پژوهشگر: مسلم کرم زادی




 

چکیده :

در این مقاله سعی می‌کنیم با بررسی شعارهای انقلابی مردم که در جریان تظاهرات ضد رژیم شاهنشاهی داده می‌شد، به بررسی اهداف انقلابیون، ایده‌آلها و نظام آرمانی آنها بپردازیم. توجه به «شعارهای انقلابی» از این روست که نشان‌دهنده ایدئولوژی انقلابیون و خواسته‌ها و ایده‌آلهای آنها در پی‌ریزی نظام مطلوب است. در همین راستا ضمن شناخت رهبران و گروههای سازمان یافته اصلی درگیر در مبارزات انقلابی و برنامه‌های آنها، همچنین بررسی شعارهای انقلابی مردم، از نظرات محققان و صاحب نظران انقلاب ایران استفاده خواهیم کرد. بررسی نظرات محققان خارج از ایران در تفسیر شعارهای انقلاب از این روست که تاکنون شعارهای انقلابی همراه با تفسیر و نظر محققان خارج از ایران در کنار هم مورد بررسی قرار نگرفته است.
واژگان کلیدی : شعارهای انقلابی، رهبری انقلاب، انقلاب اسلامی

مقدمه

انقلاب اسلامی ایران یکی از شگفت‌انگیزترین پدیده های سیاسی در زمان حاضر به شمار می‌رود. در زمانی که تصور می‌شد مذهب و ارزشهای مذهبی در حال فراموشی هستند و توانایی برانگیختن مردم بر ضد حکومتهای فاسد را از دست داده‌اند و مردم هم اقبال به ارزشهای مادی را جایگزین ارزشهای دینی و متعالی کرده‌اند، در خاورمیانه انقلابی مذهبی به وقوع پیوست که دانشمندان حوزه سیاست و سیاستمداران کهنه‌کار را با شگفتی عظیمی مواجه کرد. و نظریه‌پرداران انقلاب را مجبور کرد به تجدید نظر در تئوریهای خود بپردازند.
علاوه بر این انقلاب اسلامی در زمانی به وقوع پیوست که آمریکا و شوروی نقاط مختلف جهان را بین خود تقسیم کرده بودند و از متحدان خود در کشورهای مختلف به شدت حمایت می‌کردند. و انقلاب ایران، نه در کشوری دورافتاده و کم اهمیت در جهان، بلکه در کشوری به وقوع پیوست که یکی از متحدان اصلی آمریکا در نقطه‌ای بسیار پر اهمیت از جهان قرار داشت و علاوه بر دارا بودن منافع عظیم اقتصادی برای آمریکا، پایگاهی بسیار با ارزش را در اختیار آمریکا قرار می‌داد تا به فعالیتهای اطلاعاتی و جاسوسی بر علیه شوروی بپردازد و جلوی گسترش نفوذ آن کشور در خاورمیانه و دنیای آزاد را بگیرد.
چرا پژوهشگران سیاسی و سازمانهای اطلاعاتی سیا، کا. گ. ب و اینتلیجنس سرویس نتوانستند انقلاب ایران را به موقع پیش بینی کرده اقدامی در برابر آن انجام دهند؟ واصولا چرا این انقلاب عجیب،شگفت‌آور، و غیر قابل پیش‌بینی بود. این سؤال، موضوعی است که بسیاری از پژوهشگران حوزه سیاست و سیاستمداران را به خود مشغول داشته است. به نظر می رسد که دانشمندان علوم سیاسی، شاه، آمریکا، شوروی و دیگران یک عامل اساسی را برای انقلاب در ایران دست کم گرفته بودند؛ آنها توانایی مذهب و رهبری مذهبی را برای انقلاب دست کم گرفته بودند و همین عامل انقلاب اسلامی ایران را در میان ناباوری همگان شکل داد.
انقلاب اسلامی ایران از ابعاد و جهات گوناگون مورد توجه و مطالعه صاحب‌نظران، ناظران، سیاستمداران و نظریه‌پردازان قرار گرفته است. ولی ما در این تحقیق برآنیم با بررسی«شعارهای انقلاب» که مردم انقلابی در مبارزات ضد حکومت پهلوی بیان می‌کردند به بررسی ماهیت و اهداف انقلاب ایران بپردازیم. در این راستا ابتدا باید به بررسی و تعیین خواستها و اهداف رهبر یا رهبران، گروههای اصلی و قاطبه مخالفان و خواسته و اهداف آنها پرداخت. برای مشخص شدن این مسأله از آراء صاحب‌نظران و محققان انقلاب اسلامی استفاده خواهیم کرد. در نهایت با استفاده و استناد به شعارهای انقلابی به سؤالات زیر پاسخ دهیم: ماهیت انقلاب ایران چه بود؟ اهداف آن چه بود؟ میلیونها مردم شرکت‌کننده در تظاهرات ضد رژیم پهلوی چه می‌خواستند؟ اهداف و آرمانهای آنها برای پی‌ریزی حکومت آینده چه بود؟
برای پاسخ به این پرسشها ابتدا به بررسی شعار انقلابی می‌پردازیم.

