خط قرمز: حفظ فناوری سوخت هسته ای

با برگزاری اجلاس اخیر شورای حکام و قطعنامه جدید بی تردید شرایط جدیدی رقم می خورد که می توان از آن به عنوان نقطه عطفی در روند پرونده هسته ای ایران یاد کرد. (1)

ویژگی های قطعنامه آذر 1383

نخست آنکه در این قطعنامه(2)، صحت اظهارات ایران مبنی بر عدم انحراف فعالیت های هسته ای به اثبات رسید. گرچه قبلاً در گزارش مدیرکل این مسئله آمده بود که در فعالیت های ایران انحرافی مشاهده نشده است، با وجود این پس از طی بازرسی های وسیع، امروز بعد از یک سال بازرسی های مکرر، آژانس نه تنها بر این امر اعتراف مجدد می نماید، ‌بلکه حتی شورای حکام نیز برای اولین بار اذعان می دارد که فعالیت های هسته ای ایران، بدون انحراف است. این معنی در بند دال قطعنامه اخیر شورای حکام به صراحت قید شده است.
جمهوری اسلامی ایران از روز نخست تأکید می کرد که تمامی فعالیت های هسته ای او صلح آمیز است و امروز نیز یک نهاد بین المللی بر این حقیقت صحه می گذارد. دشمنان ما- که در طول سال ها مدعی بودند که ایران مشغول ساخت سلاح اتمی است و از مسیر صلح آمیز منحرف شده- سیه روی گشته اند. این بزرگ ترین اعتمادی است که ایران به دنیا می دهد و امروز، جامعه بین المللی نیک آگاه شد که آنچه مسئولین ایران همواره بر آن تأکید کرده اند، سخنی گزاف نبوده و واقعیتی انکارناپذیر بوده است.
نکته دیگری که در این قطعنامه آمده، اشاره به همکاری صادقانه ایران با آژانس است که هم در خلال بندهای این قطعنامه و هم در خلال گزارش آقای مدیرکل(3)تصریح شده است. این هر دو حاکی است که در طول یک سال گذشته، ایران همکاری نزدیک و شفافی داشته تا بدانجا که همه مسائل مربوطه را به حل و فصل نهایی رسانده است. درست است که به حسب گزارش، مدیرکل دو مسئله آلودگی و P2 (4)را به نهایت نرساند، اما خود گزارش اعتراف می کند که جمهوری اسلامی ایران مسئولیت خود را در این زمینه انجام داده و این کشورهای ثالث یا افرادی از اتباع کشورهای ثالث هستند که باید با آژانس همکاری کنند تا این مسئله نهایی شود. بنابراین آشکار می شود که همکاری ایران، کامل بوده و در طول یک سال کلیه مسائل موجود را به حل و فصل نهایی رسانده است.
نکته سوم در این قطعنامه آن است که شورای حکام اذعان نمود که تعلیق یک تعهد حقوقی نبوده و برای جمهوری اسلامی ایران، الزام آور نخواهد بود. خوب است کسانی که در داخل کشور، آنقدر تیزبین می شوند که به خطابینی می افتند، به متن و صراحت قطعنامه توجه نمایند. قطعنامه دوبار- یک بار در بند H و دیگری در بند I- تأکید می کند که تعلیق یک الزام و تعهد حقوقی نیست و امری داوطلبانه و با هدف افزایش اعتماد می باشد. ما همواره بر این امر تأکید می کردیم که تعلیق یک الزام حقوقی نیست‌، اما این برای اولین بار است که در یک قطعنامه و با صراحت و روشنی تأکید شده است که تعلیق، الزامی حقوقی برای ایران نیست، بلکه عملی داوطلبانه است.
نکته چهارم اینکه به موجب قطعنامه، پرونده جمهوری اسلامی ایران از حالت اضطراری خارج شده و در دستور دائمی شورای حکام نیست و در مسیر بسته شدن قرار گرفته است. این را می توان موفقیت قابل ملاحظه ای برای ایران دانست که توانست در مدت یک سال، پرونده را به این نقطه نسبتاً مطلوب برساند.
نکته پنجم آنکه قطعنامه اذعان دارد اقدامات اصلاحی از طرف ایران نسبت به موارد قصور، انجام پذیرفته و در بند 4 این مطلب تصریح شده است. موضوع بسیار حائز اهمیت آن است که ضمن اینکه کلمه«قصور» و «نقض»در مورد ایران به کار رفته، اما بلافاصله گفته شده که اقدامات اصلاحی در این خصوص انجام شده که به لحاظ حقوقی بسیار مهم است. از لحاظ پادمان، اگر کشوری نقض یا قصوری انجام داده باشد، وظیفه او اقدامات اصلاحی است. قطعنامه در این بند، اذعان کرده که جمهوری اسلامی ایران، اقدامات اصلاحی لازم را انجام داده و این به معنای پایان این قصورهاست و دیگر نمی توان بر آن استناد کرد(به عبارت دیگر تخلفات و قصورها به طور کامل از جنبه حقوقی، ترمیم و جبران گردیده است).
