جاذبه های تاریخی، مذهبی و طبیعی قزوین در یک نگاه

اماکن زیارتی:

امامزاده حسین(ع)

این بنای تاریخی، آرامگاه امامزاده حسین(ع) فرزند گرامی امام رضا و از مشهورترین بقاع متبرکه شهر قزوین است. امامزاده حسین(ع) در سال 201 (هـ ق) در سن 2 سالگی در اثر بیماری در شهر قزوین دار فانی را وداع گفت و در بخش جنوبی این شهر به خاک سپرده شد.
به جز ضریح نفیس چوبی که از شاهکارهای بی نظیر منبت کاری محسوب می شود(806 هـ. ق) بقیه بنا از آثار عصر صفوی و قاجار است.
نقوش هندسی، تزئینات کاشی کاری، درهای بلندو شش مناره کوچک بر فراز آن، تشخص ویژه ای به بنا بخشیده است صحن بزرگ امامزاده که با 52 ایوانچه گرداگرد بقعه را فرا گرفته، نمونه اعلای هنر کاشی کاری و معماری دوره قاجار است.

چهار انبیاء

بقعه پیغمبریه که در نزدیکی عمارت چهلستون قرار دارد، یکی دیگر از مشهورترین آرامگاه های متبرکه قزوین است. در این مکان، 4 تن از پیامبران بنی اسرائیل به نام های سلام، سلوم، سهولی و القیا که مژده میلاد حضرت عیسی(ع) را به سوی شرق آورده بودند، مدفون شده اند. این بنا از دوره صفوی مورد احترام و توجه مردم بوده و علاوه بر چهار پیغمبر یاد شده، مقبره امامزاده صالح پسر امام حسن مجتبی (ع) نیز در همین مکان قرار دارد. بنای فعلی مقبره، در دوره قاجار توسط میرزا مسعود شیخ الاسلام تعمیر و مرمت شده است.
دور تا دور این حرم، کتیبه ای گچبری شده از سوره جمعه با رنگ طلایی روی زمینه لاجوردی به خط نسخ توسط مرحوم شیخ علی سکاکی نوشته شده که از جمله آثار هنری بقعه به شمار می رود. همچنین کاشی کاری های آن، جلوه ای زیبا از هنر ناب ایرانی است که همه سالها بسیاری از مردم را به بازدید خود فرا می خواند.

امامزاده اسماعیل(ع)

بقعه امامزاده اسماعیل(ع) از نوادگان امام جعفر صادق(ع) یکی دیگر از جاذبه های گردشگری مذهبی شهر قزوین به شمار می رود.
آیینه کاری و گچ بری های این امامزاده با نقش هایی از گل و گیاه و کاشی های ابر و باد، از جمله تزئینات این بقعه است.

آمنه خاتون

بنای امامزاده آمنه خاتون که متعلق به دخت گرامی امام جعفر صادق(ع) است از آثار دوره صفویه می باشد و مورد توجه مردم قزوین و به ویژه بانوان قرار دارد. بانوان قزوینی برای برآورده شدن حاجات خود در کنار سایر بقاع متبرکه، به این امامزاده گرامی نیز متوسل می شوند. در ماه مبارک رمضان و ماه های محرم و صفر نیز مراسم های مختلف مذهبی در آن برگزار می شود.

مساجد تاریخی

مسجد النبی

مسجد النبی با وسعتی حدود 14 هزار متر مربع، یکی از بزرگترین و زیباترین مساجد ایران است که در دوره قاجاریه و توسط فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است. این مسجد دارای چهار ایوان و سه ورودی است. در وسط صحن مسجد، حوض بزرگی دیده می شود. گنبد بزرگ مسجد النبی در پشت ایوان جنوبی آن قرار دارد که دارای کاشی کاری های بسیار زیبایی است. مردم قزوین در روزهای جمعه برای برگزاری نماز جمعه در این مسجد بزرگ گرد هم می آیند.

مسجد جامع عتیق

مسجد جامع عتیق با گنبد عظیم، مناره های با شکوه ایوان های رفیع و گچبری های نفیس آن، از آثار ممتاز دوره اسلامی به شمار می رود. این مسجد تاریخی نه تنها در قزوین، بلکه در سراسر ایران، منحصر به فرد و بی مانند است. مهم ترین و زیباترین بخش این مسجد، مقصوره کهن و گنبد سلجوقی آن است و دارای پنج کتیبه گچ بری شده به خط کوفی است. نفیس ترین آنها، کتبیه ای است که در آن، سوره بقره به طور کامل اجرا شده و از شاهکارهای خط کوفی تزئینی به شمار می آید. این مسجد تاریخی دارای چهار ایوان است که ایوان جنوبی، زیباترین آنها به شمار می رود. یکی از قدیمی ترین قسمت های مسجد جامع، شبستان آن است که به طاق جعفری معروف می باشد.