مفهوم شعار انقلابی

«شعارهای انقلاب»که پا به پای انقلاب به همراه مبارزات انقلابی مردم بیان می‌شوند، نشان‌دهنده اعتقادات مردم نسبت به رژیم حاکم، دلایل مخالفت با آن، پیروی از رهبران انقلابی خاص، آرمانها و اعتقادات مردم انقلابی و کمال مطلوبهای آنها در پی‌ریزی نظام جدید می‌باشد. به همین دلیل شعارهای انقلاب برای جامعه‌شناسان از ارزنده‌ترین منابع تحلیل، مطالعه و تجزیه ابعاد مختلف پدیده انقلاب به شمار می‌روند.
با توجه به اینکه انقلاب ایران به دنبال تظاهرات توده‌ای وسیع و دامنه‌دار، به وقوع پیوست به نظر می‌رسد با بررسی شعارهای مردم انقلابی که در جریان مبارزات ضد رژیم شاهنشاهی استفاده می‌شد، می‌توان به اهداف و ماهیت انقلاب ایران پی برد. این شعارها نشان‌دهنده دلایل نارضایتی از رژیم، اهداف، آرمانها و به طورکلی «بیانیه‌های سیاسی» مردم در ضدیت با رژیم و خواستهای سیاسی بود. در تعریف شعار انقلابی می‌توان گفت؛ «شعار انقلابی عبارتی نسبتاً موزون، ساده و عام فهم است که دسته جمعی ادا می‌شود و با تکیه بر عواطف و احساسات توده‌ای، ارزیابی مثبت و منفی‌ای از وضع موجود یا وضع ایده‌آل یا شخصیتهای سیاسی آن را ارائه می‌دهد. شعار انقلابی با قضاوت ارزشی، به توده‌ها جهت می‌دهد و آنها را دعوت به عمل سیاسی جمعی می‌کند تا نظام حاکم را براندازند و نظامی آرمانی را جایگزین آن کنند». 1 شعارها بیانگر نگرش ایدئولوژیک انقلاب، انقلابیون و توده‌های انقلابی نسبت به وضع موجود، هدفها و ویژگیهای نظام آرمانی و نحوه انتقال جامعه از وضع موجود به وضع آرمانی است. از این روست که شعارهای هر انقلابی از میراثها و اسناد گرانبهای آن و از جمله مهمترین منابع فرآیند انقلابی، ارزشها و آرمانهای انقلاب، دوستان و دشمنان انقلاب و میزان موفقیت آن است. 2
شعارهای انقلاب اسلامی در ایران معمولاً یا از طریق شفاهی و در تظاهرات و گفتگوهای عامیانه کاربرد داشت و یا به صورت نوشته در روی دیوارها و پلاکاردها دیده می‌شد. بعضی از دیوار نوشته‌ها انعکاس بخشی از پیامها و گفته‌های رهبران انقلاب است که با نفی رژیم حاکم و بر شمردن «جنایات و خطاهای» آن به ترویج شیوه‌های مبارزه و ارائه الگوی حکومتی آینده می‌پردازد. 3
مردم ایران از نخستین روزهای شروع جنبش در گوشه و کنار کشور از کلمات واحدی بهره گرفتند. بسیار اتفاق افتاد که شعارهای محلی یکسانی در شهرهایی که صدها کیلومتر از هم فاصله داشتند همزمان به ذهن و زبان مردم می‌آمد. شعارها عموماً از کلمات آشنایی ساخته می‌شد، چنانکه برای همه مردم کشور ما از کرد، فارس، آذربایجانی و ترکمن و غیره آشنا بود. 4 شعارهای انقلاب را رهبران انقلاب، گروههای سازمان یافته درگیر و توده‌های انقلابی شرکت‌کننده در انقلاب مطرح می‌کنند. 5 مطالعه شعارهای انقلاب نشان می‌دهد که اهداف و آرمانهای کوتاه مدت و بلندمدت انقلابیون، از هر سه خاستگاه چه بوده است. بنابراین در ادامه به بررسی اهداف و آرمانهای انقلاب از دیدگاه رهبران انقلاب، گروهها و مبارزان مردمی می‌پردازیم:

رهبری انقلاب اسلامی

برای بررسی برنامه‌ها و اهداف رهبران انقلاب اسلامی قبل از هر چیز باید مشخص کنیم که اساساً انقلاب ایران توسط چه کس یا کسانی رهبری می‌شد؟ یا رهبران آن چه کسانی بودند؟ در این زمینه باید گفت که همزمان با اوج‌گیری مبارزات مردم بر ضد رژیم پهلوی در سالهای 1357-1356 رهبریت انقلاب روز به روز بیشتر در شخص حضرت امام خمینی (ره) متمرکز می‌شد. برجسته شدن رهبری ایشان در میان همه گروهها و سازمانهای شرکت‌کننده در انقلاب و همچنین قبول آن از طرف مردم، علاوه بر مقام فقهی و معنوی ایشان، به دلیل مبارزات طولانی حضرت امام بر ضد رژیم و مردمی بودن آن حضرت بود. علیرضا شجاعی زند در کتاب برهه انقلاب در ایران درباره اعتماد مردم به حضرت امام خمینی می‌نویسد: «پیوند و بستگی میان امام و مردم در طی انقلاب، یک رابطه دو سویه‌ای بود که بر پایه ‘اعتماد متقابل’ قرار داشت. اعتماد و ایمان مردم به حضرت امام علاوه بر وجهه دینی، شأن فقاهتی و پایگاه معنوی ایشان، از طریق یک فرایند تاریخی مبارزه و مقاومت حفظ و منتقل گردیده بود». 6
همچنین ژان پیر دیگارد مردم‌شناس فرانسوی در مقاله‌ای با نام «رهیافتهای مردم‌شناسانه از انقلاب ایران» درباره رهبری حضرت امام می‌نویسد: «در پایان سال 1978، تمامی یک کشور به رهبری شخصیت مذهبی تقریبا ناشناس 7 تا آن زمان، که از خانه محقری در حومه پاریس به رهبری می‌پرداخت، علیه پادشاهی با قدمت بیش از دو هزار سال به پا خاست». 8 سایروس ونس وزیر امور خارجه آمریکا در زمان وقوع انقلاب اسلامی ایران در کتاب توطئه در ایران (دو برداشت از یک متن) درباره رهبری فراگیر و قاطع حضرت امام می¬نویسد: «دیگر این امر روشن شده بود که تظاهرات ضد رژیم در ایران از سوی جناح بنیادگرایان مذهبی رهبری می‌شود. چهره مسلط این جناح، رهبر پر جذبه روحانی، آیت‌الله خمینی بود که در مدتی کوتاه همه گروههای مخالف را تحت‌الشعاع قرار داد تا جایی که سیاستمداران ملی‌گرا هم که عمیقاً با فکر استقرار یک جمهوری اسلامی واپسگرا مخالف بودند، خواه ناخواه در مدار نفوذ و قدرت او قرار گرفتند». 9
از این رو تا آخر سال 1978 کلیه بخشهای جامعه شهری ایران تحت لوای اسلام شیعه گرد آمده بودند و از رهنمودهای یک روحانی شیعه، آیت‌الله خمینی، در جهت مخالفت سازش‌ناپذیر علیه شاه و کلیه افرادی که همچنان به او وابسته باقی مانده بودند پیروی می‌کردند. 10 رمز موفقیت وی در شخصیت، گفتار و زندگانی او بود. او هر چه می‌گفت همانگونه عمل می‌کرد. 11
در این قسمت شعارهایی که از طرف گروههای مختلف در تأیید رهبری امام خمینی (ره)، در جریان انقلاب اسلامی، داده می‌شد آورده می‌شود :