نکته دیگر این قطعنامه که گزارش مدیرکل نیز به این واقعیت اعتراف می کند، این است که ایران بر چرخه سوخت مسلط است و همه مراحل چرخه سوخت را اجرایی و عملیاتی کرده و این بدان معناست که نه تنها ما مدعی آن هستیم که به طور کامل به فنّاوری هسته ای در مسئله چرخه سوخت دست یافته ایم، بلکه امروز آژانس به عنوان نهادی بین المللی نیز به صراحت این موضوع را قبول کرده است. این معنی در گزارش مدیر کل هم به صراحت آمده و در قطعنامه نیز به آن اشاره شده که مجموعاً جمهوری اسلامی ایران به چرخه کامل سوخت دست یافته است، یعنی قادر شده از کیک زرد، UF4 و UF6 را تولید کند و همچنین قادر است UF6 را با دستگاه های سانتریفیوژ به غنایی برساند که برای سوخت یک نیروگاه لازم است. پس ایران در زمره کشورهای دارنده چرخه سوخت است. این نکته به ویژه از آن نظر مهم است که یک نهاد بین المللی می پذیرد که جمهوری اسلامی ایران در زمره کشورهای دارنده این فنّاوری است.
نکته هفتم که در این قطعنامه شاهد بودیم، روندی بود که در تدوین و تصویب این قطعنامه گذشت و نشان داد که طرفداران تقابل، برخورد و خشونت در شورای حکام در انزوای کامل قرار دارند. در اجلاس شورای حکام، جز امریکا که با عصبانیت، نطقی را که بیشتر شبیه به یک «انشاء»- آن هم آکنده از جملات نامناسب- بود، ایراد کرد و دو کشوری که از او حمایت کردند؛ سایر کشورها همراه امریکا نبودند و مسیر مذاکره و تفاهم را کنار نگذاشتند و به دنبال برخورد نرفتند.
ما از روز اول می گفتیم که جمهوری اسلامی ایران در مقابله با امریکا به موفقیت می رسد و قادر است امریکا را در این قضیه به انزوا بکشاند، اما بعضی افراد بدبین فکر می کردند که قدرت جمهوری اسلامی ایران در این حد نیست و می گفتند:« این رویکرد، اشتباه است، امریکایی ها دارای قدرت فوق العاده ای هستند، قدرت اقتصادی دارند، اهرم های سیاسی و زور دارند و ما قادر به مقابله با آنها نیستیم»، ما بار دیگر به اثبات رساندیم که قدرت مقابله داریم و قادر هستیم حرف حق خود را به کرسی نشانده و در یک نهاد بین المللی، امریکا را به انزوا بکشانیم.
در جلسه دیروز شورای حکام، تنها امریکا و حداکثر یک یا دو کشور دیگر، راه مخالفت پیش گرفتند و در نهایت در مجموعه 35 کشور، در اقلیت محض و در انزوا بودند. بی تردید این موفقیتی برای ایران و سرمایه ای بزرگ برای ادامه راه هم برای ما و هم برای اروپاست که با بهره گیری مطلوب و عقلایی از این سرمایه، مذاکرات و همکاری های جدی خود را ادامه دهیم.
قطعنامه دیروز در واقع، اولین آزمون برای توافق پاریس بود. (5)اگرچه بانیان این قطعنامه، عمدتاً به دلیل فشارهای خارجی و به ویژه فشار امریکا نتوانستند همه ملاحظات و نظرات جمهوری اسلامی ایران را دقیقاً در قطعنامه نهایی مراعات کنند و متن نهایی قطعنامه، با واقعیات و موافقت نامه پاریس به طور کامل انطباق نداشت، اما در عین حال در دوره تدوین و نهایی کردن قطعنامه شاهد بودیم که سه کشور اروپایی، تلاش می کردند حتی المقدور بخشی از تعهدات خود را عملی سازند. گرچه از دیدگاه ما آنچه اروپا عمل کرد، یک تفسیر حداقلی و بخش کوچکی از تعهدات آنهاست، اما می توان بر این نکته اذعان نمود که اروپایی ها بسیار کوشیدند تا هم با ایران مشاوره جدی داشته باشند و هم قطعنامه به گونه ای نباشد که از موافقت نامه پاریس، فاصله بگیرد.

