نقش یهود در بنیان حکومت های جدید

توسعه ی نظام استعماری مدرن و تأسیس حکومت های جدید، دو پدیده ای هستند که به یکدیگر وابستگی کامل دارند. تصور هر کدام بدون دیگری، غیرممکن است و خاستگاه سرمایه داری نیز وابسته به هر دوی آنها است. لاجرم، برای کشف و درک اهمیت هر عامل تاریخی در رشد سرمایه داری، لازم است دریابیم که آن عامل در هر دو نظام استعماری و بنیان حکومت های جدید، چه نقشی داشته و این نقش واجد چه اهمیتی بوده است. در فصل قبل، از رابطه ی یهودیان و نظام استعماری سخن گفتیم، در این فصل رابطه ی آنها را با حکومت مدرن نشان خواهیم داد.
هر نگاه گذرا و سطحی این تصور را پدید خواهد آورد که یهودیان، این مردم بی کشور، در تأسیس کشورها و حکومت های مدرن هیچ تأثیر و نفوذی نداشته اند. حتی یکی از دولت مردان بزرگی که نامشان در این رابطه به ذهن خطور می کند، یهودی نبودند - نه چارلز پنجم (1) یهودی بود، نه لویی یازدهم (2)، نه ریشیلیو (3)، مازارین (4)، کولبرت، کرامول، فردریک ویلیام (5) حاکم پروس و نه فردریک کبیر (6). با این همه، وقتی از این دولت مردان و حاکمان مدرن سخن به میان می آوریم، نمی توانیم یهودیان را نادیده بگیریم و باید آنها را به حساب آوریم. درست مثل این است که از فاوست (7) سخن بگوییم، اما از مفیستوفلس (8) غفلت کنیم. یهودیان و فرمان روایان در طی اعصاری که مورخان آن را عصر مدرن نام نهاده اند، دست در دست یکدیگر، با گام های بلند، به پیش حرکت کرده اند. در نظر من، این وحدت و هم بستگی، نماد ظهور و اوج گیری سرمایه داری و به تبع آن، حکومت مدرن است. در اغلب کشورها، فرمان روا در نقش حامی یهودیان مظلوم ظاهر شده و از آنها در برابر شکنجه و عذاب دولت های دیگر، دفاع کرده است. چرا؟ چون منافع و هم دلی ایشان چنین ایجاب می کرد. یهودیان مظهر سرمایه داری مدرن بودند و فرمان روایان نیز می خواستند تا نفوذ و قدرت خود را با آنها همراه سازند تا بتوانند موقعیت خود را تثبیت یا تقویت کنند. بنابراین، وقتی از نقش یهودیان در بنیاد نهادن زیربنای حکومت ها و کشورهای مدرن سخن می گوییم، منظورم تأثیر مستقیم و بی واسطه ی آنها به عنوان سازمان دهندگان نیست، بلکه نقش همکاری غیر مستقیم آنها را در این فرآیند مدّ نظر دارم. منظورم اشاره به این واقعیت غیر قابل انکار است که یهودیان، کشورهای در حال شکل گیری را با ابزار و وسایل لازم برای تثبیت موقعیت و گسترش چهارچوب های آن مجهز کردند و از سوی دیگر، این یهودیان بودند که ارتش هر کشور را از دو نظر مورد حمایت قرار دادند و باید دانست که برای کشورها و حکومت های تازه تأسیس، ارتش تکیه گاه اصلی و ستونی بود که به آن تکیه می شد. این دو وجه عبارت بودند از، یهودیان از یک سو، در ایام جنگ تسلیحات نظامی مهمات و آذوقه در اختیار ارتش می نهادند و از دیگر سو، نیازهای مالی را، آن هم نه فقط برای ارتش، بلکه نیازهای کلی دربار و دستگاه حکومتی را تأمین می کردند. در سراسر سده های شانزدهم، ‌هفدهم و هیجدهم میلادی یهودیان به عنوان تأمین کنندگان مواد مورد نیاز ارتش و نیز به عنوان افراد ثروتمندی که شاه زادگان برای تأمین منافع مالی و پشتیبانی پولی به آنها مراجعه می کردند، صاحب نفوذ فراوانی شده بودند. این جایگاه یهودیان در توسعه ی کشورهای مدرن، پی آمدهای بسیار مهم و شگرفی داشت. لازم نیست وارد جزئیات آن شوم و تنها کاری که در این مورد خواهم کرد، این است که شواهد و مدارکی در تأیید آن ارائه دهم. اما در این جا نمی توان به هر مورد محتمل اشاره کرد. فقط می توان راه را نشان داد و به عهده ی محققان بعدی خواهد بود که آن راه را تکمیل کنند.