مسجد حیدریه

مسجد حیدریه را که متعلق به دوره سلجوقیان است، از مساجد بسیار قدیمی کشور، محسوب می شود. امام رافعی و حمداله مستوفی این مسجد کهن را «جامع اصحاب ابوحنیفه» نامیده اند. در دیوار جنوبی مسجد، محرابی دوره سلجوقی به شمار می رود. در داخل محراب، آیاتی از قرآن کریم با گچبری زیبا در زمینه ای لاجوردی نوشته شده است. ترکیب مناسب آجر تراش وگچ، محراب نفیس و باشکوه، دارا بودن هشت طاق نما و کتیبه های محسور کننده نَسخ و کوفی و تزئینات گچی، ویژگی های خاصی به مسجد بخشیده و آن را به عنوان یکی از شاهکارهای هنر دوره سلجوقی مطرح ساخته است.

مسجد و مدرسه صالحیه

مدرسه صالحیه و مسجد آن، یکی از بزرگ ترین مراکز علمی ایران است که در سال 1248 قمری توسط ملاصالح برغانی مجتهد مشهور عصر قاجار تأسیس شده و دارای سه طبقه است. این مدرسه در زمان خود بسیار شهرت داشته و بزرگانی مانند سید جمال الدین اسد آبادی، میرزای شیرازی، سید اشرف الدین حسینی (نسیم شمال) و میرزا کوچک خان جنگلی در آن تحصیل کرده اند. مسجد صالحیه در جنب مدرسه، واقع شده و فاقد محراب است.

اماکن تاریخی

عمارت شهرداری

عمارت شهرداری که قدیمی ترین ساختمان شهرداری ایران به شمار می رود در دوره قاجاریه توسط روس های تزاری که امتیاز ساختن راه شوسه را در اختیار داشتند، ساخته شده است.
روس ها این ساختمان و ملحقات آن را (عمارت پذیرایی، کلیسا، مدرسه و...) جهت رفاه اتباع خود که در راه شوسه خدمت می کردند ساختند.
این عمارت در سال 1206 در اختیار شهرداری قرار گرفت و از آن زمان تاکنون، جایگاه شهرداری است. این عمارت با صرف 5 میلیارد و 500 میلیون ریال، درمدت 26 ماه توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهردرای مرمت و بازسازی شد.

سرای سعد السلطنه

سرای سعدالسلطنه با وسعتی حدود 2/6 هکتار، بزرگ ترین کاروانسرای سرپوشیده و مرکز تجاری درون شهری در ایران است که به دستور آقا باقر خان سعدالسلطنه، حاکم وقت دوران قاجار در قزوین ساخته شده است. ارزشمندترین قسمت این بنا، چهار سوق آن است که از تقاطع دو راسته ایجاد شده و بر فراز آن، گنبد بزرگ و زیبای کاشی کاری شده، قرار دارد. این کاروانسرا، مرکز فعالیت و تجارت بازرگانان مهم شهر بود که در آن کالاهای مهم را به سراسر کشور توزیع می کردند.
بخش های راسته وزیر، سرای نگار السلطنه، چهار سوق و قیصریه این کاروانسرا با هزینه 140 میلیارد ریال از سال 86 تا پایان سال 91 توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری قزوین مرمت گردیده است. گفتنی است که مرمت این کاروانسرای بزرگ همچنان ادامه دارد.این مجموعه زیبای تاریخی که شهرداری در حال مرمت آن است، امروزه به یکی از مقاصد بزرگ گردشگری در قزوین تبدیل شده است. قابل ذکر است شهرداری از سال 86 تاکنون هزینه 140 میلیارد ریال صرف مرمت این کاروانسرا نموده است.

