حماسه ی تلگراف

سال 1858 در تاریخ ایجاد فن تلگراف، مخصوصاً، فراموش ناشدنی است. در این تاریخ متجاوز از صد و شصت هزار کیلومتر خط تلگراف در جهان وجود داشت که از آن جمله 50 هزار کیلومتر متعلق به ممالک متحده آمریکا، 25 هزار کیلومتر مال انگلستان و 12 هزار کیلومتر از آن فرانسه بود. تقریباً در همه جا مؤسسات تلگراف پیغامهای عمومی را می پذیرفتند و مخابره می کردند. تنها در خاک اروپا در سال مزبور 9 میلیون تلگراف مابین مردم مخابره شده بود. فن ایجاد خطوط تلگراف به مرحله ی تکامل رسیده بود: سیمها را از مس یا آلیاژ مفرغ سیلیس دار می ساختند و بر تیرهای تلگراف اجسام عایق از جنس چینی قرار می دادند.
چون از جمله ی اختصاصات دانشمندان و اهل فن یکی آن است که همواره میل دارند رو به جلو روند، از مدتها قبل از اینان درصدد بودند که بتوانند علامات تلگرافی را از رودخانه ها و خلیج ها عبور دهند. به نظر می رسید که اگر سیمی را با نهایت دقت از لفاف کائوچویی بپوشانند و عایق سازند، ممکن است آن را در آب غوطه ور ساخت بدون اینکه خواص هدایت الکتریکی خود را از دست بدهد. در واقع این مهم تا اندازه ای به مرحله ی اجرا در آمده بود زیرا اوشانگسی O'Shanghuessy انگلیسی در سال 1839 در نزدیکی کلکته و خود مورس در سال 1842 و هموطن او کورنل Cornell در سال 1845 در نیویورک توانسته بودند پیامی را از یک سوی رودخانه ای به سوی دیگر منتقل سازند... و همه ی این تجربه ها در شرایطی انجام می گرفت که رودخانه بیش از اندازه ی پهن نباشد زیرا در غیر این صورت عایقی که اطراف سیم را پوشانیده عملاً ارزش خود را از دست می دهد.
لیکن چهار سال بعد از آن تاریخ فاراده خواص عایق کننده ی گوتاپرشا را کشف کرد Gutta-percha که به مراتب بر عایق های معمولی برتری داشت و آن صمغی است که ورود آن از جزایر سوند (1) Sonde در همان اوان شروع شده بود. مهندس انگلیسی دیگری به نام چارلز ووکر Charles Walker(1811-1822) این موضوع را در همان سال عملاً ثابت کرد و به این منظور سیمی را که از ماده ی مزبور اندوده شده بود مابین فولکستون (2) Folkestone و کشتی خاصی که برای این تجربه در فاصله ی 3 کیلومتری قرار گرفته بود به آب انداخت. به این طریق خیالی که یک چند ویتستون با آن نرد عشق باخته بود، یعنی استقرار یک خط تلگرافی مابین انگلستان و قاره ی اروپا، ممکن می نمود که قابل اجرا باشد. اهل فن شجاعی از مردم انگلیس به نام جیکوب برت Jacob Brett شرکتی در پاریس تشکیل داد و سیمی به طول 45 کیلومتر سفارش داد و آن را از طبقه ای گوتاپرشا به ضخامت 6 میلی متر و نیم پوشانید. روز 28 اوت 1850 وی از ساحل دوور سوار یک کشتی بخاری شد تا سیم مزبور را به آب اندازد اما کمی بعد از ورود به ساحل کاله سیم مزبور پاره شد و برت با تعجیل بسیار سیم دیگری سفارش داد. سیم دومی را توانستند در روز 31 دسامبر 1851 با کمال موفقیت در آب قرار دهند و با قرار دادن آن دوران ارتباطات زیر دریایی به طور قطع شروع گردید.