یهودیان در مقام مسئولان تدارکات

گرچه مدارک و اسناد متعددی هست که نشان می دهد یهودیان در اسپانیا و پیش از سال 1492 در مقام افراد طرف قرارداد ارتش کار می کردند، اما من به این دوره ی تاریخی کاری نخواهم داشت چون این دوره از چهارچوب ملاحظات فعلی ما بیرون است. ما باید خود را به سده های بعد از آن محدود کنیم و از انگلستان شروع می کنم.
از همان سده های هفدهم و هیجدهم میلادی یهودیان به عنوان مسئولان تدارکات ارتش، اسم و رسمی به هم زده بودند. در دوره ی کامنولت (9) که از مرگ چارلز اول (10) در سال 1649 تا استقرار دوباره ی نظام پادشاهی در سال 1660 را در برمی گیرد، آنتونیو فرناندز کاراواهال (11) مشهور به یهودی کبیر، معروف ترین طرف قرارداد ارتش بود که در فاصله ی سال های 1630 تا 1635 وارد لندن شد و خیلی زود به عنوان یکی از مشهورترین تجار این شهر، نامش بر سر زبان ها افتاد. به سال 1649 او یکی از پنج بازرگان بزرگ لندن بود که طرف اعتماد شورای شهر قرار گرفت و قرارداد تأمین ذرت ارتش به او سپرده شد. گفته می شود که او سالانه معادل صدهزار پوند نقره وارد انگلیس می کرد. در دوره های بعد از آن و به ویژه در طی جنگ های ویلیام سوم (12)، سِر سالامون مداینا (13) ملقب به مداینای یهود، بزرگ ترین طرف قرارداد ارتش شد و به خاطر خدماتی که ارائه داد، لقب سِر گرفت و در واقع اولین یهودی بود که به این افتخار نائل می آمد.
در فرانسه و طی جنگ های این کشور در مستعمرات اسپانیا هم مشابه همین اتفاق افتاد. در این مورد هم یهودیان اصلی ترین طرف های قرارداد ارتش بودند. در سال 1716 یهودیان شهر استراسبورگ متذکر خدماتی شدند که برای ارتش لویی چهاردهم (14) انجام داده بودند که شامل تأمین اطلاعات و هم چنین فراهم آوردن آذوقه بود. در واقع، رئیس کلّ قراردادهای ارتش در زمان لویی چهاردهم، یک فرد یهودی به نام جیکب ورمز (15) بود و جالب این جا است که در سده ی هیجدهم میلادی یهودیان به تدریج نقش مهم و چشم گیرتری در این زمینه به عهده گرفتند. در سال 1727 یهودیان شهر متس (16) ظرف حدود شش هفته، بیش از دو هزار رأس دام برای آذوقه و بیش از پنج هزار رأس اسب برای سواره نظام تأمین کردند. مارشال موریس (17) اهل ساکسونی، فاتح فونته نوی (18)، این چنین ابراز عقیده می کند که از وقتی که یهودیان قراردادهای ارتش را به دست گرفتند، نیازهای ارتش به بهترین وجهی تأمین شده است. یکی از مشهورترین یهودیان طرف قرارداد ارتش در زمان دو لویی آخر، فردی به نام سرف بیر (19) بود که در نامه ی پذیرش او به عنوان شهروند فرانسه، چنین آمده است «در جنگ هایی که در سال های 1770 و 1771 در آلزاس (20) درگرفت، او از این فرصت استفاده کرد تا تعصب و اشتیاق خود را برای خدمت به ارتش و کشور، به بهترین وجهی نشان دهد.»
به همین ترتیب، در سده ی هیجدهم میلادی مؤسسه ی گرادی در بوردو نیز مؤسسه ای با شهرت و اعتبار بین المللی بود. ایبرهم گرادی (21) انبارهای عظیمی در شهر کبک (22) تأسیس کرد تا نیازهای ارتش فرانسه در آن منطقه را تأمین کند. در دوران حکومت انقلابی و در سال های جنگ های ناپلئون در فرانسه، همواره یهودیان بودند که به عنوان تأمین کنندگان نیازهای ارتش خدمت می کردند. در همین رابطه اعلامیه ای عمومی که در سال 1795 در خیابان های پاریس نصب شد، شایان ذکر است. در آن ایام، قحطی بزرگی گریبان گیر پاریس شده بود و مقامات شهر از یهودیان خواسته بودند تا به عنوان قدردانی از حقوقی که سردمداران انقلاب به ایشان اعطا کرده بودند، ذرت مورد نیاز مردم را تأمین کنند. نویسنده ی اعلامیه چنین می نویسد «یهودیان به تنهایی و به لطف روابط تجاری خود، قادرند تا با موفقیت این خواسته را برآورند و این حقّ همشهریان پاریسی آنها است که از این امر نهایت استفاده را ببرند.» مورد مشابهی هم در شهر درسدن (23) آلمان رخ داد. در سال 1720 یوناس می یر (24) یهودی متمول شهر، ساکنان درسدن را با تأمین ذرت در مقیاسی وسیع، از خطر قحطی و گرسنگی نجات داد.
از ایام قدیم در سراسر آلمان، یهودیان متعددی در مراتب مختلفی به عنوان طرف های قرارداد ارتش خدمت می کردند. بهتر است به برخی از آنها اشاره شود. یکی از آنها آیزاک می یر (25) در سده ی شانزدهم میلادی است که در سال 1537 که کاردینال آلبرشت (26) او را به عنوان شهروند هالبرشتات (27) پذیرفت، به او حکم کرد که در ایام پر مخاطره ی آن دوره «صومعه ی ما را با سلاح ها و ادوات جنگی مناسب و ارزنده، مورد حمایت قرار دهد.» یکی دیگر، یوزلمن فن روشایم (28) بود که در سال 1548 نامه ای از مقامات دربار آلمان دریافت کرد که او را به خاطر تأمین پول و آذوقه برای ارتش، تحت حفاظت قرار می داد. یا سندی مربوط به سال 1546 در دست است که در آن، از یک یهودی به خاطر تأمین بارانی و پالتو برای سربازان ارتش، سپاس گذاری شده است. حدود صد سال بعد در سال 1633 یهودی دیگری به نام لازاروس (29)، نامه ای رسمی دریافت کرد مبنی بر این که «او به شخصه، یا با صرف هزینه هایی، اطلاعات ارزشمندی به دست آورد که آنها را در اختیار سران ارتش سلطنتی قرار داد و هم چنین وظیفه ی خود دانست تا اطمینان حاصل کند که ارتش دارای مهمات کافی و پوشاک مناسب است.» فردریک ویلیام فرمان روای براندنبورگ و مشهور به الکتور کبیر (30) هم برای تأمین نیازهای ارتش خود به یهودیان نیاز داشت و به آنها مراجعه می کرد. لیمان گومپر تز (31) و سالومون الیاس (32) طرف های اصلی قرارداد او برای تأمین توپ، باروت و نظایر آن بودند. یهودیان دیگری نیز در این عرصه فعالیت داشتند که مشهورترین ایشان عبارت بودند از ساموئل جولیوس (33)، مأمور تأمین اسب در زمان فردریک آگستوس (34)، فرمان دار ساکسونی و خانواده ی مادل (35) در آنسباخ (36) که در سده های هفدهم و هیجدهم میلادی هم طرف قرارداد ارتش بودند و هم با دربار ارتباط مالی داشتند. خلاصه، همان طور که یکی از نویسندگان آن ایام، به ایجاز بیان می دارد «همه ی صاحبان قرارداد یهودی اند و همه ی یهودیان با ارتش یا دربار، قراردادی دارند.»
اتریش از این نظر با آلمان، فرانسه یا انگلیس تفاوتی نداشت. یهودیان ثروتمندی که در زمان سلطنت امپراتور لئوپولد (37) اجازه یافته بودند تا بار دیگر در وین اقامت کنند (1670) یعنی خانواده های اوپنهایمر (38)، ورتمایر (39)، مایر هرشل (40) و بقیه، همگی با ارتش قرارداد داشتند. همین امر در تمام کشورهای تحت سلطه ی اتریش هم صادق است. سرانجام آن که باید به یهودیان طرف قراردادی اشاره کنیم که در زمان جنگ های انقلاب آمریکا و جنگ های داخلی این کشور آذوقه و مهمات ارتش را تأمین می کردند.

