتان (اعم از دبیران و والدین و دوستان) به این نتیجه برسند که شما استعدادی بیش از آنچه که بدست آورده اید ندارید و به قول معروف کشش شما در همین حد است. اما بخاطر داشته باشید که حتی در چنین حالتی هم این کارنامه صد درصد گویای سطح توانایی شما نیست مگر آنکه یک متخصص روان شناس بر این امر صحه بگذارد. چون عموماً دانش آموزی که در یک درس مثلاً ریاضی یا عربی هیچوقت نمره ای بالاتر از 15 نمی گیرد الزاماً به معنی آن نیست که او کشش لازم را ندارد بلکه می تواند بیانگر این باشد که او نمی تواند از استعداد خود بهره بگیرد. سطح توانایی های شما زمانی پایین خواهد بود که شما دچار اختلالات مختلف مغزی، عصبی، روانی یا یادگیری باشید. آیا واقعاً اینگونه است؟
3- کارنامه ها می توانند بیانگر سطح تلاش شما باشند. بدیهی است اگر دانش آموزی در یک درس نمره 14 می گیرد دلیل بر ضعف وی در آن درس نیست بلکه گویای آن است که وی تمرین و پشتکار و برنامه ریزی و علاقه و انگیزه ی کافی برای خواندن آن درس نداشته است. پس اگر کارنامه شما بیانگر چنین چیزی است بهتر آن است که دست به بازنگری و تغییر در روش خواندنمان بزنیم. نه آنکه برچسب بی لیاقتی و ناتوانی به خودمان بزنیم یا بر چسب زده شده را بپذیریم. عموم دانش آموزان نوع کارنامه هایشان بیانگر این حالت است.
4- به جای اینکه به دنبال بهانه ها و توجیه های رنگارنگ باشیم و بهانه هایی مثل اینکه «سؤالهای طرح شده سخت بود» «هیچ کس بیست نگرفت» «تازه من نمره ی خوب کلاس را گرفته ام» «اصلاً دبیرمان در تصحیح اوراق دقت نمی کند» «سؤالها خارج از کتاب درسی بود» و... سعی کنیم خودمان را در آیینه ی کارنامه مان صادق ببینیم. کمی فکر کنیم که آیا نیاز به تمرین بیشتری نداشتیم؟ آیا می توانستم بهتر تمرین کنم؟ آیا نیاز به یادگیری روش های یادگیری را ندارم؟ بهتر است ابتدا سهم خودمان را در کارنامه جستجو کنیم سپس به سهم دیگران در رقم خوردن چنین نتیجه ای بپردازیم.
5- کارنامه ای که بیانگر سطح تلاش شما است. گویای نیازتان به برنامه ریزی یا تجدید نظر در برنامه ریزی تان می باشد. پیام این دسته از کارنامه ها را دریابید. آنها به شما می گویند که چگونه باید در برنامه هاتان تجدید نظر کنید. مشورت با مشاورین متخصص (و نه هر کسی که ادعای مشاوره می کند) می تواند در این مورد راهگشا باشد.
6- چنانچه شما جزء آن دسته از دانش آموزانی هستید که دارای استرس فراوان، اضطراب بیش از حد، وسواس در پاسخدهی، کندی در پاسخدهی، فراموشی یا ناتوانی در بازیابی اطلاعات از حافظه و یا بی دقتی فراوان هستید در این صورت کارنامه ی شما هرگز نمی تواند کارنامه ی سطح تلاش شما یا سطح توانمندیتان باشد. اینگونه کارنامه ها معمولاً بیانگر سطح عملکرد دانش آموز است.
7- کارنامه ی شما زمانی می تواند کارنامه ی سطح عملکرد شما تلقی گردد که هم از استعداد و توانایی های ذهنی بالایی برخوردار باشید و هم دانش آموز کوشا و با پشتکاری باشید. فقط در چنین حالتی است که با اطمینان می توانیم بگوییم که شما اشکالتان در فرایند نتیجه گیری یعنی روز امتحان است دانش آموزانی که مشکلات گفته شده در نکته ششم را دارا هستند حتماً باید به روانشناسان متخصص یادگیری یا برای درمان وسواس خود به روان شناسان بالینی مراجعه نمایند. آنها بدون حل مشکلات خود نمی توانند بهبودی در شرایط تحصیلی خود ایجاد نمایند.
