پژوهشگر: رضا دستجردی




 
شهر باستانی تیسفون که بر کرانه های رود دجله واقع و توسط پارتیان بنا شده بود پایتخت امپراتوری های پارتی و ساسانی بود.تیسفون بر خرابه های شهر کهن اوپیس و تا حدودی در محل تلا قی دجله و دیاله واقع بود.
ستون <ایران شهر> گوشه هایی از تاریخ ایران را روایت می کند؛ ایران پیش از اسلام و ایران پس از اسلام تا دوران قاجار. این ستون هر هفته در صفحه تاریخ روزنامه اعتماد ملی منتشر می شود. همراه ما باشید.شهر باستانی تیسفون که بر کرانه های رود دجله واقع و توسط پارتیان بنا شده بود پایتخت امپراتوری های پارتی و ساسانی بود.تیسفون بر خرابه های شهر کهن اوپیس و تا حدودی در محل تلا قی دجله و دیاله واقع بود. این شهر بر سر شاهراه سلطنتی که شوش، پایتخت عیلا میان را با نواحی آشور و بعدها سارد، پایتخت لیدیان متصل می کرد قرار داشت.
سلوکوس، جانشین اسکندر و بنیانگذار سلطنت سلوکیان در اواخر قرن چهارم سلوکیه را بر کرانه های اوپیس که تا آن زمان تنها یک روستا بود بنا کرد. تاسیتوس، مورخ رومی معتقد است در قرن اول هنوز سکنه یونانی و بومی و سازمان های هر دو قشر قابل تشخیص بودند. پارتیان که در قرن دوم پیش از میلا د حکومت را به دست گرفته و به سختی توانسته بودند نفوذی فرهنگی بر کشور داشته باشند و خود را نیازمند پایتختی غربی می دیدند، مرکزیت حکومت را از سلوکیه به کرانه های باختری منتقل کردند و اوپیس باستانی را تیسفون خواندند. تیسفون از ۱۲۹پیش از میلا د، پایتخت زمستانی شاهان پارتی محسوب می شد. روشن نیست که تیسفون چه زمانی به مهم ترین شهر امپراتوری بدل شد اما مشخص است که تدارک لشکرکشی عظیم ایران علیه امپراتوری روم در سال ۴۱ پیش از میلا د در تیسفون، پایتخت جدید ، یکی از بزرگ ترین شهرهای دنیای باستان دیده شد.
شهر پس از شورش سلوکیه بر واردانس که در سال ۴۳ پیش از میلا د پایان یافت اهمیتی بیش از پیش پیدا کرد. آمیانوس مارسلینوس مورخ رومی واردانس را بنیانگذار تیسفون می داند و معتقد است که وی اصلا حاتی برای بهبود این شهر انجام داده است. گفته می شود پاکوروس سکنه تیسفون را افزایش داده و دیوارهایی برای این شهر بنا کرده است. تیسفون مساحتی بالغ بر ۳۰ کیلومتر مربع داشت.
در قرن دوم میلا دی شهر هدف تجاوزات رومی قرار گرفت، چون رومی ها تصور می کردند که تصرف پایتخت پارتیان به سقوط امپراتوری شرق منجر خواهد شد. در سال های ۱۱۶، ۱۶۵ و ۱۹۸ میلا دی، تراژان، لوسیوس ورسوس و سپتیموس سوروس، سلوکیه و تیسفون را تصرف کردند اما ایالت پارتی به تدریج سامانی دوباره یافت. با این وجود، تصرف شهر به دست سپتیموس سوروس عاقبتی مصیبت بار برای شهر داشت. رومی ها در این نبرد آنقدر طلا و نقره تاراج کردند که توانستند برای ۳ تا ۴ دهه بر بحران های مالی اروپا فائق آیند. امپراتوری که به شدت تضعیف شده بود در سال ۲۲۴ میلا دی با شورش اردشیر مواجه شد. وی ۲ سال بعد تیسفون را باز پس گرفت و به امپراتوری پارتیان پایان داد.
اگرچه تیسفون پایتخت ساسانیان بود، اما سلوکیه هم به دست فراموشی سپرده نشد و در این دوره توسط ساسانیان، <وه اردشیر( >شهر خوب اردشیر) خوانده شد و به مرکزیتی نظامی بدل شد. در سال ۲۳۸ میلا دی گوردیان سوم، امپراتور روم جهت کاهش قدرت نظامی ساسانیان تصمیم به تصرف شهر گرفت اما پیش از رسیدن به هدفش کشته شد. اودناتوس پالمیری که در سال ۲۶۲ میلا دی امپراتور کاروس شده بود شهر را در ۲۸۳ میلا دی به تصرف خود درآورد. اما هنگامی که جولین قصد تصرف دوباره شهر را داشت در ۳۶۳ میلا دی در نبرد با ایرانیان شکست خورده و کشته شد.
در قرن پنجم، تیسفون بدل به مرکز عمده نسطوریان منطقه شد و مبلغین مذهبی این شهر عمده ساکنین را مسیحی کردند. نخستین مسیحیان در سال ۶۳۵ میلا دی به چین رسیدند.
در سال ۵۴۰ میلا دی خسرو انوشیروان بر آنتیوک پایتخت رومی سوریه تاخت. سکنه شهر تبعید و به شهری جدید نزدیک تیسفون و وه اردشیر فرستاده شدند. تیسفون شامل ۷ ناحیه بود که اعراب آن را مدائن می خواندند.
مسلمانان در سال ۶۳۷ میلا دی تیسفون و باقی نواحی اطراف را تصرف کردند. سقوط تیسفون، درآمدی بر فتح بین النهرین شد. اعراب در سال ۷۶۲ میلا دی مرکز حکومتی جدیدی با نام بغداد در فاصله ۳۵ کیلومتری تیسفون بنا کردند.
http://www.aftabir.com منبع آفتاب: