رهبانیت و تجرد

اسلام، یک دین اجتماعی است. لذا می خواهد افراد جامعه همیشه به صورت فعال و دسته جمعی کنار هم با برادری زندگی کنند. با توجه به این موضوع، اسلام مخالف رهبانیت و ازدواج نکردن است. چون که جامعه مسلمین را از اهداف اسلام دور می سازد و عِده و عُده ی مسلمانان را کم رنگ می کند.
حال به بررسی روایاتی که تجرد را مورد مذمت قرار داده اند می پردازیم.

نکوهش تجرّد و ترک ازدواج

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) رهبانیّت (1) را مورد نهی و نکوهش قرار داده. و فرمود:
در دین اسلام رهبانیت وجود ندارد. ازدواج کنید.
زیرا من به زیاد بودن تعداد افراد امّتم ــ بر سایر اُمّتها ــ مباهات می کنم.(2)
زنی خدمت امام صادق (علیه السلام) رسیده و به حضرت گفت: من زنی متبتّله هستم. امام صادق (علیه السلام) به آن زن فرمود: معنای تبتّل در نزد تو چیست؟ آن زن در جواب گفت: معنای آن این است که من تا ابد ازدواج نمی کنم. امام صادق (علیه السلام) فرمود: چرا ازدواج نمی کنی؟ آن زن گفت: می خواهم با تجرّد ــ و ازدواج نکردن ــ فضیلت و کمال را کسب نمایم. در این هنگام امام صادق (علیه السلام) به او فرمود: از محضر من دور شو. ــ ای زن ــ بدان اگر تجرّد و ترک ازدواج موجب فضیلت بود. هر آینه حضرت فاطمه ی زهرا (علیها السلام) سزاوارتر از دیگران بود که این فضیلت را کسب نماید. زیرا هیچ احدی ــ در کسب فضیلت ــ بر حضرت زهرا (علیها السلام) پیشی نگرفته است.(3)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نهی فرمود از تجرّد و ترک ازدواج. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) زنها را نهی فرمود از اینکه خود را از شوهر نمودن محروم سازند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نهی فرمود این اینکه زنها از شوهران خود دور باشند.(4)

نکوهش کسانی که بخاطر ترس از فقر و نداری ازدواج نمی کنند

امام صادق (علیه السلام) فرمود: شخصی که از ترس نداری و تنگدستی ازدواج نمی کند. او ــ در حقیقت ــ به خدای متعال بد گمان شده است.
زیرا خدای متعال می فرماید: اگر فقیر و تنگدست باشند خداوند آنان را از فضل خود بی نیاز می سازد.(5)

نکوهش کسانی که بخاطر آنکه صاحب فرزند نشوند ازدواج نمی کنند

حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: خدای متعال ــ از بالای عرش ــ چهار گروه را مورد لعن و نفرین قرار می دهد. و ملائکه بر این لعن آمین می گویند. از جمله ی آن گروه کسانی هستند که به خاطر آنکه صاحب فرزند نشوند. ازدواج نکرده و همچنان مجرّد باقی می مانند.(6)
و در روایت دیگری آمده است: شخصی که خود را عقیم نموده تا نیاز به ازدواج نداشته باشد ــ و در نتیجه صاحب فرزند نشود ــ نیز مورد لعن و نفرین خدای متعال قرار دارد.

پیامدهای شوم تجرّد و ترک ازدواج در دنیا

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: ازدواج سنّت و شیوه ی من است. و شخصی که از شیوه و روش من پرهیز نماید از من نیست.(7)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: شخصی که با داشتن امکانات از ازدواج نمودن صرفنظر کند از جمله ی افراد امّت من محسوب نمی شود.(8)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: ازدواج سنّت من است و شخصی که از سنّت من سر پیچی کند از من نیست.(9)
در زمان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) عده ای از اصحاب ایشان بعضی از طیّبات و نعمات الهی را بر خود حرام نموده و خود را از استفاده نمودن از آنها محروم ساختند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از این کار آنها برآشفته شده. و آنها را مورد نکوهش قرار داده و فرمودند: چرا بعضی از افراد. طیّبات و نعمتهائی را بر خود حرام کرده اند؟! بدرستی که من در هنگام شب می خوابم. و با همسر خود همخوابی و نزدیکی می نمایم. و در روز غذا می خورم. پس هر شخصی که از شیوه ی من سرپیچی کند. از من نیست.(10)