8- یادتان باشد که از کارنامه ی خودتان فرار نکنید. این کارنامه متعلق به شما است. مخفی کردن آن، نادیده پنداشتن آن، نابود کردن آن و یا فکر نکردن به آن نمی تواند به شما کمک کند. پس شجاعانه آن را بپذیرید و در مورد نمره ها، درصدها ترازها و رتبه های خود کمی بیاندیشید. دلایل افت و خیز خود در درسها را بررسی کنید. این دلایل را فقط برای خودتان بنویسید در مورد آن بیاندیشید. راه حل های ممکن را پیدا کنید و مسئله ی خود را حل کنید، مطمئن باشید این بهترین گزینه ی ممکن است.
9- برای آنکه سطح رضایت خودمان را از کارنامه ی خود بررسی کنیم. باید بدانیم که این سطح رضایت چرا و چگونه حاصل شده است؟ آیا رتبه ی اول کلاس بودن شما را راضی می کند؟ حتی اگر همکلاسان شما در درس هایشان عموماً ضعیف باشند؟ آیا رتبه ی اول پایه و مدرسه را بدست آوردن شما را قانع می سازد حتی اگر بدانید که در سطح منطقه ی آموزشی خود یا در سطح استان اصلاً رتبه قابل قبولی نیست؟ حتماً سراغ دارید دانش آموزی را که با گرفتن نمره 12 راضی و خشنود است و حتماً دیده اید دانش آموزانی را که حتی با داشتن نمره 18/5 عصبانی و گریان هستند. به نظر شما با این شراط می توانیم سطح رضایت خود را بدون توجه به دایره ی رقابتی که در آن واقع شده ایم تعریف کنیم؟
10- کارنامه سند ارزیابی دانش آموز در دروس مختلف است. این ارزیابی یا آنچه که به آن امتحان می گوییم برای همه یکسان اجرا شده اما برای همه نتیجه ی یکسانی نداشته است. بنابراین هر فردی باید کارنامه ی خودش را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد تا دریابد در کدام درس یا درس ها نیاز به کار بیشتری دارد؟ در کدام درس یا درس ها نتیجه ی مطلوبی نگرفته است؟ چرا؟ و چگونه می توان در این درس یا درس ها هم پیشرفت کرد؟ کدام مبحث یا مباحث را باید بهتر، دقیق تر، بیش تر و عمقی تر بخواند؟ چه مهارت یا مهارتهایی را در نحوه ی پاسخدهی باید کسب نماید یا تقویت نماید؟
به نظر می رسد فراهم ساختن پاسخی صحیح و دقیق در مورد این گونه پرسشها می تواند راهگشای مناسبی برای رشد و پیشرفت تحصیلی باشد.
11- با گرفتن یک کارنامه دنیا به آخر نمی رسد. همواره فرصت جبران وجود دارد. همواره امید به پیشرفت وجود دارد. همواره امکان بهبود شرایط و یا تغییر آن وجود دارد. مهم آن است که با گرفتن کارنامه به درستی آن را فهمیده و تجزیه و تحلیل کنیم. به جایگاهی که داریم نگاه کنیم و به آنچه که خود را لایق و شایسته ی آن می پنداریم بیندیشیم و برای پر کردن این فاصله قدم بردارید. پس از همین حالا شروع کنید. فردا دیر است.
12- کارنامه های مختلف، ویژگیهای مختلفی دارند. مهم آن است که هر کارنامه ای را که از هر جا دریافت می کنیم بخوبی تجزیه و تحلیل کنیم. در این بخش از روش تحلیل کارنامه، به تحلیل کارنامه هایی می پردازیم که مربوط به آزمونهای رقابتی ای مثل کنکور می باشد. در اینگونه کارنامه ها با مواردی مثل درصد، تراز، نمره خام، رتبه، نمره کل و... روبرو می شویم که درک درست از آنها می تواند به ما در تجزیه و تحلیل آنها بهتر کمک کند. این موارد را در نکته های بعدی پی گیری کنید.
