حجت الاسلام علی سرلک از فلسفه ممنوعیت کراوات در فتواهای مراجع تقلید می گوید

نظرات مختلفی درباره استفاده از کراوات در میان مردم و به ویژه آقایان وجود دارد. برخی معتقدند با استفاده از کراوات در مراسم رسمی خوش تیپ تر می شوند و می توانند با اعتماد به نفس بیشتری در جمع ظاهر شوند، برخی دیگر هم اگر در تمام عمر خود از کراوات استفاده نکرده باشند، حاضر نمی شوند شب دامادی خود را بدون بستن کراوات سپری کنند تا مبادا در میان دوست و آشنا متهم به بی سلیقگی شوند. به هر حال این نوع پوشش که نمادی از کشورهای غربی است. خواسته یا ناخواسته و گاهی هم شاید از سر اجبار توسط برخی از آقایان استفاده می شود بدون هیچگونه قضاوتی در این خصوص سراغ حجت الاسلام علی سرلک رفته ایم و گفت وگوی کوتاهی درباره دلایل منع استفاده از کراوات در استفتائات و فتواهای مراجع معظم تقلید انجام داده ایم.

استفاده نکردن از کراوات و احکامی که در این خصوص عنوان شده، این سوال را به ذهن متبادر می کند چرا که موضوعی که جزئی به نظر می آید، نماد کفر دانسته شده و احکامی مبنی بر جایر ندانستن استفاده از آن ارائه شده است؟

* قبل از پاسخ به این سوال باید نکته مهمی را مطرح کنم. اصولاً جزئیات و ریزه کاری ها اساس و هویت هر موضوعی را تشکیل می دهند. مسئله بودن یا نبودن نیست بلکه موضوع مهم، چگونه بودن یا چگونه نبودن است. باید به این موضوع توجه داشت که جزئیات، تعیین کننده و هویت بخشند. اساساً نباید در قبال ریزه کاری ها ساکت و بی تفاوت بود. شعری هم در این باره وجود دارد.
«چون محرم شدی واقف خویش باش / که محرم به یک نقطه مجرم شود.» یعنی یک نقطه می تواند محرم را به مجرم تبدیل کند. علاوه بر این با استناد به آیات قرآن، این اصل کلی را باید بپذیریم و باور کنیم که خدای متعال هم اصرار دارد که بندگانش به ریزه کاری ها توجه کنند. « فمن یعمل مثقال ذره و خیرا یره و من یعمل مثقال ذره شرا یره». ( آیات 7 و 8 سوره مبارکه زلزال)
خداوند دراین آیات اهمیت ذره ها را برای ما روشن کرده است. حال این سوال مطرح است که استفاده از یک تکه پارچه که گاهی برای شیک بودن و گاهی برای شرکت در مراسم رسمی به کار می رود مگر چه ایرادی دارد که برخی آن را نماد مسیحیت (البته مسیحیت تعریف شده و نه مسیحیت توحیدی) یا شبیه صلیب می دانند؟ باید به چند نکته مهم اشاره کرد. اول اینکه تشبه به دین غیر برای مسلمانان جایز نیست. از طرفی این نوع پوشش بیانگر یک نوع بینش و تعریف خاص از انسان است. به همین دلیل است که فقها راجع به استفاده از کراوات ممنوعیت قائلند.

این ممنوعیت فقط به دلیل تشبه مسلمانان به دین دیگر است یا دلایل دیگری هم در این زمینه مطرح شده؟