در این دوران ابتدا با استقرار یک عدد خطوط زیر دریایی کوچک و کوتاه پرداختند از قبیل: خط مابین انگلستان و ایرلاند (1852)، مابین انگلستان و بلژیک، سپس مابین انگلستان و هلند (هر دو خط در سال 1853)، در همین سال مابین ژوتلند (3) Jutland و جزیره ی سیلند (4) Seeland ( دانمارک) و آنگاه از داخل رودخانه های رن، اوهایو (5) Ohio و میسی سیپی. در تعقیب خطوط مزبور در سال 1854 خطی به طول 845 کیلومتر در دریای سیاه مستقر کردند که در تمام مدت جنگهای کریمه (6) Crimee کار می کرد، اما علم در مقابل دریای مدیترانه با عدم موفقیت مواجه شد و ساختمان خطی که می بایست در سال 1854 مابین فرانسه و الجزیره مستقر شود قبل از سال 1871 به انجام نرسید. اما غایت و نهایت پیروزی بر اعماق دریاها به وسیله ی خطوط تلگرافی، عبارت از توفیق در انجام یکی از مهمترین و مشکلترین اقداماتی بود که تاکنون به دست آدمی انجام گرفته و نوع بشر را به شور در آورده است، اقدامی آنقدر عظیم و جسارت آمیز که سالهای متمادی آن را جزوهم کامل و خواب و خیال مطلق تصور نمی کردند، اقدامی که تمام موانع و مشکلات طبیعی در راه عدم موفقیت آن دست اتحاد به هم دادند: این اقدام عبارت از ارتباط دو قاره ی اروپا و آمریکا با یکدیگر به وسیله ی خط تلگرافی از زیر اقیانوس اطلس می باشد.
تاریخچه ی این جنگ که مدت ده سال به طول انجامید بدون تردید یکی از درخشان ترین صفحات تاریخ تمدن می باشد.
در راه انجام این اقدام مهم، ارزش علمی، قدرت تصور فنی، شجاعت بدنی و تهور اخلاقی همه با سهم متساوی و نقش خویش را ایفا کردند بر عهده ی ماست که با درجات متساوی از تحسین و تقدیر هر یک از کسان زیر که در این اقدام نقش اساسی بازی کردند خودداری نکنیم: سرمایه دار بزرگ امریکایی سیروس فلد Cyrus Field (1819-1892) که مخارج مالی این کار را به تمام و کمال عهده دار گشت و بزرگترین و بی رحمانه ترین عدم موفقیت هایی که ایجاد گشت در تصمیم او خللی به وجود نیاورد؛ مهندس امریکایی چارلز برایت Charles Bright (1832-1888) که این اژدهای عظیم به طول 4000 کیلومتر را ساخت و تمام امور فنی قرار دادن آن را شخصاً تحت نظر گرفت با فیزیک دان بزرگ انگلیسی ویلیام تومسون william thomson که بعدها لورد کلون Lord kelvin لقب یافت (1907-1824)، که در نتیجه ی اکتشافات علمی خود و تجاربی که روی خطوط زیر دریایی موجود انجام داد، پیش بینی کرد که خط مزبور قطعاً کار خواهد کرد و به منظور انجام آن روشها و اسبابهای لازم را ابداع کرد و بعدها تمام فن الکتریسته ی صنعتی بر این اکتشافات متکی شد؛ و بالاخره تمام کارگران و ملاحانی که برای نصب خط مزبور در سخت ترین شرایط قابل تصور با طوفانهای سهمناک مبارزه کردند و بسیار اتفاق افتاد که امواج اقیانوس آنان را در ربود و یا بدن ایشان در نتیجه ی برخورد با خط تلگرافی قطعه قطعه گردید و همگی ایشان جان خود را برای انجام این کار بزرگ فدا کردند.
این داستان بیشتر به رومانهای پر حادثه شبیه است تا به انجام کاری علمی و برای ما غیرممکن است که بتوانیم شرح آن را فصل به فصل در این کتاب خلاصه کنیم (7).
خواننده ی کتاب باید اکتفا کند به اینکه یکی از شب های سال 1854 را در نظر مجسم سازد که سیروس فلد در یکی از هتل های شهر نیویورک با مهندسی به نام گیسبورن Gisborne مشغول مذاکره است. مهندس مزبور که ابتدا به فکر ایجاد خط افتاده بود سرمایه دار را مجاب می سازد و به اتفاق درباره ی شرایط انجام آن گفتگو می کنند و سیروس فلد تصمیم می گیرد که ثروت خود را در این راه صرف کند و از تمام جوانب ممکن شروع به تحقیق و کسب اطلاع می کند. مقامات رسمی از ایشان پشتیبانی می کنند، افکار عمومی بهترین نظر را درباره ی این اقدام دارد، پول و ثروت، کمکهای فنی و استقبال عمومی همه بدرقه ی این راه می شوند.
... همه چیز غیر از اقبال مساعد. زیرا در روز ششم اوت سال 1857 که کشتی انگلیسی آگاممنون و کشتی امریکایی نیاکارا خاک ایرلند را ترک کردند و هر کدام نیمه ای از خط تلگرافی را همراه برداشتند تقدیر نامساعد نیز همراه ایشان روانه شد و به سهولت دست از سر ایشان برنداشت. روز سیزدهم ماه اوت خط تلگرافی پاره شد. فوراً خط دیگری ساختند ولی آن هم در روز 12 ژوئن سال بعد پاره گردید بلافاصله توانستند آن را تعمیر کنند، اما بار دیگر در روز 29 ماه ژوئن پاره گردید. روز پنجم اوت 1858 بالاخره آگاممنون موفق شد که یک سر سیم را به والانسیا Valentia (در ایرلند) برساند و حال آن که نیاگارا سر دیگر آن را در خلیج ترینیته Trinite واقع در ارض جدید پیاده می کرد.