اصول دائمی جمهوری اسلامی ایران

نخست آنکه جمهوری اسلامی ایران برای حقوق خود و اجرای آنچه در معاهده NPT به عنوان حقوق غیرقابل انتزاع کشورها شناسایی شده، تأکید می کند و بر این نکته اصرار می ورزد که هیچ سند، ‌تصمیم و یا قطعنامه ای نمی تواند بر این حق غیرقابل انتزاع جمهوری اسلامی ایران برای بهره برداری صلح آمیز از فنّاوری هسته ای تأثیر بگذارد و لذا هیچ تصمیمی نمی تواند حقوق ما را در این زمینه محدود نماید. البته در قطعنامه حاضر بر حقوق کشورها تأکید شده و از این حقیقت، فاصله نگرفته است، اما اگر کلماتی باشد که برای بعضی از صاحب نظران شبهه ای ایجاد کند یا برخی بخواهند تفسیر بدبینانه از آن داشته باشند، ما در اینجا با صراحت، خاطر نشان می کنیم که هر قطعنامه، موافقت نامه، ‌تصمیم، سند و امثال آن که مغایر با این حق غیرقابل بازگشت و غیرقابل انتزاع ایران(که در بند4 معاهده NPT بر آن تصریح شده)باشد و بخواهد بر آن تأثیر بگذارد، از نظر ما غیرقابل قبول و مردود است و ما بر این حق، قاطعانه اصرار می ورزیم و تأکید می کنیم.
ایران برخلاف تبلیغات امریکایی ها، نه دیروز چرخه سوخت را کنار گذاشت و نه هیچ وقت، کنار خواهد گذاشت. ایران نه از تهدید امریکا هراس دارد و نه از هیچ کشور دیگری. جمهوری اسلامی ایران بر حق مسلم خود برای استفاده صلح آمیز از فنّاوری هسته ای اصرار دارد و بهره مندی صلح آمیز از تکنولوژی هسته ای را با تمام توان، اجرا و عملی خواهد کرد.
موضوع دوم آن است که جمهوری اسلامی ایران هیچ گاه در پی ساخت سلاح هسته ای نبوده، نیست و نخواهد بود. این سیاست ما و در عین حال استراتژی و خط مشی اخلاقی و دینی ماست. دیدگاه مکتبی و دینی ما، عمیقاً با دنبال کردن سلاح کشتار جمعی، ناسازگار است. بنابراین به تعهدات خود در قبال NPT در این زمینه کاملاً پایبند هستیم و برای اینکه تضمین عینی به وجود آوریم و اطمینان بدهیم که فعالیت ما صرفاً صلح آمیز است، مشکلی نداریم.
موضوع سوم آنکه تعلیق و اجرای پروتکل، اقدامی داوطلبانه در جهت ایجاد اعتماد در جامعه بین المللی در زمینه برنامه های هسته ای جمهوری اسلامی ایران است. بنابراین به صراحت اعلام می کنم که تعلیق صرفاً برای دوره مذاکره با اروپا خواهد بود و بس و بر این نکته تأکید داشتیم که دوره مذاکره باید دوره ای منطقی باشد و نه طولانی. ما نباید در طول مذاکره، احساس وقت کشی کنیم. تعلیق تا زمانی است که مذاکرات به پیش می رود. اگر جایی مذاکرات، متوقف شد و یا به بن بست کشانده شد و یا پیشرفت مطلوب را نداشت، ‌طبیعی است که دیگر تعلیقی وجود نخواهد داشت و تأکید کرده ایم که طول این مذاکرات چند ماه بیشتر نخواهد بود.