13- درصد نمره ای است که بین 33- تا 100 در نوسان است. نمره منفی یعنی نه فقط به هیچ نمره ای دست نیافته اید بلکه به دلیل کثرت سؤالهای غلط شما، نمره حاصله از صفر هم کمتر شده است. هرگاه در نمره های درصدی نمره های زیر 100 داشتید بررسی کنید ببینید که چرا 100 نگرفته اید؟ آیا پاسخ های اشتباه داشته اید؟ کدام پاسخها اشتباه بوده و چرا؟ یا اینکه پاسخنامه را سفید گذاشته اید؟ در این صورت هم بررسی کنید که چرا نتوانسته اید به سؤال یا سؤالهای مورد نظر جواب دهید؟ آیا کمبود وقت باعث این امر شده؟ یا نداشتن اطلاعات و دانش کافی؟ یا فراموشی عامل این امر بوده؟ به نظر شما برای هر کدام چه باید کرد؟
14- گاهی ممکن است در کارنامه به نمره ای به نام تراز برخورد کنید تراز جایگاه شما را در درس مربوطه نسبت به سایر داوطلبان نشان می دهد. به همین دلیل ممکن است درصد شما در درس ریاضی 60 باشد اما ترازتان 6800 ولی ممکن است در درس زبان نمره 94 را گرفته باشید اما ترازتان در این درس 6400 باشد. در نگاه اول به نظر می رسد که باید وضعیت شما در درس زبان نسبت به بقیه رقبا بهتر باشد. اما نمره ی تراز به شما می گوید که شما در درس ریاضی از جایگاه مناسب تری نسبت به دیگران برخوردارید. به عبارت دیگر درس زبان چون برای بسیاری از داوطلبان ساده بوده و آنها هم نمره ی خوبی گرفته اند شما را به تراز 6400 رسانده اما درس ریاضی برای دیگران آنقدر سخت بوده و نمره های آنان آنقدر کم بوده که تراز شما بالاتر از نمره ی تراز زبان تان شده است. توصیه می کنم هرگاه در درسی از تراز پایینی برخوردار بودید به فکر جبران آن باشید و سعی کنید به شیوه های مختلف نمره ی ترازتان را افزایش دهید. در این مورد مشاوران شما می توانند نکات فنی تری غیر از آنکه «بیشتر یا بهتر بخوان» را در اختیار شما قرار دهند.
15- یکی دیگر از مشخصات کارنامه «رتبه» است. رتبه جایگاه شما را به ترتیب در بین بقیه ی رقبا مشخص می کند. ارزش رتبه به شدت تحت تأثیر تعداد شرکت کنندگان در آزمون است. مثلاً کسب رتبه 35 در یک کلاس 38 نفره هرگز برابر با کسب همان رتبه در جمع 100 نفری دانش آموزان پایه نیست و این رتبه نیز هرگز به اندازه ی کسب رتبه ی 35 بین 10000 نفر از دانش آموزان یک استان نیست. مسلماً هر چه تعداد شرکت کنندگان بیشتر باشد رتبه 35 با ارزش تر خواهد بود و بر عکس. بنابراین در تحلیل رتبه همواره به تعداد کل شرکت کنندگان در آزمون توجه کنید. هر چند که مفهوم رتبه در کلاس، رتبه در پایه، رتبه در شهر، رتبه در استان، رتبه در سهمیه و رتبه کشوری با یکدیگر متفاوت است توجه به این تفاوتها می تواند ما را به تحلیلی دقیق تر از کارنامه برساند.
16- بخاطر داشته باشید که هرگاه رتبه ها و ترازهای شما از دامنه ی نوسان زیادی برخوردار است بیانگر این موضوع است که شما از یک روند مطالعاتی ثابتی پیروی نمی کنید. البته وجود نوسان در نمره و تراز و رتبه کاملاً طبیعی است اما نوسانهای زیاد که بیانگر افت و خیزهای فراوانی است می تواند نگران کننده باشد و دلیل بر وجود مشکلات انگیزشی و مدیریتی داوطلب است. تلاش کنید این دامنه ی نوسان خود را کم کرده تا به نوعی ثبات نسبی در نتیجه گیری برسید.