چهلستون

این عمارت زیبا، تنها نمونه باقی مانده از کاخ های ساخته شده در دوره صفوی در قزوین می باشد که در اواسط قرن دهم هجری به دستور شاه طهماسب صفوی ساخته شده است. تالارها و اتاق های این بنا به همراه نقاشی های دیواری اش منحصر به فرد است و شهرتی جهانی دارد و هر سال توجه تعداد زیادی گردشگر داخلی وخاجری را به خود جلب می کند.
این بنا در دوره قاجاریه مرمت و بازسازی شد و چهلستون نام گرفته است. بر روی بدنه داخلی و خارجی این بنا، سه لایه نقاشی از دوره های مختلف باقی مانده است. لایه اول آن در زمان ساخت بنا، توسط خبره ترین هنرمندان صفوی کشیده شده است، لایه دوم در اواخر دوره صفوی توسط هنرمندان قزوینی به تصویر کشیده شده که از معدود آثار به جای مانده از مینیاتور سبک قزوین به شمار می رود و لایه سوم متعلق به دوره قاجاریه است.

موزه خوشنویسی

این موزه در عمارت چهلستون واقع می باشد و نفیس ترین آثار خوشنویسان ایرانی از عصر صفوی و قاجار در آن به نمایش گذاشته شده است.

موزه شهر

موزه شهر قزوین در مجموعه موسم به باغ فرهنگی، در نزدیکی چهلستون قرار دارد. آثار آن مربوط به دوران تاریخی، اسلامی و اشیا برجسته پیش از تاریخ، از دشت قزوین و فلات مرکزی است. سفالینه های زاغه، مفرغ های الموت، مجسمه سنگی دوره سومری، شمشیر شاه عباس و نقاش رنگ روغن از تصویر ناصرالدین شاه از مهمترین آثار این موزه به شمار می رود. یکی از جذابیت های این موزه، بخش مهره های آن است.

موزه شهدا

موزه شهدا با هدف ترویج فرهنگ ایثار، شهادت و آشنایی نسل جوان با شهدای گرانقدر انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس، به همت بنیاد شهید استان قزوین در سال 76 و در دو طبقه تأسیس شده است. در این موزه، وسایل آثار به جا مانده از شهدای جنگ تحمیلی قرار گرفته است که خاطرات ناگفته زیادی را برای علاقه مندان بازگو می کند.

موزه مردم شناسی قجر

گرمابه قجر، قدیمی ترین حمام قزوین و از بناهای دوره صفویه می باشد که در حال حاضر به موزه مردم شناسی تبدیل شده است. این گرمابه تاریخی با صرف یک میلیارد و 250 میلیون ریال اعتبار و در مدت 12 ماه، توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری قزوین مرمت و برای بازدید عموم آماده شده است. در موزه مردم شناسی، مجسمه هایی که نشان دهنده فعالیت های مردم مناطق مختلف استان قزوین است، قرار داده شده است و بازتابی از فرهنگ غنی این مناطق می باشد.

سر در عالی قاپو

مجموعه دولتخانه در دوره صفوی و به دستور شاه طهماسب ساخته شده است. این مجموعه دارای هفت درب ورودی بود که مهم ترین و اصلی ترین آن را عالی قاپو می گفتند.
کتیبه ای به خط زیبای ثلث جلی اثر خوشنویس معروف دوره صفوی علیرضا عباسی در کاشی معرق سر در عالی قاپو موجود است که از شاهکارهای نفیس و بسیار زیبای هنری به شمار می رود. سر در عالی قاپو، قبل از انقلاب جایگاه شهربانی و بعد از انقلاب در اختیار نیروی انتظامی بود و اکنون در اختیار میراث فرهنگی قرار گرفته است و یکی از مکان های مهم گردشگری در قزوین محسوب می شود.

گراند هتل

گراند هتل، یکی از قدیمی ترین و با شکوه ترین میهمانخانه های ساخته شده به شیوه مدرن و اروپایی در ایران می باشد که در اواخر دوره قاجاری توسط ارباب برزوی شاپور پارسی، از تجار زرتشتی قزوین در زمینی به وسعت 3 هزار متر مربع، ساخته شده است. این هتل در خیابان پیغمبریه قرار دارد، از طرف خیابان، دو طبقه و از جانب حیاط، سه طبقه است. گفتنی است از میان شهرهای کشور، تنها قزوین، تهران، تبریز و شیراز گراند هتل داشته اند که به غیر از گراند هتل قزوین، بقیه از بین رفته اند.

حسینیه امینی ها

حسینیه امینی ها، از جمله نمونه های کامل و بسیار زیبای خانه های سنتی قاجاری است. این خانه متعلق به حاج محمد رضا امینی، از تجار معتبر قزوین بود که در سال 1275 (هـ ق) ساخته و بخشی از آن وقف حسینیه شد.
ارسی ها و گچبری های زیبای داخل این بنا، از شاهکارهای درجه یک هنری می باشد.
تزئینات گچ بری، نقاشی روی چوب و آیینه کاری در سقف، دیوارها، طاقچه ها بسیار چشمگیر و در حد یک شاهکار نفیس هنری است. این بنا در سال 1320 با افتادن بمبی از هواپیماهای روس ها به حیاط حسینیه آسیب دید و بعدها مرمت شد.