اما سیروس فلد و ملکه ی انگلستان و رئیس جمهور ممالک متحد امریکا هنوز کاملاً تبریکات متقابل را رد و بدل نکرده بودند که خط تلگرافی مزبور کاملاً لال و گنگ شد و ماحصل چهار سال کوشش و استقامت تبدیل به هیچ گردید.
اما سروس فلد و سهام داران او و حکومتهای دو کشور ناامید نشدند. فیزیک دانان را از ماجرا باخبر ساختند و از ایشان کمک خواستند ویلیام تومسون شروع به مطالعات نظری عمیقی کرد و ماحصل کوشش های او پیدایش معادلاتی است که به «معادلات تلگرافچی» (8) موسومند و نیز به همین مناسبت گالوانومتر با قطب نمای متحرک و دستگاه ثبت کننده ی سیفون دار را اختراع کرد، هموطن او ویتستون و مهندس کرومول وارلی Cromwell Varley (1828-1883) و جورج استوکس (9) Georges Stokes (1819-1903) ریاضی دان و نیز مهندس آلمانی ارنست فون زیمنس Ernest von Siemens، که به زودی بیشتر از این درباره ی او صحبت خواهیم کرد، کوشش کردند که با دقیق ترین وضع ممکن این موضوع را روشن سازند که ساختمان سیم و شرایط قرار دادن آن و طرز عمل مجموعه چگونه باید باشد. به این منظور سیم مزبور را به نحوی ساختند که بهترین شرایط ممکن برای نصب و عمل آن موجود باشد.
این بار طول آن را معادل 4760 کیلومتر و قطر آن را 27 میلی متر اختیار کردند و مقاومت آن در مقابل انقطاع 7860 کیلوگرم بود. برای این که این سیم را به آب اندازند بزرگترین کشتی را که تا آن زمان ساخته شده بود، به نام گریت ایسترن، انتخاب کردند که به درد هیچ کاری نمی خورد. (10)
روز 15 ژویه ی سال 1865 کشتی عظیم به راه افتاد؛ روز 23 ژویه خط از حرکت افتاد و کشش آن غیر ممکن گردید، ناچار آن را دوباره بالا کشیدند و تعمیر کردند و به آب انداختند، اما چهار روز بعد همین حادثه تکرار شد. روز دوم اوت حادثه ای اتفاق افتاد که بیش از همه از آن وحشت داشتند، یعنی سیم قطع شد. خوشبختانه توانستند با کمک لنگرهایی که به این منظور تهیه شده بود از سقوط آن به عمق اقیانوس جلوگیری کنند، اما هنوز کاملاً آن را بالا نیاورده بودند که خود لنگرها پاره شدند. این کار سه بار متوالی تکرار شد و کشتی ناچار به انگلستان بازگشت تا مواد اولیه ی مستحکم تری به دست آورد.
خوب است بار دیگر سرسختی و پایداری سیروس فلد را ستایش کنیم: همه ی کار را از سر گرفتند. و روز 12 ژویه ی 1866 بار دیگر گریت ایسترن راه دریا را در پیش گرفت در حالی که اسباب و لوازم تازه و سیم جدیدی در اختیار داشت. باید قبول کرد که این بار دیگر تقدیر شوم خسته شده و دست از مقاومت برداشته بود زیرا تنها حادثه ای که اتفاق افتاد این بود که دستگاه باز کننده ی سیم بد عمل کرد و سیم ها با هم مخلوط شدند و گره خوردند و مأمورین کشتی با زحمت بسیار موفق به باز کردن آن شدند: خوب است در نظر خود چندین کیلومتر سیم به قطر 27 میلی متر را مجسم کنیم که با هم مخلوط شده و گره های باز نشدنی در آن ها افتاده است... اما روز 27 ژویه که کشتی به ارض جدید رسید این حادثه ی کوچک به کلی فراموش شده بود. به این طریق انتهای سیم را به خشکی رساندند و ارتباط تلگرافی مابین دو قاره برقرار گردید.
بعد از آنکه پیروزی اقیانوس اطلس نتیجه ی مطلوب بدست داد، خطوط تلگرافی زیر دریایی با سرعت بسیار بسط یافتند در سال 1870 طول این خطوط به 60 هزار کیلومتر و در 1880 به 153 هزار کیلومتر و در 1910 به 467000 کیلومتر رسید و امروزه متجاوز از 675000 کیلومتر است. طویلترین خطوط زیر دریایی آن است که وانکوور (11) Vancouver را به جزایر فانینگ Fanning (مجمع الجزایر انلگیسی در اقیانوس کبیر) متصل می سازد. این خط در سال 1902 ساخته شد و طول آن 6390 کیلومتر است.

