پیشروان سوسیالیسم دولتی

سوسیالیسم دولتی تنها یک منهج اقتصادی نیست. بلکه دارای اساسی اجتماعی و اخلاقی، مبتنی بر آرمانی از عدالت و دریافتی مخصوص از جامعه و دولت است. این آرمان و این دریافت از اقتصادشناسان به وی نرسیده، بلکه مربوط به اجتماعیون و مخصوصاً به دو تن از آنان یعنی رود برتوس ولاسال است، که سعی نموده اند یک نوع سازشی بین جامعه ی کنونی و جامعه ی آینده کشف کنند و سازمان دولتی جدید را اهرم آن قرار دهند.
فکر چنین سازشی تازگی نداشت و بارها در قرن 19 ظاهر شده بود. آن را مخصوصاً در فرانسه نزدیک به آخر دوران معروف به سلطنت ژویه دیده ایم. در آن تاریخ لوی بلان و در کنار وی مردانی همانند ویدال، مؤمن به اصول سوسیالیسم از لحاظ هدف، از دولت می خواستند که نه تنها برای جبران بیعدالتی های اجتماع کنونی، بلکه بیشتر برای آماده ساختن مقدمات ظهور جامعه آینده، بدون انقلاب و تکان ناگهانی، اقدام کند. لوی بلان به این عنوان از میان اجتماعیون اولین پیشقدم سوسیالیسم دولتی است با وصف این مستقیم ترین الهام دهندگان آن در کشوری که درخشان ترین جلوه گاه آن بوده یعنی در آلمان، رود برتوس ولاسال بوده اند.
اثر این دو تن در شکل گرفتن سوسیالیسم دولتی آلمان، تنها مربوط به وام گیریهای این سیاست از افکار آنان نیست، بلکه رشته های روابط شخصی، آنها را با رجالی که بنیانگذار و یا اجراء کننده این سیاست بوده اند پیوند می داده، آن چنان که تأثیر آن را در عمل اینان به رأی العین می توان دید. رود برتوس به منزله مرکز این گروه بود. وی در سالهای 1862 تا 1864 با لاسال مکاتبه منظم داشت. آنان به میانداری دوست مشترکی، از دموکراتهای قدیم 1848(1) موسوم به لوتار بوشر که بعداً یکی از محارم بیسمارک گردید، به هم مربوط شده بودند. بیسمارک نیز خود ابا نداشت که بالاسال در بحبوحه ی آشوبگری سوسیالیستیش محرمانه ارتباط داشته باشد.(2) از طرف دیگر رودبرتوس، پس از 1870 با واگنر، مشخص ترین نماینده سوسیالیسم دولتی آلمان روابط مستمر پیدا کرد. وی که غالباً از طرف پرنس بیسمارک احضار و طرف مشورت واقع می شد، تأثیر بزرگ رودبرتوس را در شکل گرفتن افکار خویش بیدریغ تصدیق کرده است.
خارج از روابطشان با سوسیالیسم دولتی نیز، رودبرتوس ولاسال شایستگی آن را دارند که توجه مورخ تاریخ عقاید را جلب کنند. نخستین آنها صاحبنظری است با قدرت ذهن کم نظیر و نویسنده ای بلیغ که افکارش همیشه خیال انگیز و تلقین بخش است. دومی آشوبگری است که در نشر و تبلیغ عقاید بیش از تکوین آنها سهیم بوده ولی اثر بسیار عمیقی در جنبش کارگری آلمان داشته است.

پی نوشت ها :

1. Lothar Bucher
2. راجع به زندگانی لاسال بطور کلی، و مخصوصاً روابطش با بیسمارک مراجعه شود به کتاب هرمان اونکن در 450 صفحه.
Hermann Onken, Lassalle, Stuttgart, 1904

منبع: ژید، شارل؛ ریست، شارل؛ (1380)، تاریخ عقاید اقتصادی(جلد دوم: از مکتب تاریخی تا جان مینارد کینز)، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ سوم.