یهودیان در مقام تأمین کنندگان نیازهای مالی

این موضوعی است که مورخان متعددی درباره ی آن مطلب نوشته اند و بابت این جنبه از تاریخ یهود در ایام مختلف، اطلاعات بالنسبه جامعی در دست داریم. در نتیجه، برای من لزومی نخواهد داشت که با ذکر جزئیات فراوان به این مورد بپردازم و فقط ذکر چند حقیقت مورد قبول همگان، کفایت خواهد کرد.
می دانیم که از زمان های دور، یعنی حتی در قرون وسطا قراردادهایی نظیر اخذ مالیات ها و کسب حق و حقوق پادشاهان و سهمیه های حکومتی به یهودیان واگذار می شد و معمولاً خزانه داران و وام دهندگان به پادشاهان، یهودی بودند و این امر به ویژه در حوزه ی شبه جزیره ی پیرنی بیش تر دیده می شد که در آن ناحیه اعضای خانواده های آلموکساریف (41) و رندیرو (42)، از میان یهودیان ثروتمند منطقه دست چین شده بودند، ولی چون همان طور که پیش تر متذکر شدم، این دوره ی تاریخی مورد نظر ما نیست،‌ لاجرم از ذکر نام خودداری می کنم و خوانندگان را به منابع موجود درباره ی این ایام رجوع می دهم.
اما در عصر جدید بود که فعالیت یهودیان به عنوان مشاوران مالی شاه زادگان اوج گرفت و آنها نفوذ و قدرت فراوانی در دربار این شاه زادگان به دست آوردند؛ در ایامی که کشورها به مفهومی که امروزه می شناسیم شکل گرفتند. برای مثال هلند را در نظر می گیریم که گرچه در آنجا یهودیان رسماً از خدمت دربار منع شده بودند، ولی توانسته بودند به مناصب مهم و با نفوذی چنگ بیندازند. در این مورد می توان از موزس ماخادو (43)، طرف اعتماد و علاقه ی ویلیام سوم (44)، خانواده ی دلمونته (45) که برخی از اعضای آن سفیر بودند و خانواده ی ثروتمند سواسو (46) نام برد که در سال 1688 مبلغی معادل دو میلیون گولدن به ویلیام قرض دادند. البته یهودیان صاحب نفوذ دیگری هم بودند.
تأثیر منابع مالی حاضر و آماده ی یهودیان در هلند، سبب شد تا اهمیت آنها در نقاط دیگر هم مطرح شود و در سده های هفدهم و هیجدهم میلادی هلند همتای خزانه ی ارزشمندی بود که تمامی شاه زادگان نیازمند اروپا برای تأمین نیازهای مالی خود دست تقاضا به سوی آن دراز می کردند. در واقع، مناسب تر آن خواهد بود که افرادی چون پینتو (47)، دلمونته، بوئنو دو مسکیتا (48)، فرانسیس مل (49) و بسیاری یهودی دیگر در آن ایام را، نه تنها تأمین کنندگان نیازهای مالی هلند،‌ بلکه تمامی اروپای شمالی بدانیم.
به همین ترتیب،‌ امور مالی انگلیس هم در این دوره تا حدّ خیلی زیادی توسط یهودیان کنترل می شد. در این ایام بود که مجلس انگلیس به خاطر برآوردن نیازهای مالی خود، زمینه را برای اقامت یهودیان ثروتمند در این کشور فراهم آورد. مدت ها قبل از آنکه یهودیان با اجاره ی کرامول وارد انگلیس شوند، گروهی یهودی در ظاهر از دین برگشته و ثروتمند از اسپانیا و پرتغال حرکت کردند و از طریق آمستردام خود را به انگلیس رساندند. در سال 1643 جمع کثیری از این یهودیان وارد انگلیس شدند. مرکز تجمع آنها منزل آنتونیو دو سوزا (50) سفیر پرتغال در لندن بود که خود او هم از تازه مسیحی شده ها بود. از چهره های صاحب نام در این جمع، آنتونیو فرناندز کاراواهال بود که نام او را پیش تر ذکر کردیم و نه تنها از طرف های ثروتمند قراردادهای ارتش بود، بلکه از تأمین کنندگان نیازهای مالی حاکمان انگلیس هم به شمار می آمد. هم او بود که نیازهای حکومت در دوره ی کامنولت (51) را تأمین کرد. در دوره ی پادشاهی خاندان استیوارت (52) و به ویژه در دوره ی حکومت چارلز دوم (53) مستعمرات انگلیس گسترش یافت. از جمله ملازمان رکاب هم سر پرتغالی او، کاترین (54) اهل براگانزا (55)، تعداد قابل توجهی یهودیان ثروتمند حضور داشتند که از جمله ی آنها می توان به برادران داسیلوا (56)، بانک داران پرتغالی آمستردام، اشاره کرد که آن قدر طرف اعتماد ملکه بودند که مسئولیت انتقال و نظارت بر جهیزیه ی عروس به آنها سپرده شده بود. هم زمان با آنها اعضای خانواده های مندز (57) و دوکوستا (58) هم به انگلیس وارد شدند که بعدها در هم ادغام شدند و نام خانوادگی منذر دوکوستا را برای خود برگزیدند.