17- در برخی از کارنامه های تحصیلی تصویری از پاسخ برگ های داوطلبان نیز وجود دارد این کارنامه ها به دانش آموز امکان می دهد که دقیقاً دریابد کدام یا کدامین سؤال یا سؤالها را اشتباه جواب داده و کدام سؤال یا سؤال ها را بدون پاسخ باقی گذاشته است. دیده می شود که عموم داوطلبان از کنار این موضوع به سادگی عبور می کنند اما واقعیت آن است که چنین کارنامه هایی فوق العاده ارزشمند هستند زیرا داوطلبان می توانند با دیدن سؤالهایی که بی پاسخ باقی مانده دریابند که آیا در مورد این سؤالها دچار کمبود وقت شده اند؟ بدیهی است که اگر پاسخ دانش آموز در این مورد مثبت باشد باید به مهارتهای مدیریت زمان دست یابد. گاهی هم ممکن است سؤال های بی پاسخ به دلیل فراموشی شکل گرفته باشند. در این مورد حتماً نیاز به مدیریت حافظه داریم و مهارتهای مرتبط با آن را باید بیاموزیم. ممکن است پرسشهای بی پاسخ ناشی از عدم تسلط اطلاعاتی ما بر موضوع درسی باشد. یعنی جواب سؤال را نمی دانستیم. در این صورت واضح است که نیاز به مطالعه ی عمیق تر و مجدد مباحثی را داریم که سؤال های مربوط به آن را نتوانسته ایم پاسخ بدهیم.
18- در تحلیل پاسخ برگ های موجود در کارنامه ها، گاهی با سؤال هایی روبرو می شویم که به آنها پاسخی غلط داده ایم. این پاسخ های غلط می تواند ناشی از بی دقتی در محاسبات، بی دقتی در انتخاب گزینه، بی دقتی در خواندن متن سؤال، بی دقتی در وارد کردن پاسخ در پاسخنامه، عدم تسلط اطلاعاتی بر موضوع مورد سؤال و موارد مشابه دیگر باشد به نظر می آید که هیچ کس بهتر از شخص داوطلب قادر نیست علت این اشتباهات را تعیین کند. اما از آنجایی که این کار نیازمند آموزش، داشتن فرمهای ویژه ی تحلیل عملکرد آزمونی، حوصله در استخراج علت خطاها و اشتباهات و از همه مهمتر باور به اینکه این روش، روشی بسیار مفید و سودمند است می باشد کمتر دانش آموزی اقدام به چنین کاری می کند. این در حالی است که معمولاً پاسخ نامه ها منبع بسیار مفیدی برای تحلیل این دسته از سؤال ها هستند نگارنده به همه ی عزیزان توصیه می کند که به این امر توجهی ویژه داشته باشند و در صورت لزوم جهت دریافت آموزشها و روش تحلیل صحیح کارنامه ها به مشاورین مطلع مراجعه کنند.
19- هر کارنامه می تواند به عنوان یک نتیجه از ارزش والایی برخوردار باشد. به خاطر داشته باشیم که برای رشد و پیشرفت تحصیلی باید هدف داشته باشیم. اهداف مقطعی آزمونی می تواند راهگشای مناسبی برای رشد و پیشرفت های آتی ما باشد. به شرط آنکه آن را به خوبی دریافته و بکوشیم تا در عمل آن را پیاده کنیم. مثلاً اگر تراز داوطلبی در یک درس 5800 ونمره درصدی وی 46 درصد بود او می تواند برای آزمون بعدی خود در آن درس خاص هدف 50 درصدی در نظر بگیرد و به این ترتیب 4 درصد رشد در درسی خاص می تواند به عنوان یک هدف مقطعی آزمونی تلقی گردد. رشدی که قابل تحقق است. به همین روال داوطلب می تواند برای سایر درسهایش نیز اهدافی را در نظر گرفته و برای تحقق آن تلاش کند و وضعیت موجود امروزش را به وضعیت مطلوب فردایش تغییر دهد. فقط به یاد بسپارید که اهداف مقطعی آزمونی خود را بلند پروازنه و رویایی انتخاب نکنید. این اهداف حتماً باید قابل تحقق و دستیابی باشند که تولید انرژی و انگیزه کنند نه اینکه باعث سرخوردگی و دلسردی شوند.
20- اهداف مقطعی آزمونی خود را هر بار مورد وارسی دقیق قرار دهید تا دریابید در کدام درسها و به چه میزان به این اهداف دست یافته اید؟ و در کدام درسها، چرا نتوانسته اید هدفهای مقطعی خود را محقق سازید؟ به نظر می آید این نگاه ابزاری، مدیریت و انگیزشی به کارنامه ها می تواند نقش و اهمیت کارنامه در رشد و هدایت تحصیلی و بویژه نقش انکارناپذیر آن در پیشرفت تحصیلی را آشکار سازد.

/ج