دل مشغولی ــ زندگی ناقص ــ زوال عقل ــ

امام سجّاد (علیه السلام) به این مضمون فرمودند: چند چیز است که اگر شخصی آنها را دارا نباشد در این صورت او دل مشغول بوده و زندگیش ناقص شده و عقلش زائل خواهد گشت. نداشتن همسری شایسته از جمله ی آن چیزها است.(11)

رذالت و پستی

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: رذلترین و پست ترین مردگان شما آنانی هستند که ازدواج نکرده باشند.(12)

شرارت

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: بهترین افراد امّت من کسانی هستند که متأهل اند. و شرورترین افراد امّت من کسانی هستند که مجرّد می باشند.(13)

فتنه و فساد در زمین

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به این مضمون فرمود: اگر شخصی برای ازدواج به خواستگاری آمد و دیانت و اخلاق او مورد رضای شما بود. با او موافقت کنید و اگر چنین نکنید. فتنه و فسادی در زمین رخ خواهد داد.(14)

نفرین شدگان

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) لعن و نفرین فرمود مردانی را که می گویند: ازدواج نمی کنیم و لعن و نفرین فرمود زنانی را که می گویند: ازدواج نمی کنیم.(15)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: خدای متعال لعن و نفرین نمود ــ و ملائکه بر این نفرین آمین گفتند ــ مردی که خود را عقیم بنماید.(16)

یاران شیطان

مردی به نام عکاف می گوید: به نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمدم. آن حضرت (صلی الله علیه و آله) به من فرمود: آیا همسر داری؟ گفتم: خیر.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: تو توانائی جسمی و امکانات مالی را برای ازدواج را داری؟
گفتم: بله.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: در این صورت تو از یاران شیطان خواهی بود. یا اینکه تو از راهبان نصاری محسوب خواهی شد. و یا اینکه باید کاری را که مسلمان انجام می دهند تو نیز انجام دهی (ازدواج کنی).
و بدرستی که ازدواج شیوه و سنّت من است و اشرار شما کسانی هستند که ازدواج نکرده باشند و پسترین مردگان شما آنهایی هستند که ازدواج نکرده باشند.
وای بر تو ــ ای عکاف
ای عکاف ــ ازدواج کن. ازدواج کن. و اگر ازدواج نکنی از جمله ی خطاکاران خواهی بود.
در این وقت عکاف گفت: ــ ای پیامبر ــ هم اینک زنی را به همسری من درآور.
در این هنگام پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: فلان زن را به عنوان همسر برای تو انتخاب نمودم.(17)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: بدترین شما کسانی هستند که ازدواج نکرده اند.
این گونه افراد از جمله ی یاران شیطان به حساب می آیند.(18)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به مردی فرمود: ازدواج کن. اگر ازدواج نکنی از یاران شیطان محسوب خواهی گشت (19).

عقوبت و مجازات تجرّد و ترک ازدواج در آخرت

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به مردی که نسبت به نزدیکی کردن و همبستر شدن با همسر خود رغبتی نشان نداده و آن را بر خود حرام نموده بود فرمود: همبستر شدن با همسر. شیوه و روش من است. از شیوه و روش من سرپیچی نکن. زیرا شخصی که از این شیوه و روش من سرپیچی نماید. ملائکه در روز قیامت او را از حوض کوثر محروم خواهند ساخت.(20)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: بیشترین اهل جهنّم کسانی هستند که ازدواج نکرده اند.(21)
با توجه به آنچه که گذشت، ارزش ازدواج و ضد ارزش بودن رهبانیت مشخص شد. دانستیم که تجرد چون به آرمان های اخلاقی و اجتماعی اسلام ضربه می زند، مذموم و منهی است.