موضوع چهارم اینکه ما مصممیم همکاری خود را با آژانس ادامه دهیم؛ این همکاری، شفاف و در چارچوب پادمان و پروتکل خواهد بود. همان طور که پیش از این نیز یادآور شده ایم، ما از ادامه همکاری با آژانس، خسته نمی شویم؛ چرا که تا امروز از آن سوده برده ایم و با این همکای ثابت کرده ایم دشمنان ما دروغگو هستند. این همکاری نشان داد که جمهوری اسلامی ایران در مسیری قانونی گام برمی دارد و فعالیتی صلح آمیز را دنبال کرده است. به فرض که قول دشمنان ما( که همواره حرف های تردیدآمیز و منفی می زنند)مبنی بر اینکه ایران در بیست سال گذشته مخفی کاری کرده، حرفی درست باشد، اما امروز آژانس بررسی کرده است و با صراحت می گوید که در این بیست سال دوران مخفی کاری، انحرافی یافت نشده و فعالیت های جمهوری اسلامی ایران صلح آمیز بوده است. بنابراین در همه دوران مخفی کاری، انحرافی از طرف ایران رخ نداده است، پس دشمنان ما چه حرفی برای گفتن دارند؟ در واقع حاصل بررسی های آژانس توانسته جهان را به اعتماد برساند.
در اینجا بی مناسبت نیست به این پرسش پرداخته شود که اصلاً چرا در این گونه موارد- به اصطلاح- مخفی کاری اتفاق افتاده است. حتی در دورانی که به قول عده ای ما به دنبال مخفی کاری بوده ایم، در واقع مقصر همان کشورهای صنعتی بوده اند که به وظایف خود در چارچوب NPT عمل نکردند. ما اگر می خواستیم بمب بسازیم، در این مدت می ساختیم، خصوصاً آن زمان که نه قطعنامه ای در کار بود و نه پرونده ما در دستور شورای حکام بود. امروز آژانس اعتراف دارد که گرچه از مواردی اطلاع نداشته، اما طبق پادمان، فعالیت ایران هرگز انحرافی نداشته و جمهوری اسلامی ایران هیچ گاه به فکر سلاح هسته ای نبوده است. بنابراین ما از همکاری با آژانس، خشنود هستیم. همکاری با آژانس به نفع ما بوده و در دنیا در قبال فعالیت های هسته ای ما اعتماد به وجود آورده است و لذا ما این همکاری را تداوم خواهیم بخشید.
موضوع پنجم آنکه ما مصمم هستیم مسیر جدید خود را که مبتنی بر «تعامل سازنده و مؤثر»با جهان و در راستای سیاست های چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران(ابلاغ شده از سوی مقام معظم رهبری)است، قاطعانه دنبال کنیم؛ یعنی مسیر مذاکره، تفاهم، گفتگو، استفاده از اهرم های سیاسی و حقوقی و بهره گیری از نرم افزار به جای سخت افزار و همگرایی به جای واگرایی، مسیر ما مسیر تعامل است. مسیر تقابل را به کنار نهاده ایم، و آنهایی که یک سال پیش به ما می گفتند این مسیر به نتیجه نمی رسد، امروز شاهد آن هستند که جمهوری اسلامی ایران مسیر درستی را انتخاب کرده و در مسیر تعامل به اهداف قابل ملاحظه ای دست یافته است. ما مصمم هستیم این مسیر را ادامه دهیم.