کم و بیش در همین دوره بود که یهودیان اشکنازی (59) مقیم آلمان، به تدریج وارد این کشور شدند، اما به طور کلی نمی شد ثروت آنها را با دارایی ها و اموال یهودیان سفاردی (60)، ساکن اسپانیا، مقایسه کرد ولی به هر حال اشکنازی ها هم چهره های ثروتمند خود را داشتند که از جمله آنها می توان به بنیامین لوی (61) اشاره کرد.
تعداد یهودیان در زمان سلطنت ویلیام سوم (62) بیش تر هم شد و ارتباط میان یهودیان دربار و یهودیان ثروتمند قوام بیش تری یافت. سر سالومون مداینا که نام او هم پیش تر ذکر شده بود، از هلند و به عنوان بانک دار سلطان با او همراه شد و از جمله همراهان خود او نیز فردی به نام سواسو بود که او هم از اعضای یک خانواده ی ثروتمند به حساب می آمد. در زمان حکومت ملکه آن (63)، یکی از مشهورترین تأمین کنندگان نیازهای مالی دربار انگلیس، مناسه لوپز (64) بود و وقتی تجارت دریای جنوب رونق خود را از دست داد، یهودیان به بزرگ ترین نیروی مالی در انگلستان بدل شدند. آنها در سرمایه گذاری های بی حساب و کتاب در دریای جنوب شرکت نداشتند و لاجرم اموال و دارایی های آنها نیز مصون ماند و آسیب چندانی ندید. به همین خاطر، وقتی حکومت انگلیس براساس مالیات ارضی به مردم وام داد، یهودیان توانستند یک چهارم از کلّ این وام را دریافت کنند. در طی این دوران بحرانی، مهم ترین خانواده ی یهودی، خانواده ی گیدئون (65) بود که سامسون گیدئون (66) (1762-1699) نماینده ی این خانواده ی مشاور مورد اعتماد حکومت و دوست نزدیک ستون پایدار اعتبار سلطنت بود. سامسون در سال 1745 که اوج بحران بود، برای کمک به حکومت، وامی معادل یک میلیون و هفت صد هزار پوند فراهم آورد. بعد از مرگ او این مقام به دفتر امور مالی فرانسیس (67) و جوزف سالوادور (68) رسید و آنها تا آغاز سده ی نوزدهم این موقعیت را حفظ کردند و پس از آن خاندان روتچیلد (69) رهبری امور مالی خاندان سلطنتی را به دست گرفتند.
عین همین ماجرا در فرانسه هم رخ داد و ساموئل برنار (70) در دوره ی آخر سلطنت لویی چهاردهم و تمامی دوران سلطنت لویی پانزدهم (71)، موقعیت بسیار مستحکمی به دست آورد. یکی از نویسندگان خرده گیر آن دوره چنین می نویسد «لویی چهاردهم در باغ با یهودی ثروتمند خود قدم می زد که تنها شایستگی او این بود که چون طناب اعدام که مانع از فروافتادن اعدامی می شود، تنها تکیه گاه حکومت بود.» ساموئل تأمین کننده ی نیازهای مالی فرانسه در ایام جنگ های اسپانیا بود. او هم چنین کمک کرد تا فرد مورد نظر فرانسه، زمام امور لهستان را به دست بگیرد و مشاور نایب السلطنه در تمام امور مالی او به حساب می آمد. بنابراین، وقتی مارکی دو دانژو (72) در یکی از نامه های خود درباره ی او می نویسد «او در حال حاضر، بزرگ ترین بانک دار اروپا است» سخنی به اغراق نگفته است. در فرانسه هم یهودیان بعد از ترکیدن حباب دریای جنوب و در تحکیم دوباره ی موقعیت کمپانی هند شرقی فرانسه سهم بزرگی ایفا کردند، اما تا سده ی نوزدهم طول کشید که یهودیان توانستند موقعیت واقعاً مهم و بانفوذی در محافل مالی فرانسه به دست آورند و از جمع یهودیان سرشناس آن دوره در فرانسه باید از خانواده های روتچیلد، هلپرن (73)، فولد (74)، سرفبیر (75)، دوپان (76)، گودشو (77)، دالنبر (78)، پریه (79) و سایرین نام برد. این احتمال هست که در سده های هفدهم و هیجدهم یهودیان زیادی سوای آنها که نام برده شدند، در امور مالی فرانسه دخالت داشتند اما با توجه به اخراج گسترده ی یهودیان، بسیاری از آنها به ظاهر به مسیحیت گرویدند و در نتیجه، اطلاعات کامل و موثقی در مورد آنها در دست نیست.