پی نوشت ها :

1- مجمع الجزایر سوند در جنوب شرقی شبه جزیره ی مالاکا در اقیانوس کبیر واقعند و امروزه جزو کشور اندونزی هستند. «یادداشت مترجم»
2- فولکستون بندری است در ایالت کنت در جنوب انگلستان و کنار دریای مانش که 46000 جمعیت دارد و به واسطه ی وجود خط کشتیرانی منظم مابین آن و بندر بولونی در فرانسه از مراکز عبور مسافرین و مال التجاره می باشد. «یادداشت مترجم»
3- ژوتلند نامی است که عموماً به قسمت شمالی خاک دانمارک که به صورت شبه جزیره ای است داده می شود. «یادداشت مترجم»
4- سیلند (یا به اصلاح خود دانمارکی ها سیه لند Sieland) جزیره ای است از کشور دانمارک واقع در دریای بالتیک که شهر کپنهاگ پایتخت کشور در آن واقع است و یک میلیون و نیم جمعیت دارد. «یادداشت مترجم»
5- اوهایو رودخانه ای است در کشورهای متحد امریکای شمالی که از ایالت پنسیلوانی سرچشمه می گیرد و 1536 کیلومتر طول دارد و از شهرهای سین سیناتی و لوئیزویل می گذرد. ونیز اوهایونام یکی از 50 مملکت کشورهای متحد امریکای شمالی است که مابین رود اوهایو و دریاچه ی اریه قرار دارد و مرکز آن شهر کونومبوس است. «یادداشت مترجم»
6- کریمه شبه جزیه ای است در جنوب اتحاد جماهیر شوروی واقع در دریای سیاه. جنگهای کریمه جنگهایی است که مابین سالهای 1854 و 1856 مابین کشور روسیه از یک طرف و اتحادیه ممالک عثمانی و فرانسه و انگلستان و ساردنی از طرف دیگر انجام گرفت و منجر به شکست روس ها گردید. «یادداشت مترجم»
7- برای توضیحات بیشتر ممکن است مثلاً به کتاب زیر مراجعه کنند: «برقراری اولین خط ماوراء اقیانوس اطلس W. de Fonvielle تألیف La pose du Premier Cable transat Lantique و. دوفون ویل. طبع کتابخانه ی هاشت Hachette سال 1882.
8- معادلات تلگرافچی که به مناسبت همین مورد به این نام موسوم شده است معادله ی دیفرانسیلی است با مشق جزیی و از نوع دوم که بعدها موارد استعمال متعدد در تمام فیزیک یافت. «یادداشت مترجم»
9- ریاضی دان انگلیسی جورج استوکس در قسمتی از ریاضیات که به آنالیز حاملی موسوم است اکتشافات متعدد دارد و این قسمت از ریاضی به خصوص از لحاظ موارد استعمال فراوان خود در فیزیک و مکانیک و مخصوصاً مبحث الکتریسته مورد مطالعه است. هر کس که با ریاضیات و فیزیک سروکار داشته باشد قطعاً دستور استوکس را برای تبدیل انتگرالهای مضاعف به انتگرالهای منحنی الخط می داند. «یادداشت مترجم»
10- کشتی گریت ایسترن در سال 1857 به آب انداخته شد و هنگام به آب انداختن چندین تن از کارگران را خورد کرد و نابود نمود. هنوز چندی از اینکار نگذشته بود که کمپانی کشتیرانی که ممالک آن بود ورشکست شد و آن را به یک پنجم واقعی فروختند در اولین مسافرتی که انجام داد دیگ گرم کشتی منفجر شد و در نتیجه چندین ملاح کشته شدند و فرمانده ی کشتی غرق شد و هنوز وارد در بندرگاه نشده بود که مأمورین اجرا دادگستری آن را ضبط کردند. چندی بعد قصد داشتند که آن را اوراق کنند که کمپانی تلگراف اقیانوس اطلس به دادش رسید و آن را خریداری کرد.
11- وانکوور که نباید آن را با شهری به همین نام که در مجاورت آن است مشتبه ساخت جزیره ای است متعلق به کشور کانادا واقع در شمال شرقی اقیانوس کبیر و مرکز آن شهر ویکتوریا می باشد. «یادداشت مترجم»

منبع: روسو، پی یر، تاریخ صنایع و اختراعات، حسن صفاری، تهران: امیر کبیر، چاپ هشتم، 1390.