دستور مذاکرات با اروپا

موضوع ششم، ما مصمم به همکاری با اروپا برای دستیابی به توافق بلندمدت با سه کشور اروپایی(به نمایندگی از طرف اتحادیه اروپا)هستیم، بنابراین مرحله بعدی فعالیت ما شروع مذاکرات عاجل و جدی با سه کشور اروپایی است. این مذاکرات ظرف 15 روز آینده شروع خواهد شد و ما در آن سه هدف اساسی را دنبال خواهیم کرد:
1. رسیدن به تفاهم و توافق با اروپا درخصوص تضمین عینی مبنی بر اینکه ماهیت فعالیت هسته ای جمهوری اسلامی ایران صلح آمیز است. ما مایلیم به توافقی برسیم و تضمین لازم را به دنیا بدهیم که حرکت ما در این زمینه صلح آمیز است و با این تضمین هرچه سریع تر غنی سازی و چرخه سوخت خود را آغاز نماییم.
2. اجرای تعهدات کشورهای صنعتی از جمله اروپایی در چارچوب بند چهارم NPT است. اروپایی ها در این خصوص باید تضمین های جدی برای همکاری با جمهوری اسلامی ایران در زمینه فنّاوری های پیشرفته از جمله فنّاوری های هسته ای بدهند.
3. انجام همکاری های بلندمدت اقتصادی و همکاری های سیاسی و امنیتی.
راهی را که از این پس دنبال خواهیم کرد، راه مذاکره با اروپاست. خوشبختانه اکنون فضای مناسبی ایجاد شده و ما از جنجال فاصله گرفته ایم، ‌از شورای حکام فاصله گرفته ایم. دیگر در این قطعنامه نیامده که موضوع ایران در دستور باقی است، بلکه قید می کند که هر زمان مدیرکل لازم دید، گزارش خواهد داد. بنابراین از هیاهو، عبور کردیم و اینک به سمت مذاکره سازنده روی می آوریم. من فکر می کنم که هنوز هم فرصتی تاریخی برای اروپا و ایران وجود دارد تا به دنیا نشان دهند یک جانبه گرایی محکوم است و پیچیده ترین مسائل بین المللی از راه گفتگو و مذاکره، قابل حل و فصل است. ما امید فراوانی به این راه داریم، در عین اینکه باور داریم مذاکرات ما با اروپا پیچیده خواهد بود و فراز و نشیب های فراوانی خواهد داشت. ما صادقانه مذاکره را آغاز می کنیم و امیدواریم سه کشور اروپایی نیز صادقانه چنین کنند. اگر دو طرف با صداقت و اعتماد متقابل، مذاکره را آغاز کنند، کاملاً می توان به نتیجه امیدوار بود.
در اینجا مایلم به ملت اطلاع دهم که سه ماه دیگر بعد از اینکه گروه های کاری، نتیجه کار خود را ارائه می دهند، مقطعی است که واضح تر می توانیم به ملت بگوییم که آیا می توانیم این راه را ادامه دهیم؟ و آیا این راه، ما را به مقصد نهایی می رساند یا خیر؟ اگر مسیر مذاکرات، مسیر تأمین منافع ملت ایران نباشد، ‌بی تردید مسیر جدیدی را دنبال خواهیم کرد.

