فصل تابستان و بایدهای مراقبت از نوزادان

به بهانه آغاز فصل گرم سال و شروع مسافرت‌های تابستانی گفت‌و‌گویی با دکتر اکبر کوشانفر، متخصص کودکان و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره نحوه مراقبت از نوزادان و شیرخواران در فصل تابستان داشته‌ایم که می‌خوانید.

آقای دکتر! آیا لزومی دارد در دوره نوزادی و شیرخواری مراقبت بیشتری در فصل گرم سال انجام شود؟

از زمانی که جنین به دنیا می‌آید تا پایان ماه اول زندگی‌اش دوره نوزادی نام دارد. از شروع ماه دوم پس از تولد تا پایان 2 سالگی دوره شیرخوارگی نامیده می‌شود بنابراین از آنجا که این کودکان هنوز بسیار ضعیف هستند به مراقبت‌های خاصی نیاز دارند. به‌خصوص اینکه روزهای گرم تابستان نیز از راه رسیده و مسلما این گروه از کودکان تحمل گرما، آفتاب و کم‌آبی را نخواهند داشت. به همین دلیل پزشکان، نوزادان و شیرخواران را جزو افراد آسیب‌پذیر جامعه می‌دانند. زیرا وزن بدنشان کم است و سطح بدنشان برای دفاع از گرما ناچیز است. در حالی که سطح بدن در بزرگسالان زیاد بوده و با تعریق از راه پوست از خود در مقابل گرما محافظت می‌کنند.

بین نوزادان کدام گروه آسیب‌پذیرتر هستند؟

نوزادانی که وزن کمتر از حد طبیعی یعنی وزن کمتر از 5/2 کیلوگرم دارند و به اصطلاح جزو نوزادان کم‌وزن یا نارس تلقی می‌شوند بیشتر از نوزادان با وزن طبیعی در معرض خطر قرار دارند. زیرا یکی از خصوصیاتی که نوزادان نارس دارند این است که مرکز تنظیم درجه حرارت بدنشان هنوز به طور کامل تکامل پیدا نکرده است. در نتیجه اگر محیط اطراف این نوزادان گرم باشد به شدت گرمشان شده و اگر محیط‌شان سرد باشد به شدت سردشان می‌شود. به همین دلیل نوزادان نارس را در دستگاه انکوباتور می‌گذارند تا بتوانند درجه حرارت بدنشان را کنترل کنند. از این رو به تمام خانواده‌ها توصیه می‌کنم نوزادان و حتی شیرخواران را در فصل تابستان و در ساعت‌هایی از روز که درجه حرارت بسیار بالاست یعنی بین ساعت 10 صبح تا 5 بعدازظهر از خانه خارج نکنند و در صورت اجبار آنها را در سایه و حدود 5/1 متر دورتر از سطوح گرم‌شونده مانند سطح زمین یا دیوار قرار دهند.

آیا لازم است به شیرخواران آب بدهیم تا دچار کم‌آبی نشوند؟

معمولا به والدین توصیه می‌کنیم از پایان 6 ماهگی به بعد با شروع تغذیه تکمیلی تا یک سالگی روزانه 500 سی‌سی از یک سالگی تا 2 سالگی 750 سی‌سی و از سن 2 سالگی به بعد تا 1 لیتر مایعات به اشکال مختلف را برای کودک در نظر بگیرند. نوشاندن این میزان آب به کودک به‌خصوص در فصول گرم سال از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

اگر آنها را با خود به سفر می‌برید بهترین شرایط نگهداری در فصل تابستان چیست؟

درجه حرارت اتاق کودک باید بین 25 تا 26 درجه سانتی‌گراد باشد. هیچ‌گاه نباید نوزادان را در معرض کوران باد کولر یا سیستم‌های خنک‌کننده دیگر قرار داد. کودک را در درجه حرارتی که ذکر شد نپوشانید و روی او ملحفه یا پتو نیندازید بلکه یک لباس ساده و راحت تن کودک کنید و پوشکش را خیلی سفت نبندید زیرا نوزادان عمدتا از راه شکم، تنفس پوستی دارند و سفت بستن پوشک مانع انجام این تنفسی پوستی می‌شود. از بیرون بردن کودک به‌خصوص در ساعت‌هایی که نور آفتاب شدید است اجتناب کنید. اگر او را بیرون می‌برید، کلاهی بر سر او بگذارید که خیلی به سرش نچسبد ولی از تابش مستقیم نور خورشید به صورت و سرش جلوگیری کند. اگر قصد بیرون رفتن با اتومبیل را دارید، ابتدا دمای داخل اتومبیل را تنظیم کنید بعد شیرخوار را درون آن بگذارید. همراه خود بطری آب داشته باشید و اگر هوا گرم بود، مرتب پیشانی، موها و گردن شیرخوار را مرطوب کنید. بهتر است 2 پنجره جلو را هم باز بگذارید. بهترین زمان برای سفر کردن همراه یک شیرخوار، صبح زود یا شب است. اما اگر مجبورید در طول روز حرکت کنید، هر 2 ساعت توقف کنید، به شیرخوار شیر دهید و از ماشین پیاده شوید و در سایه استراحت کنید. هرگز او را در اتومبیل تنها نگذارید حتی اگر خواب است یا در سایه پارک کرده‌اید. گاهی درجه حرارت درون ماشین به 70 درجه هم می‌رسد. بردن کودک زیر یک سال به ساحل دریا در فصل تابستان کار عاقلانه‌ای نیست. در خانه نیز باید به این موضوع توجه کرد که هر روز صبح باید برای چند دقیقه پنجره‌های اتاق شیرخواران را باز و کولر را روشن کرد تا هوا کمی خنک شود، سپس پرده‌ها را بکشید تا آفتاب به درون اتاق نتابد و خنک بماند. درنهایت اینکه درجه حرارت بالای بدن و تب یا پوشاندن زیاد لباس نیز می‌تواند سبب گرمازدگی شود، پس در مواقعی که شیرخوار تب دارد، پاشویه خنک و تجویز استامینوفن برای کاهش حرارت ضروری است.