آرامگاه حمداله مستوفی

آرامگاه حمداله مستوفی، مورخ، جغرافی دان، شاعر و نویسنده شهیر عصر ایلخانی که دارای گنبدی مخروطی شکل و از ساختمان های زیبا و مجلل دوره مغول است. در محله پنبه ریسه، بین امامزاده علی و آمنه خاتون قرار دارد.
در قسمتی از این بنا، کتیبه ای از کاشی لاجوردی قرار دارد که در آن با خط ثلث، شرح زندگی حمد اله مستوفی به اختصار بیان شده و بالای کتیبه، دور تا دور زیر گنبد آراسته به نقش و نگار است. در داخل بنا، کتیبه ای وجود دارد که به سوره مبارکه هل اتی به خط نسخ، روی آن گچ بری شده است. ویژگی های منحصر به فرد این مقبره، نشان دهنده اهمیت شخصیت علمی حمداله مستوفی می باشد.

آب انبار حاج کاظم

آب انبار حاج کاظم که زیباترین آب انبارهای قزوین محسوب می شود به وسیله فردی به همین نام ساخته شده و از نظر گنجایش و زیبایی، در ایران کم نظیر است. نمای سر در رفیع و با شکوهی که طاق آن رسمی بندی شده و دو طاق نما در طرفین دارد، به صورت کامل توسط کاشی کاری تزئین شده است. مخزن آبگیر می تواند بیش از 230 هزار لیتر آب را در خود ذخیره نماید که در نوع خود منحصر به فرد می باشد. همچنین دو کتیبه مرمری که با نستعلیق ممتاز تزئین شده از برجستگی های خاص این آب انبار به شمار می روند.

خانه امام جمعه شهیدی

این بنا، از خانه های زیبای دوره قاجاریه می باشد که قسمت اندرونی آن از بین رفته و تنها قسمت بیرونی اش در دو طبقه باقی مانده است. اتاق های کوچک و کم ارتفاع در دو سوی مهمانخانه که سقفی بلند دارد قرار گرفته اند. قسمت مهمانخانه یا تالار مرکز، با خنچه پوش، قاب های چوبی، گچبری و نقاشی روی چوب و دیوار تزیین شده است. این بنا با صرف یک میلیارد و 550 میلیون ریال، در مدت 15 ماه، توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری مرمت و بازسازی شد.

جاذبه های طبیعی

دریاچه اُوان

دریاچه زیبای اوان، بزرگ ترین دریاچه ای است که به فاصله 75 کیلومتری شمال شرقی شهر قزوین قرار دارد. این دریاچه با چشم انداز بسیار زیبا، که بیش از 70 هزار متر مربع مساحت دارد. یکی از زیباترین مناطق ایران به شمار می رود و غلیان دایمی آب آن، باعث صافی و زلال آن شده است. این دریاچه در تابستان محل ماهیگری، آب تنی و قایق سواری، در پائیز، مأمن پرندگان مهاجر مانند غاز، مرغابی قو و در زمستان، با توجه به برودت هوا و یخ زدن سطح آن، محیطی برای اسکی رانی علاقه مندان است. این دریاچه، همچون نگینی زمردین می درخشد و با چشم انداز مسحور کننده اش گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را در چهار فصل به خود جذب می کند.

منطقه نمونه گردشگری کامان و زرشک

این منطقه با چشم اندازهای زیبا که در ارتفاعات الموت می باشد، جزو مناطق نمونه کشوری به شمار می رود و در فاصله 20 کیلومتری شمال شهر قزوین قرار دارد. شهرداری قزوین در راستای خدمت رسانی به شهروندان با سرمایه گذاری در این منطقه، در زمینی به مساحت 250 هکتار، اقدام به احداث مجتمع تفریحی ورزش های زمستانه با محوریت نصب دستگاه تله سی یژ کرده که 95 درصد آن تاکنون اجرایی شده است.
همچنین ایجاد منطقه سلامت، باغ ایرانی، آکادمی ورزش و مجموعه اقامتی، از دیگر پروژه های شهرداری در این منطقه می باشد.

کلیسای کانتور

کلیسای کانتور معروف به برج ناقوس، در دوره مظفرالدین شاه قاجار و به دست روس های تزاری در قزوین ساخته شد. این کلیسای کوچک، مانند سایر کلیساها دارای طرحی چلیپایی است ومحراب آن رو به شرق است. پس از ورودی، پیش فضای هال قرار گرفته است که در بالای آن، برج ناقوس کلیسا با ارتفاع حدود 11 متر به چشم می خورد. در نمای خارجی این کلیسا ستون های تزئینی دیده می شود که زیبایی آن را دو چندان کرده است. این کلیسا، یکی از کوچک ترین کلیساهای موجود در ایران محسوب می شود. درحال حاضر در کنار این کلیسا، فضای سبز دلنشینی برای استفاده شهروندان ایجاد شده و قرار است در آینده به باغ مشاهیر اختصاص یابد.

دروازه تهران قدیم

در دوره قاجار، 9 دروازه در قزوین وجود داشت که از طریق حصار اطراف شهر، به یکدیگر می پیوستند. این دروازه در دوره پهلوی دچار تخریب و نابودی شدند. اکنون به غیر از دروازه کوشک و دروازه تهران قدیم دروازه دیگری در قزوین وجود ندارد.
اهمیت دروازه قزوین زمانی بیشتر می شود که بدانیم در کل کشور فقط 4 دروازه باقی مانده که دو نمونه آن دروازه درب کوشک و دروازه تهران قدیم است و نمونه های دیگر در سمنان و شیراز قرار دارند.

دروازه درب کوشک

دروازه درب کوشک، یکی از کهن ترین و زیباترین دروازه های قزوین است که به سمت الموت، رودبار، کوشک ها و شکارگاه های شمال آن باز می شد. در هر طرف راهروی این دروازه، دو طاق نما ساخته شده که با نرمی به سوی بیرون پیش آمده و حالت آغوش گشوده را تداعی می کند. این دروازه، تنها یک نما به سوی خارج شهر دارد که از تزئینات کاشی کاری زیبایی برخوردار است. کاشی کاری موجود در بنا، در زمان قاجار انجام شده است.

آب انبار سردار بزرگ

آب انبار سردار بزرگ، بزرگ ترین آب انبار تک گنبدی ایران و بنای آن، مربوط به دوره قاجاریه است. گنبد عظیم این آب انبار، آجری است و در بالاترین قسمت آن، بادگیر قرار دارد. این آب انبار، دارای سردری رفیع با قوس جناغی است. راه شیر آب انبار، 48 پله سنگی دارد و برای دسترسی به آب باید 12/5 متر به سمت پایین حرکت می کردند. با توجه به این که محله ای که آب انبار سردار در آن قرار دارد، یکی از کم آب ترین محلات قزوین بود، این آب انبار درگذشته، نقشی محوری و اساسی در زندگی مردم محله بر عهده داشت.

گرمامه حاج میر حسن

گرمابه حاج میرحسن از بناهای دوره قاجاریه است که 850 متر مربع وسعت دارد. این گرمابه با هزینه 3 میلیارد و 100 میلیون ریال و با صرف 13 ماه زمان، توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری قزوین مرمت و آماده بازدید شده است.

حمام بلور

حمام بلور، از بناهای نادر به جا مانده از دوره های صفویه و قاجاریه است. مساحت این حمام، حدود 1200 مترمربع است. معماری بنا، به ویژه نقاشی های موجود در سربینه و کشف سفال های مختلف، نشان از ساخت آن در دوره صفویه و تکمیل و بازسازی در دوره قاجاریه دارد.
در قسمت زیر گنبد سربینه حمام، چهار لایه نقاشی بر روی لایه ای از آهک وجود دارد که شمال نقاشی های گل و طبیعت مربوط به دوره صفویه و تمثال های انسان مربوط به دوره قاجاریه است. نکته قابل توجه این که حمام بلور تا اواخر دهه 70 شمسی، مورد استفاده قرار می گرفت. زیباترین بخش این حمام، قسمت گرمایشی آن است که در کف گرمخانه واقع شده و به اصطلاح، آن را گربه رو می نامند. این قسمت، شبیه سیستم های گرمایش از کف امروزی است و نشان از هنر و دانش معماری آن روزگار دارد. حمام بلور در فهرست آثار ملی ثبت شده است و در حال حاضر، موزه سنگ قزوین در آن قرار دارد.
این حمام با هزینه 2 میلیارد و 300 میلیون ریال و با صرف 24 ماه زمان، توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری قزوین مرمت و آماده بازدید شده است.
منبع مقاله: هفته نامه فرهنگی، اجتماعی، اطلاع رسانی شهرداری قزوین