اما پی گیری فعالیت ها و نفوذ یهودیان در اتریش و آلمان به خاطر ابداع زیرکانه ی مقام یهودی دربار بسیار آسان تر است. گرچه طبق قوانین این کشورها یهودیان نمی توانستند در داخل قلمروی این دو کشور زندگی کنند، با این همه، شاه زادگان و حاکمان محلی،‌ تعدادی از یهودیان ممتاز را در دربار خود نگه می داشتند. بنا به نوشته ی گراتز (80)، تأسیس مقام یهودی دربار برای اولین بار توسط امپراتوران آلمان و در جریان جنگ های سی ساله پیشنهاد شد. با توجه به این امر، حقیقت غیر قابل انکار آن است که کم و بیش تمامی ایالات آلمان در سراسر سده های هفدهم و هیجدهم میلادی یهودی یا یهودیان درباری خود را داشتند و امور مالی قلمروهای تحت اختیار ایشان به حمایت های این یهودیان متکی بود.
برای روشن تر شدن موضوع، به چند مورد نمونه اشاره می شود. در سده ی هفدهم، در دربار سلطنتی به افرادی چون جوزف پینکهرل (81) اهل گورتس (82)، موزس (83) و یاکوب ماربرگر (84) اهل گرادیسکا (85)، ونتورا پارنته (86) اهل تریست، یاکوب باسوی باتشبا اشمیلز (87) در پراگ برمی خوریم و آخرین این افراد کسی بود که امپراتور او را به رده ی اشراف و نجبا ارتقای مقام داد و به خاطر خدمات وفادارانه ای که انجام داد، به او افتخار داد و لقب فن تروئنبرگ (88) را برای او در نظر گرفت. در دوران حاکمیت امپراتور لئوپولد اول نیز با خانواده ی اوپنهایمر روبه رو می شویم که درباره ی او لودویگ اشتاتسکانزلر (89) مطالب زیر را نوشته است. او بعد از بیان این مطلب که یهودیان در اغلب روی دادهای مهم کشور نقش چشم گیری داشتند، اضافه می کند «در سال 1690 اوپنهایمر یهودی نه تنها در میان بازرگانان و بانک داران اروپا، بلکه در سراسر جهان، اشتهار و اعتبار خاصی داشت.» ولف اشلزینگر (90) نیز در همین عرصه به همین اندازه مهم و سرشناس بود. او که از افراد طرف قرارداد دربار به حساب می آمد، بیش از یک وام بزرگ برای دربار فراهم آورد. ماریا ترزا (91) نیز از خدمات اشلزینگر و سایر یهودیان، به ویژه خانواده های ورتایمر (92)، آرینشتاین (93) و اسکل (94) بهره های فراوان برد. در واقع، به مدت بیش از یک قرن تمامی بانک داران دربار در وین، یهودی بودند. نفوذ اقتصادی آنها را با این محک می توان سنجید کهوقتی در شهر فرانکفورت یک بلوای ضدّ یهودی برپا شد، مقامات محلی به این فکر افتادند که برای موقعیت مالی شهر عاقلانه تر آن خواهد بود که از دفتر سلطنتی درخواست کمک کنند تا از یهودیان شهر که روابط تجاری بسیار نزدیکی با هم دینان خود در وین داشتند، حمایت لازم را به عمل آورند.
در دربارهای کوچک تر آلمان نیز همین وضع برقرار بود. نیازهای رو به گسترش دربارها که در تجمل با یکدیگر رقابت داشتند،‌ ایجاب می کرد که کارگزاران ماهری در مراکز بزرگ تجاری داشته باشند. به همین خاطر، دوک مکلنبرگ (95) در هامبورگ چنین کارگزارانی داشت و یان فیلیپس (96) اهل ورتزبرگ (97) در سال 1700 از خدمات موزس الکان (98) در فرانکفورت بهره می برد. این نوع خدمات، فرصت های تازه ای در اختیار یهودیان قرار داد و چیزی نگذشت که آنها تأمین کنندگان جواهرات برای بانوان دربار، جامه های فاخر برای پیش کاران و حتی مواد غذایی خوشمزه برای آشپزان شدند و در ضمن آمادگی آن را داشتند که در صورت لزوم، وام های نقدی نیز در اختیار درباریان قرار دهند. در فرانکفورت و هامبورگ که جمعیت یهودی فراوانی داشت، تعداد زیادی از این کارگزاران مالی زندگی می کردند که در خدمت شاه زادگانی بودند که بر مناطق دوردست تسلط داشتند. افزون بر کسانی که تا این جا به نامشان اشاره شد، در ضمن باید از دانیل آبنسور (99) یهودی پرتغالی یاد کرد که به سال 1711 در فرانکفورت درگذشت. او هم از اعضای دربار پادشاه لهستان بود که در هامبورگ می زیست و این پادشاه به خاطر وام های متعددی که از او گرفته بود، بدهی های فراوانی به او داشت. برخی از این کارگزاران گاه به داخل دربار نقل مکان می کردند و به یهودی یا یهودیان درباری بدل می شدند. فردریک آگوستوس (100) که به سال 1694 فرمان روای ساکسونی شد، تعداد زیادی یهودی درباری در خدمت خود داشت؛ لفمان برنتس (101) اهل هانوور (102)، جی. مایر (103) اهل هامبورگ، برند لهمن (104) اهل هالبرشتات که برای انتخاب پادشاه لهستان پول زیادی خرج کرد و دیگران. خانواده ی بهرند (105) در هانوور هم تأمین کنندگان اصلی نیازهای مالی دربار بودند و هم کارگزاران خزانه. خانواده های مادل (106)، فرانکل (107) و نتین (108) نیز همین نقش را برای دوک آنسباخ ایفا می کردند. در پالاتینیت (109) نیز لمتی مویزس (110) و مایکل می (111)، که در سال 1719 وام دو و نیم میلیون گیلدنی فرمان دار آنسباخ به امپراتور را پرداخت، حضور داشتند و سرانجام در ماگراوات بایروت (112) نیز خانواده ی بایرزدورف در امور مالی حکومت نقش فعالی بازی می کردند.
سرشناس تر از اینان، یهودیان درباری حاکمان براندنبورگ - پروس (113) بودند که به نام های برخی از ایشان اشاره می کنیم، لئو پولد (114) در زمان یواکیم دوم (115)، گومپرز (116) و یوست لیبمن (117) در زمان فردریک سوم، فایت (118) در زمان فردریک ویلیام اول (119) و افریم (120)، موزس (121)، آیزاک (122) و دانیل ایتزیگ (123) در زمان فردریک دوم. مشهورترین یهودی دربار آلمان، مردی که او را باید نمونه ی تام و تمام یهودیان درباری نام نهاد، سوس - اوپنهایمر (124) بود که در دربار چارلز الکساندر (125) حاکم ورتمبرگ (126) حضور داشت.
سرانجام نباید از ذکر این نکته نیز غفلت کنیم که طی سده ی هیجدهم میلادی و به ویژه در دوران جنگ های انقلابی آمریکا، یهودیان در تأمین نیازهای مالی ایالات متحد آمریکا نیز نقش بسیار فعالی ایفا کردند. حیم سالومون (127) از این نظر همتای خانواده های مینی (128) و کوهن در جورجیا است، اما مشهورترین آنها رابرت موریس (129)، تأمین کننده ی نیازهای مالی انقلابیون آمریکا بود.