از روی چه علایمی باید متوجه کم‌آبی و گرمازدگی بدن نوزادان و شیرخواران شد؟

وقتی کودک در معرض گرما و آفتاب قرار می‌گیرد به‌تدریج سیستم دفاعی بدنش که مانند بزرگسالان تعریق است شروع به کار می‌کند. این تعریق باعث کم‌ آبی بدن کودک می‌شود و هرچه این کم‌آبی افزایش پیدا کند، علایم بیشتر و شدیدتری از خود بروز می‌دهد. مهم‌ترین علایمی که نشان‌دهنده کم‌آبی در کودکان است عبارت است از بی‌قراری، گریه زیاد بدون اشک، گودافتادگی چشم‌ها، خشکی زبان و توت‌فرنگی رنگ شدن مخاط دهان و زبان، کم شدن ادرار و پررنگ شدن آن، عطش زیاد و ضعف و خواب‌آلودگی در درجه‌های بیشتر.

فکر می‌کنم راحت‌ترین و شاخص‌ترین علامت کم‌آبی، میزان ادرار کودک باشد که می‌توان از روی تعداد دفعات تعویض پوشک به آن پی برد. درست است؟

بله، مادران معمولا از میزان ادرار کودک خود اطلاع دارند. اگر کودک تغذیه کافی و مناسب داشته باشد و به طور مرتب آب به بدنش برسد حدودا روزی 3 تا 4 بار پوشک خود را خیس می‌کند و رنگ آن رنگ ادرار معمولی است اما وقتی کودک دچار کم‌آبی می‌شود، هم تعداد دفعات خیس کردن پوشکش کاهش می‌یابد و هم ‌رنگ ادرار زرد پررنگ می‌شود. البته این علامت ممکن است فقط مربوط به گرمازدگی کودک نباشد. ما از زمانی صحبت می‌کنیم که کودک مدت زمانی در معرض گرما قرار داشته است. در این صورت مادر باید اقدام‌های لازم را انجام داده و در صورت نیاز کودک را به مراکز درمانی ارجاع دهد.

منظورتان از اقدامات لازم چیست؟

اولا من به تمام خانواده‌ها توصیه می‌کنم کودک را در شرایطی نگهداری کنند که دچار گرمازدگی نشود اما اگر کودک گرمازده شد مادر باید به تدریج به کودکش مایعات فراوان و خنک بنوشاند تا حس عطش‌اش برطرف شود. این مایعات می‌تواند آب ساده خنک، آبمیوه‌های طبیعی یا کمی شربت قند باشد که می‌توان با توجه به سن و وزن کودک به او خوراند. همچنین خوراندن پودر ORS که در 4 لیوان آب جوشیده سرد شده حل شده است به دلیل وجود املاحی که در خود دارد، می‌تواند کمک بسزایی به کودک گرمازده کند. البته چون مزه محلول ORS شور و شیرین است اغلب کودکان طعم آن را دوست ندارند بنابراین برای آنکه کودک آن را راحت‌تر بنوشد، می‌توان آن را خنک کرد. البته در این‌گونه موارد که کودک اسهال ندارد، می‌توان محلول ORS را با دوغ یا شربت پرتقال مخلوط کرد. هر چند به‌طورکلی نباید محلول ORS را با ماده دیگری مخلوط کرد به‌خصوص در کودکان مبتلا به اسهال. ضمن اینکه باید لباس‌های کودک را کم کرد او را به یک مکان خنک منتقل کنند. برای خنک‌شدن کودک می‌توان حتی کمی کودک را خیس کرد یا یک حوله نمدار خنک روی او گذاشت.

چه وقت باید کودک را به مراکز درمانی ارجاع داد؟

در صورتی که میزان گرمازدگی زیاد باشد و کودک هوشیار نباشد و نتواند از مایعات خنک بنوشد، جبران کمبود مایعات بدن باید به صورت وریدی یا تزریق سرم صورت بگیرد. از طرفی باید هر 10 دقیقه درجه حرارت بدن شیرخوار کنترل شود. در صورتی که دمای بدن کاهش نیابد و حال نوزاد طبیعی نباشد باید به پزشک مراجعه کرد.
منبع:هفته نامه سلامت