حزب توده ایران، برنامه انقلابی آیت‌الله خمینی را مورد تأیید قرار می‌دهد
درود بر خمینی، رهبر انقلاب، مدافع استقلال، آزادی و حقوق زحمتکشان
درود بر چریکهای مسلمان و فدایی امام خمینی
درود بر خمینی سلام بر مجاهد درود بر خمینی رهبر مستضعفین
درود بر خمینی رهبر ما مجاهدین
درود ما کارگران پالایشگاه تهران بر امام خمینی
کارگر، دهقان، مستضعف، رنجبر
خمینی است رهبر
ما کارگرن، حکومت اسلامی به رهبری امام خمینی می‌خواهیم. 12
با توجه به مطالب گفته شده و شعارهای مردم انقلابی که نشان‌دهنده پیروی مردم از امام خمینی (ره) است، باید ببینیم اهداف حضرت امام از مبارزه با رژیم شاه چه بود و ماهیت نظام آرمانی ایشان چه بوده است. حضرت امام در کتاب ولایت فقیه که در سال 1348 در نجف اشرف به چاپ رسید، حکومت مطلوب خود را حکومتی اسلامی می‌دانند که قوانین اسلامی در آن حاکم باشد: «حکومت اسلامی نه استبدادی است و نه مطلقه، بلکه مشروطه است و البته نه مشروطه به معنای متعارف فعلی آن که تصویب قوانین تابع آراء اشخاص و اکثریت باشد. مشروطه ازاین جهت که حکومت‌کنندگان در اجرا و اداره مقید به یک مجموعه مشروطه هستند که در قرآن کریم و سنت رسول اکرم (ص) معین گشته است. مجموعه مشروطه همان احکام و قوانین اسلام است که باید رعایت و اجرا شود». 13
منوچهر محمدی در کتاب تحلیلی بر انقلاب اسلامی به نقل از مایکل فیشر در مورد هدف حضرت امام از انقلاب اسلامی می‌نویسد: «برای ایشان انقلاب صرفاً یک انقلاب سیاسی و یا اقتصادی نبود بلکه یک انقلاب معنوی هم بود که می‌بایست ارزشها و معیارهای حاکم بر دولت و رفتارهای اجتماعی را تغییر دهد». 14
اینکه حضرت امام خمینی ماهیت حکومت را اسلامی و قوانین آن را الهی می‌دانند تأثیر خاصی در ماهیت اسلامی انقلاب سال 1357 ایران داشت. ایشان درباره لزوم اسلامی بودن انقلاب به گروههای مختلف تأکید می کردند که «باید همه گروههای سیاسی و طبقات روشنفکر با صراحت و بدون هیچ ابهام، نهضت و تحرک خود را اسلامی و برای اجرای قوانین عدالت پرور قرآن کریم معرفی کنند». ایشان هدف اصلی نهضت خود را « واژگونی رژیم طاغوتی و برپاداشتن پرچم پر افتخار اسلام» می‌دانند. 15
با توجه به آنچه گفتیم باید گفت که حضرت امام خمینی (ره) ماهیت اسلامی انقلاب ایران را در جریان مبارزات خود قبل از پیروزی انقلاب تعیین نموده بودند و اجرای قوانین الهی در جامعه را چه در مکتوبات خویش (کشف‌الاسرار 16و ولایت فقیه) و چه در بیانات و سخنرانیهای خود مدنظر قرار داده بودند.
http://www.iichs.orgمنبع : ایرانیان

/ج