و اینک نوبت طرح یک نکته ی خارق العاده است. در حالی که در طی چندین سده، به ویژه در طی سده های هفدهم و هیجدهم، یعنی دو سده ای که در رشد کشور مدرن نقش بسیار تعیین کننده ای داشتند، یهودیان پیوندهای مالی خاصی با حاکمان داشتند. در سده ی بعد از آن و حتی در طی دو سده ی پیش از آن نیز نظام اعتبار مالی به تدریج شکل تازه ای به خود گرفت. این امر سبب شد تا سرمایه دار بزرگ از آن موقعیت مسلط خود به تدریج عقب رانده شود و در پس زمینه قرار گیرد و فرصتی فراهم آورد تا تعداد روزافزونی وام و اعتبار دهندگان کوچک تر جای او را بگیرند. به عبارت دیگر، با روش مدرن سیال سازی وام، اعتباردهی شکل مردمی تری به خود گرفت و عامه ی مردم نیز از آن بهره مند شدند و به این ترتیب، نقش یهودی درباری کم کم اهمیت خود را از دست داد، اما خود یهودیان در رواج و رشد این نظام جدید وام گیری بی کار نبودند و نقش مهمی ایفا کردند و به این ترتیب، به سلطه ی انحصاری خود به عنوان تنها تأمین کنندگان نیازهای مالی پایان دادند. آنها با این کار، وقت و پول خود را بیش از پیش بر احداث کشورهای جدیدی که اینک ما با آنها روبه رو هستیم، متمرکز کردند.
دگرگونی نظام اعتباری عمومی، بخشی از یک تحول بسیار گسترده تر بود که به طور کلی بر حیات اقتصادی مسلط شد، تحولی که در آن هم یهودیان نقش بزرگی ایفا کردند. در فصل بعد، به تفصیل درباره ی این تحول سخن خواهیم گفت.

پی نوشت ها :

1. Charles V
2. Louis XI
3. Richelieu
4. Mazarin
5. Frederick William
6. Frederick Great
7. Faust
8. Mephistopheles
9. Commonwealth
10. Charls I
11. Antonio Fernandez Carvajal
12. William III
13. Sir Solomon Media
14. Louis XIV
15. Jacob Worms
16. Meiz
17. Marshal Maurice
18. Fontenay
19. Cerf Beer
20. Alsace
21. Abraham Gradis
22. Quebec
23. Dresden
24. Jonas Meyer
25. Isaac Meyer
26. Cardinal Albrecht
27. Halberstadt
28. Joselman won Rosheim
29. Lazarus
30. Great Elector
31. Leimann Gompertz
32. Solomon Elias
33. Samuel Julius
34. Frederick Augustus
35. Model
36. Ansbach
37. Leopold
38. Oppenheimer
39. Werthermer
40. Mayer Herschel
41. Almoxarife
42. Rendeiro
43. Moses Machado
44. William III
45. Delmonte
46. Suasso
47. pinto
48. Bueno de Mesquita
49. Francis Mel
50. Antonio de Souza
51. Commonwealth
52. Stuart
53. Charles II
54. Catherine
55. Braganza
56. Da Sylva
57. Mendes
58. Da Costa
59. Ashkenazi
60. Sephardi
61. Benjamin Levy
62. William III
63. Anne
64. Menassh Lopez
65. Gideon
66. Sompson Gideon
67. Francis Salvador
68. Joseph Salvador
69. Rothschild
70. Samuel Bernard
71. Louis XV
72. Marquis de Dangeau
73. Helphen
74. Fould
75. Cerfbeer
76. Dupont
77. Godchaux
78. Dalembert
79. Pereire
80. Greatz
81. Joseph Pinkherle
82. Goerz
83. Moses Marburger
84. Jacob Marburger
85. Gradisca
86. Ventura Parente
87. Jacob Bassewi Batscheba Sehmieles
88. Von Treuenburg
89. Staatskanzler Ludewing
90. Wolf Schlesinger
91. Maria Theresa
92. Wertheimer
93. Arnstein
94. Eskele
95. Mecklenburg
96. John Philips
97. Würzburg
98. Moses Elkan
99. Daniel Abensur
100. Frederick Augustus
101. Leffmann Berentz
102. Hanover
103. J. Meyer
104. Berend Lehmann
105. Halberstadt
106. Model
107. Fraenkel
108. Nathan
109. Palatinate
110. Lemte Moyses
111. Michel May
112. Marggravate of Bayreuth
113. Brandenbury - Prussain
114. Lippold
115. Joachim II
116. Gomperz Liebmann
117. Joost Liebmann
118. Veit
119. Frederick William I
120. Ephraim
121. Moses
122. Isaac Itzig
123. Daniel Itzig
124. Suess - Oppenheimer
125. Charles Alexander
126. Würtemberg
127. Haym salomon
128. Mini
129. Robert Morris

منبع: سومبارت، ورنر، (1384)، یهودیان و حیات اقتصادی مدرن، رحیم قاسمیان، تهران، نشر ساقی، دوم.