پی‌نوشت‌ها:

1- یعنی: تجرّد و ترک ازدواج.
2- نهی رسول الله (صلی الله علیه و آله) عن الترهّب. و قال (صلی الله علیه و آله): لا رهبانیّة فی الإسلام.
تزوّجوا. فإنّی مکاثرٌ بکم الاُمم (دعائم الإسلام ج 2 ص 193).
3- یعنی فضیلت با تجرّد و ترک ازدواج حاصل نمی گردد. بلکه فضیلت و کمال با اطاعت خدای متعال و پیروی از سنّت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و تمسّک به ولایت اهل بیت (علیهم السلام) حاصل می گردد.
و ازدواج نمودن از مهمترین سفارشات و سنّتهای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) محسوب می گردد.
امثال این زنها باید بدانند که با شوهرداری و خانه داری و تربیت فرزندان صالح و شایسته ــ و عمل به وظایفی که شرع مطهّر برای آنها معیّن نموده است ــ می توانند به کمال رسیده و فضیلتها را کسب نمایند.
عن عبدالصمد بن بشیر قال: دخلت امرأة علی أبی عبدالله (علیه السلام).
فقالت: ــ أصلحک الله ــ إنّی امرأة متبتلة.
فقال (علیه السلام): و ما التبتل (عندک)*؟
قالت: لا أتزوّج.
قال (علیه السلام): و لِمَ؟
قالت: ألتمس (بذلک)* الفضل.
فقال (علیه السلام): انصرفی . فلو کان ــ ذلک ــ فضلاً. لکانت فاطمة (علیها السلام) أحقّ ــ به ــ منک.
إنّه لیس أحد یسبقها إلی الفضل (الکافی ج 5 ص 509 و عوالی اللئالی ج 3 ص 311).
*ما بین القوسین لم یذکر فی عوالی اللئالی.
إنّ إمرأة سألت أبا جعفر(علیه السلام) فقالت: ــ أصلحک الله ــ إنّی متبتّلة.
فقال (علیه السلام) لها: و ما التبتّل عندک؟
قالت: لا اُرید التزویج ــ أبداً ــ.
قال (علیه السلام): و لِمَ؟
قالت: التمس ــ فی ذلک ــ الفضل.
فقال (علیه السلام): انصرفی.
فلو کان فی ذلک فضلاً. لکانت فاطمة (علیهاالسلام) أحقّ به منک.
إنّه لیس أحد یسبقها إلی الفضل (الأمالی للشیخ الطوسی ــ علیه الرحمة ــ ص 370 المجلس 13).
4- نهی (صلی الله علیه و آله) عن التبتّل.
و نهی (صلی الله علیه و آله) النساء عن یتبتّلن. و یقطعن أنفسهنّ من الأزواج (دعائم الإسلام ج 2 ص 193).
عن أبی عبدالله (علیه السلام) قال: نهی رسول الله (صلی الله علیه و آله) النساء أن یتبتلن * و یعطّلن أنفسهنّ من الأزواج (الکافی ج 5 ص 509).
*التبتّل: الإنقطاع من النساء. و ترک النکاح.
و امرأة بتول: منقطعة عن الرجال. لا شهوة لها فیهم (نقلاً عن هامش الکافی).
5- قال الإمام الصادق (علیه السلام): من ترک التزویج مخافة الفقر (فقد) * أساء الظنّ بالله.
إنّ الله عزّ و جلّ یقول: إن یَکُونُوا فُقَرَاءَ یُغنِهِم اللهُ مِن فَضلِهِ (من لا یحضره الفقیه ج 3 ص 243 و مکارم الأخلاق ج 1 ص 432).
*ما بین القوسین لم یذکر فی مکارم الأخلاق.
قال الإمام الصادق (علیه السلام): من ترک التزویج * مخافة العیلة فقد أساء الظنّ بربّه ــ .
لقوله سبحانه و تعالی: إن یکونوا فقراء یغنهم الله من فضله (مکارم الأخلاق ج 1 ص 430 و مجمع البیان ج 7 ص 220 و دعائم الإسلام ج 2 ص 191 و عوالی اللئالی ج 3 ص 281).
*فی دعائم الإسلام: من ترک النکاح.
ــ فی عوالی اللئالی هکذا: الظنّ بالله. إنّ الله تعالی یقول.
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): من ترک التزویج مخافة العیلة. فقد أساء ظنّه بالله عزّ و جلّ.
إن الله عزّ و جلّ یقول: إن یکونوا فقراء یغنهم الله من فضله (الکافی ج 5 ص 331).
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): من سرّه أن یلقی الله طاهراً مطهّراً. فلیلقه بزوجة.
و من ترک التزویج مخافة العیلة. فقد أساء الظنّ بالله عزّ و جلّ (من لا یحضره الفقیه ج 3 ص 243).