همکاری کشورهای غیرمتعهد

موضوع دیگری که ذکر آن در اینجا ضروری است اینکه کشورهای غیرمتعهد( به ویژه افریقای جنوبی) در دوره مذاکرات در شورای حکام و تدوین قطعنامه، همکاری های بسیار خوبی با جمهوری اسلامی ایران داشتند. ما از آنان تشکر می کنیم و می دانیم که ما و غیرمتعهدها، هدف واحدی را دنبال می کنیم؛ به ویژه آنکه جمهوری اسلامی ایران در اجلاس بعدی کمیته چرخه سوخت(MNA)(6) حضور خواهد داشت و از ماه ژانویه به عنوان یک عضو، فعال خواهد بود. در این کمیته، ما در کنار سایر کشورهای همفکر، دیدگاه هایی را که به نفع صلح و توسعه جهانی باشد، دنبال خواهیم کرد. ما با کشورهای غیرمتعهد( چه در وین و چه در نیویورک) در زمینه خلع سلاح همکاری داشته و در آینده نیز خواهیم داشت.
در پایان این سخن، از ملت بزرگوارمان به خاطر حساسیت و حضورشان در صحنه تشکر می کنم. در نظرسنجی اخیر(7)، 67درصد از 70درصد مردم خاطر نشان کرده اند که به دقت، مسائل هسته ای را دنبال می کنند و از جزئیات مسائل مطلع اند. آنان در نظرسنجی گفته اند که ما از حق خود برای فنّاوری هسته ای نخواهیم گذشت و راه مذاکره را می پسندیم. خوشبختانه راهی که مسئولین جمهوری اسلامی ایران برگزیدند، ‌با خواست و نظر مردم کاملاً انطباق دارد. همچنین لازم می دانم از مقام معظم رهبری و مسئولان عالی رتبه نظام به خاطر راهنمایی ها و هدایت های ایشان تشکر کنم.
بی تردید دستاوردها، اگر مثبت بوده باشد، از آنِ مردم و مسئولان عالی رتبه نظام- مخصوصاً مقام رهبری-است و اگر نقصی در کار بوده باشد، بی تردید از آنِ ماست و باید جبران کنیم. به اعتقاد من بحمدالله ما تا امروز موفقیت خوبی به دست آورده ایم، اما باید راه را ادامه دهیم. این نتیجه بدون همکاری و حضور مردم و اجماع نظر مسئولین، امکان تحقق نمی یافت؛ و همان طور که گام های ما در یک سال گذشته به خوبی پیش رفت، در آینده نیز پیش خواهد رفت تا به هدف نهایی برسیم، تا ان شاءالله مردم عزیزمان هم به خاطر فعالیت صلح آمیز در فنّاوری هسته ای، هم به خاطر تعامل با اروپا و جهان و هم به خاطر اینکه توانستند با ایستادگی و مقاومت، تهدید را به فرصت تبدیل نمایند، خشنود گردند.

پی نوشت ها :

1. نشست شورای حکام آژانس، در جمع خبرنگاران داخلی و خارجی، مرکز تحقیقات استراتژیک، 10 آذر 1383.
2. GOV/2004/90,29November 2004
3. GOV/2004/83,15November2004
4. سانتریفیوژ P-2 نسل جدیدتر از سانتریفیوژ P-1 است که قدرت غنی سازی بیشتری دارند.
5. INFCIRC/637,26November 2004
6. Multi National Nuclear Approaches
7. www. hamshahrionline. ir/hamnews/ 1383/830728/news/siasi. htm

منبع :روحانی، حسن؛ (1388)، اندیشه های سیاسی اسلام، تهران: انتشارات کمیل، چاپ سوم 1391.