تنفس دهانی، زنگ خطری برای رشد کودک است و والدین باید نسبت به آن حساس باشند. سوخت‌وساز (متابولیسم) بدن انسان در کنار نیاز به مواد غذایی به اکسیژن هم نیاز دارد. این اکسیژن از طریق تنفس و ورود هوا به ریه‌ها تامین می‌شود. تنفس صحیح از طریق بینی انجام گرفته و هوا به داخل ریه‌ها هدایت می‌شود.
چنانچه به هر علتی مسیر ورود هوا تنگ یا مسدود شود، آسیب زیادی به بدن وارد خواهد شد. در صورت مسدودشدن کامل راه تنفسی امکان بروز مرگ حداکثر پس از 5 دقیقه وجود دارد. اجزای صورت انسان همانند سایر اجزای بدن افراد در حال رشد در حال تکامل هستند. از جمله استخوان فک بالا و اتصالش به سایر اجزای صورت به دلیل اشتراک در سیستم تنفسی دارای اهمیت ویژه‌ای است که نقص آن باعث بروز مشکلات و سختی تنفس می‌شود.
تنفس از راه بینی از نوزادی و به دنبال آن نوجوانی باعث تحریک رشد مجرای تنفسی بینی و در نتیجه رشد کافی فک بالا می‌شود. تنفس از راه دهان اشتباه است و باعث برو ز مشکلات فراوانی خواهد شد. تنفس دهانی مزمن موجب نقص تکامل اجزای دهان و دندان می‌شود. بزاق دهان دارای موادی سودمند برای سلامت لثه و دندان‌ها است و همچنین خاصیت شست‌وشوی دندان‌ها را دارد که در اثر تنفس دهانی تبخیر شده و به دنبال آن خشکی دهان، پوسیدگی‌های متعدد و بیماری‌های قارچی رخ می دهد. در اثر تنفس دهانی گونه‌ها و فک کوچک می‌مانند و در نتیجه بینی این بیماران برجسته و بیرون‌زده است. به علت کم بودن میزان اکسیژن و هموگلوبین خون، قلب این بیماران پرکار است و به مرور زمان بزرگ شده و ریه‌های آنها کاهش ظرفیت پیدا کرده و کوچک می‌شوند. کمبود اکسیژن و نقص در متابولیسم باعث خستگی زودرس، هیجان، بیش‌فعالی، نرسیدن لب‌ها به یکدیگر، بیرون‌زدگی دندان‌های بالا، پهن شدن سوراخ‌های بینی و سطح پایین یادگیری در مدارس می‌شود. رشد نامتوازن فک بالا و بینی، تغییر صدا و مشکل گفتاری نیز از خصوصیات این بیماران است. لازم به ذکر است که در هر بیمار تمامی این علایم دیده نمی‌شوند و میزان آن بستگی به شدت یا ضعف بیماری دارد.

علل تنفس دهانی

تنفس دهانی ممکن است در اثر انسداد یا گرفتگی قسمت‌های مختلف راه هوایی فوقانی به وجود بیاید. تمام سطح حوزه بینی از قبیل استخوان یا غضروف و همچنین سطوح سینوس‌ها با مخاط پوشیده شده‌اند. خراش و آزردگی این بافت حساس باعث تورم عروق و درنتیجه افزایش ضخامت غشای مخاط شده که تبدیل به مانعی در مسیر تنفس از راه بینی می‌شود. طی شبانه‌روز افراد معمولا به طور دوره‌ای با طرف چپ، راست یا هر دو طرف بینی تنفس می‌کنند. این تغییر مسیر تنفس معمولا به وسیله تغییر در ضخامت مخاط قسمت‌های مختلف بینی کنترل می‌شود.

آلرژی، تنفس و رشد صورت

وراثت، عامل مهمی در شکل و اندازه صورت و در نتیجه راه هوایی است. اگرچه عوامل محیطی نیز نقش عمده‌ای در بروز انسداد بینی دارند. حساسیت مخاط بینی موجب آلرژی کودکان زیر 7 سال و در ادامه با روند شدید آلرژی باعث تغییر شکل اجزای فک و صورت می‌شود. مطالعه‌های انجام شده روی کودکان با انسداد راه تنفسی،‌ نشان‌دهنده کاهش میزان یادگیری آنها در مدرسه است. بیماری آلرژی به طور قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی آنها تاثیر گذاشته و اگر مورد معالجه قرار نگیرد، اثر منفی بر توانایی و کارآمدی دانش‌آموز در مدرسه دارد. بد خوابیدن، سردرد و خستگی از نتایج مزمن اختلال در مخاط بینی بوده و باعث آسم و بروز لطمه‌های زیادی در این بیماران می‌شود. شیوع آلرژی طی 20 سال اخیر به خصوص در شهرها نسبت به روستاها افزایش یافته است.

... و اما درمان

انتخاب روش درمان برای بیماری با ناهنجاری دندان‌ها و فک و صورت به علت انسداد راه بینی، بزرگ بودن لوزه‌ها و آلرژی نیاز به تیم پزشکی متشکل از متخصص گوش، حلق و بینی،‌ ایمونولوژیست دندان‌پزشک و... دارد. دندان‌پزشک یا ارتودنتیست باید اطلاعات کامل از علایم برونشو اسپاسم که باعث تنگ شدن راه‌های هوایی می‌شوند، داشته باشد. شیوع برونشو اسپاسم در افراد مبتلا به آسم به حدود 40 تا 90 درصد می‌رسد. چون اختلالات آلرژیک در زمانی کوتاه، بسیار شایع شده است، پس عامل ژنتیک به تنهایی برای بروز آن بعید به نظر می‌رسد.

2 فرضیه کلی برای توضیح بروز آلرژی وجود دارد:

1. وجود عوامل جدید خطرناک ناشناخته مربوط به تغذیه، آلودگی محیطی و روش زندگی
2. عوامل محافظت‌کننده‌ای که مربوط به زندگی سنتی در گذشته بوده و دیگر وجود ندارد.
بدخوابیدن در اثر انسداد راه هوایی
در تمام افراد هنگام خواب، فعالیت عضلانی کاهش یافته و مقاوت راه هوایی فوقانی افزایش می‌یابد. این شل شدن عضلات در کودکان با لوزه‌های بزرگ، ممکن است موجب گرفتگی راه هوایی و در نتیجه احساس خفگی در خواب شود. همچنین آلرژی هم که تاثیر بسزایی بر کیفیت زندگی دارد به علت انسداد راه هوایی موجب احساس خفگی در خواب شده و به دنبال آن بر توانایی کودکان و بزرگسالان طی روز و در نتیجه بر نحوه عملکرد آنها در مدرسه و محیط کار تاثیر خواهد داشت. ذکر این نکته ضروری است که سن درمان در بیماران با تنفس دهانی بسیار حایز اهمیت است. متاسفانه پس از اتمام سن رشد و بلوغ امکان درمان ارتودنسی این بیماران وجود نداشته و برای رفع مشکلات آنها نیاز به جراحی و روش‌های پرهزینه یا پرخطر است.
منبع: هفته نامه سلامت

/ج