قال الإمام الصادق (علیه السلام) من ترک التزویج مخافة الفقر. فقد أساء الظنّ بالله عزّ و جلّ.
إنّ الله عزّ و جلّ یقول: إن یکونوا فقراء یغنهم الله من فضله (من لا یحضره الفقیه ج 3 ص 242).
قال الإمام الصادق (علیه السلام): من ترک التزویج مخافة العیلة. فقد أساء بالله الظنّ (الکافی ج 5 ص 330).
6- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): أربعة یلعنهم الله ــ من فوق عرشه ــ و یؤمّنون الملائکة.
رجل یتحفّظ نفسه. و لا یتزوّج ــ و لا جاریة له ــ کیلا یکون له ولد ــ (مستدرک الوسائل ج 14 ص 156).
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): أربع لعنهم الله من فوق عرشه و أمّنت علیه ملائکته:
الّذی یحصّر نفسه. فلا یتزوّج. و لا یتسرّی. لئلاّ یولد له... (مجمع البیان ج 7 ص 220).
قال (علیه السلام): الوأد الخفی أن یجامع الرجل المرأة. فإذا أحسّ الماء. نزعه منها. فأنزله فیما سواها. فلا تفعلوا ذلک.
فقد نهی رسول الله (صلی الله علیه و آله) أن یعزل عن الحرّة إلاّ بإذنها (دعائم الإسلام ج 2 ص 212).
7- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): النکاح سنّتی. فمن رغب عن سنّتی فلیس منّی (جامع الأخبار ص 271).
قال رسول الله (صلی الله علیه و آل): النکاح من سنّتی. فمن رغب عنه فقد رغب عن سنّتی (عوالی 2/261).
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): من رغب عن سنّتی فلیس منّی. و إنّ من سنّتی النکاح (عوالی 3/283).
8- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): من کان له ما یتزوّج به. فلم یتزوّج. فلیس منّا (مکارم ج 1 ص 430).
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): من کان موسراً. و لم ینکح. فلیس منّی (مکارم الأخلاق ج 1 ص 433).
9- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): النکاح سنّتی. فمن رغب عن سنّتی فلیس منّی (جامع الأخبار ص 271).
10- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): ما بال أقوام یحرّمون علی أنفسهم الطیّبات. ألا إنّی أنام اللیل. و انکح. و افطر بالنهار. فمن رغب عن سنّتی فلیس منّی (بحارالأنوار ج 67 ص 116).
11- (قال الراوی: قال الإمام السجّاد (علیه السلام)): خمس خصال من فقد واحدة منهنّ لم یزل ناقص العیش. زائل العقل. مشغول القلب. فأوّلها: صحّة البدن. الثانیة: الأمن.
و الثالثة: السعة فی الرزق. و الرابعة: الأنیس الموافق.
قلت: و ما الأنیس الموافق؟
قال (علیه السلام): الزوجة الصالحة. و الولد الصالح. و الخلیط الصالح.
و الخامسة: ـــ و هی تجمع هذه الخصال ــ : الدعة (الخصال ص 284 و مکارم ج 1 ص 337).
12- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): رذال موتاکم العزّاب (الکافی ج 5 ص 329).
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): إنّ أراذل موتاکم. العزّاب (من لا یحضره الفقیه ج 3 ص 242).
(راجع: تهذیب الأحکام ج 7 ص 276 و مکارم الأخلاق ج 1 ص 431).
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): أراذل موتاکم. عزّابکم (مستدرک الوسائل ج 14 ص 156).
13- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): خیار امّتی المتأهّلون. و شرار امّتی العزّاب (جامع الاخبار ص 273).
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): شرارکم عزّابکم. و العزّاب إخوان الشیاطین (جامع الاخبار ص 273).
(راجع: مجمع البیان ص 220).
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): شرار اُمّتی عزّابها (جامع الأحادیث للشیخ جعفر بن أحمد القمّی ــ علیه الرحمة ــ ص 88).
14- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): إذا جائکم من ترضون خُلقه و دینه. فزوّجوه.
إنّکم إلاّ تفعلوه تکن فتنة فی الأرض و فساد کبیر (تهذیب الأحکام ج 7 ص 455).
عن علیّ بن مهزیار قال: قرأت کتاب أبی جعفر (علیه السلام) إلی أبی شیبة الإصفهانیّ: فهمت ما ذکرت من أمر بناتک. و أنّک لا تجد أحداً مثلک. فلا تنظر فی ذلک ــ یرحمک الله ــ .
فإنّ رسول الله (صلی الله علیه و آله) قال: إذا جائکم من ترضون خلقه و دینه فزوّجوه.
فإنّکم إلاّ تفعلوا ذلک تکن فتنة فی الأرض و فساد کبیر (تهذیب الأحکام ج 7 ص 456).
عن الحسین بن بشّار قال: کتبت إلی أبی جعفر (علیه السلام) فی رجل خطب إلیّ.
فکتب (علیه السلام): من خطب إلیکم. فرضیتم دینه و أمانته ــ کائناً من کان ــ فزوّجوه.
إلاّ تفعلوا. تکن فتنة فی الأرض و فساد کبیر (من لا یحضره الفقیه ج 3 ص 248).
(راجع: تهذیب الأحکام ج 7 ص 457).
عن إبراهیم بن محمّد الهمدانی قال: کتبت إلی أبی جعفر (علیه السلام) فی التزویج؟
فأتانی کتابه بخطّه: قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): إذا جائکم من ترضون خُلقه و دینه. فزوّجوه.
إلاّ تفعلوه تکن فتنة فی الارض و فساد کبیر (الکافی ج 5 ص 347 و التهذیب ج 7 ص 457).
15- (قال الراوی): لعن رسول الله (صلی الله علیه و آله) المتبتّلین من الرجال. الّذین یقولون. لا نتزوّج.
والمتبتّلات من النساء. الّلاتی یقلن ذاک... (الجعفریّات ص 242).
16- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): لعن الله و امنت الملائکة علی... رجل متحصّر.
و لا حصور بعد یحیی (مستدرک الوسائل ج 14 ص 156).
17- عن عکاف بن وداعة الهلالی قال: أتیت إلی رسول الله (صلی الله علیه و آله).
فقال (صلی الله علیه و آله) لی: ــ یا عکاف ــ ألک زوجة؟
قلت: لا.
قال (صلی الله و علیه و آله): ألک جاریة؟
قلت: لا.
قال (صلی الله علیه و آله): و أنت صحیح موسر.
قلت: نعم. و الحمدالله.
قال (صلی الله علیه و آله): فإنّک ــ إذاً ــ من إخوان الشیاطین.
إمّا أن تکون من رهبان النصاری.
و إمّا أن تصنع کما یصنع المسلمون.
و إنّ من سنّتی النکاح.
شرارکم عزّابکم.
و أراذل موتاکم عزّابکم.
إلی أن قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): و یحک ــ یا عکاف ــ تزوّج. تزوّج.
فإن لا فإنّک من إخوان الشیاطین.
قلت: ــ یا رسول الله ــ زوّجنی قبل أن أقوم.
فقال (صلی الله علیه و آله): زوّجتک کریمة بنت کلثوم الحمیری (مستدرک ج 14 ص 156).
(و جاء فی مصدر آخر هکذا): ... قال (صلی الله علیه و آله): تزوّج و إلاّ فأنت من المذنبین.
و فی روایة: تزوّج و إلاّ فأنت من رهبان النصاری.
و فی روایة: تزوّج و إلاّ فأنت من إخوان الشیاطین (جامع الأخبار ص 272).
18- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): شرارکم عزّابکم. و العزّاب إخوان الشیاطین (جامع الأخبار فصل 58).
(راجع : مجمع البیان ج 7 ص 220).
19- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله) لرجل: تزوّج. و إلاّ فأنت من إخوان الشیاطین (جامع الأخبار ص 272).
20- (قال رسول الله صلی الله علیه و آله لرجل کان قد حرّم علی نفسه مقاربة زوجتة): ... لا ترغب عن سنّتی.
فإنّ من رغب عن سنّتی. عرضت له الملائکة یوم القیامة. فصرفت وجهه عن حوضی (دعائم الإسلام ج 2 ص 191).
21- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): أکثر أهل النار العزّاب (من لا یحضره الفقیه ج 3 ص 242).

منبع: ناجی جزایری، سید هاشم، همسران رحمت شده و همسران نفرین شده، قم: ناجی جزایری، (1388) .