* اصل قضیه در این است که آدم ها وقتی احساس خود ارزشمندی را از دست بدهند و نزد خودشان احساس شرافت درونی به لحاظ شخصیتی و اعتقادی نداشته باشند دیگر نسبت به داشته های خود احساس غرور و افتخار نخواهند کرد. مهم نیست این احساس با انجام چه کاری در انسان به وجود آید. ممکن است گاهی با بستن کراوات و گاهی هم با نوع راه رفتن و یک رفتار یا با یک دیدگاه و نظراتی که متعلق به ساختار وجودی یک شخص نیست، احساس خودباختگی و از خود تهی شدگی در انسان به وجود بیاید.»
به هر حال موضوع کراوات را باید در کنار سایر جوانب بررسی کرد. من نقطه مقابل کراوات را با این مثال بیان می کنم: فرض کنید فردی اروپایی از لباس های مختص کشورهای دیگر استفاده کند. اگر این فرد بخواهد دشداشه، عبا، چفیه و عقال را که لباس اعراب مسلمان است بپوشد، دیگران چه نوع تحلیلی راجع به این شخص خواهند داشت؟ به طور حتم این فرد با نگاه خودباختگی مورد نقد قرار می گیرد. بنابراین در مورد کراوات هم می توان استفاده از این وسیله یا پوشش را که نماد کشورهای غربی است نشانه دور شدن از هویت دانست.

مگر کت و شلوار و پالتو از فرهنگ غرب نیامده؛ پس چرا پوشیدن آنها عادی است و ایرادی بر آن وارد نیست؟

* کت و شلوار نماد فرهنگ غربی نیست. برخی لباس ها نماد یک کشورند. به عنوان مثال، پاپیون نماد کشور انگلیس است یا کت هایی که نماد سناتورهای آمریکایی است و پشت آنها چاک دارد و دو شاخه است. در حال حاضر کت و شلوار با توجه به فراگیر شدن، دیگر حالت سمبلیک ندارند.

اما باید قبول کرد که کت و شلوار لباس ایرانی نیستند؟

* بله. این موضوع را قبول دارم و اینکه کت و شلوار جای لباس های بهتری را در کشور ما گرفته. ما پیش از کت و شلوار، لباس های محفوظ تر و زیباتری را که متناسب با فرهنگ شرقی خودمان بود داشتیم. دوره ای که رضاخان پوشیدن کت و شلوار و کلاه شاپو را اجبار کرد از لباس های ملی خود فاصله گرفتیم. اساساً باید نسبت به موضوع لباس ملی عمیق تر فکر کنیم. اعتقادم بر این است که کت و شلوار، لباس ملی را از فرهنگ کلان ما گرفت ولی باید قبول کرد بالاخره کت و شلوار به دلیل فراگیر شدن، حساسیت نسبت به کراوات را ندارد.

منظورتان از فراگیر شدن چیست؟

* در بسیاری از کشورها به خصوص کشورهای شرق آسیا کت و شلوار می پوشند اما از کراوات استفاده نمی کنند. کراوات به پوشش رسمی و دیپلماتیک کشورها تبدیل شده اما کت و شلوار را همه می پوشند و تداعی کننده فرهنگ غربی نیست. با این وجود موضوع لباس ملی حفره های فرهنگی جامعه ماست. هر چند در خرده فرهنگ های ایران لباس ملی وجود دارد اما در کل، لباس ملی به معنای خاص نداریم.

اسلام تا چه اندازه به نوع پوشش و ظاهر مسلمانان اهمیت داده است؟ آیا این موضوع را در آیات و روایات هم داریم؟

* بررسی، تحلیل و جمع بندی در آیات و روایت کار مجتهدین است ولی بحثی کلی وجود دارد تحت عنوان حرام بودن تشبه به کفار. استفاده از هر چیزی که ظاهر ما را به کفار و کسانی که هم کیش ما نیستند شبیه کند، جایز نیست. روشن است که این نوع مرزبندی ظاهری نیست؛ مرزبندی هویتی است. مرزبندی در همه ادیان وجود دارد اما مرزبندی هایی بد است که فاصله ها را بدون معنا ایجاد کند. دنیای غرب به خصوص بعد از جنگ جهانی دوم به این نتیجه رسید که دنیا را به یک دهکده جهانی تبدیل کند. و جهان به سمت استفاده از خط و زبان مشترک، پول واحد، لباس یکسان و... حرکت کند. این موضوع آسیب بزرگی به لحاظ انسان شناختی و جامعه شناسی - که در قرآن هم صراحتاً به آن اشاره شده - وارد می کند. خداوند متعال در آیه 13 سوره حجرات می گوید: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثَى وَ جَعَلْنَاکُمْ شُعُوباً وَ قَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ». بعد هم می فرماید: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ». مهم ترین ملاک این است که اولویت خدا باشد، پوشش بر اساس رضای خداوند انتخاب شود، بینش و نگاه ما خدایی باشد و چنین انسانی در مدار درستی قرار بگیرد. دنیای امروز به سمت یکسان سازی و مدیریت واحد با تعریف خاص پیش می رود و معلوم است که در این میان چه چیزهایی را از دست خواهیم داد. به لحاظ جهانی هم چه تمدن هایی که زیر پای این تفکر له نشده و از هویت خود فاصله نگرفته است. ما میراث دار فرهنگ کهن هستیم. برای این ادعا هم دلیل داریم چون پیشینه چند هزار ساله ای را پشت سر گذاشته ایم تا به این نقطه باشکوه فرهنگی برسیم.
نباید با این موضوع کودکانه برخورد کنیم و خود را در معرض تاراج بی دقتی هایمان قرار دهیم. طبیعی است آدمی که نتواند برای خودش تصمیم بگیرد، دیگران برایش تصمیم می گیرند و او را در همین مناسبات فرهنگی رها می کنند. نباید مسحور چیزی شویم که متعلق به هویت قومی، وطنی و اعتقادی ما نیست.

خیلی ها با این دلایل و صحبت ها موافقند اما نمی توانند در شب عروسی شان از کراوات چشم پوشی کنند!

* در پاسخ فقط یک جمله می گویم. اگر یک شب زدن کراوات اشکالی ندارد پس یک شب نزدنش هم نباید اشکالی داشته باشد!

مراجع تقلید درباره کراوات چه نظری دارند؟

پارچه پر دردسر

مقام معظم رهبری

پوشیدن کراوات چه حکمی دارد؟

به طور کلی پوشیدن کراوات و دیگر لباس هایی که پوشش و لباس غیرمسلمان محسوب می شوند به طوری که پوشیدن آنها منجر به ترویج فرهنگ منحط غربی شود جایز نیست و فرقی بین شب عروسی و غیر آن نیست. ( ترجمه اجویه الاستفتاتات مقام معظم رهبری چاپ وزیر ص 503، ص 1379) علی الاحوط از پوشیدن کراوات اجتناب شود.

آیت الله سید علی سیستانی

استفاده از کراوات در مجالس جشن و عروسی اشکال دارد؟

* فی نفسه مانعی ندارد مگر اینکه عنوان ثانوی منطبق شود که مقتضی تحریم باشد.

فقها به حرمت پوشیدن حریر و ابریشم طبیعی خالص برای مردان فتوا می دهند آیا یک مرد می تواند حریر و ابریشم آمیخته به جز آن را بر تن کند مثل کراوات. وانگهی حکم بستن کراوات برای مردان آن هم از حریر خالص چیست؟

* بستن کراوات حتی اگر ابریشم و حریر خالص هم باشد حرام نیست زیرا به آن لباس صدق نمی کند و ستر عورت با آن ممکن نیست و به غیر آن آمیخته است و حریر به آن گفته نمی شود، پوشیدن آن جایز است. هر چند که با آن ستر عورت ممکن باشد.

آیا زدن کراوات یا پاپیون در مجالس عروسی برای مردان از نظر شرعی اشکال دارد؟

* زدن کراوات و پاپیون برای مردان جایز است ولی کراهت دارد.

آیت الله وحید خراسانی

آیا کراوات بستن جایز است؟

* اگر کراوات شعائر غیر مسلمین حساب شود جایز نیست و اگر شعائر نباشد اشکال ندارد.

آیت الله صافی گلپایگانی

استفاده از کراوات در مجالس عروسی چه حکمی دارد؟

* سزاوار نیست مسلمین از کراوات استفاده کنند بلکه احتیاط ترک استفاده از آن است.

آیت الله ناصر مکارم شیرازی

استفاده از کراوات چه حکمی دارد؟

* بهتر است از کراوات استفاده نشود و اگر جنبه اشاعه فرهنگ کفار را داشته باشد اشکال دارد.
( استفتائات جدید، ج 1، ص 505)
منبع: ماهنامه دین و زندگی همشهری آیه شماره 5