روابط بین فردی

در طول تاریخ، تنها بشر نبوده که زندگی اجتماعی پیشه کرده است؛ بلکه موجودات دیگری نیز مانند انسان به این شیوه زندگی کرده و می کنند. یکی از شباهت های زندگی اجتماعی انسان ها و دیگر موجودات، ارتباطات آنها با یکدیگر است. ولی واقعیت این است که ارتباط های بین فردی انسان ها به حدی اهمیت دارد که وجه عمده تمایز زندگی جمعی انسان نسبت به دیگر موجودات را رقم می زند. ما در عصری زندگی می کنیم که عصر ارتباطات نام گذاری شده است و اگر افراد از مهارت های ارتباطی مناسب برخوردار نباشند، در بسیاری از جنبه های زندگی آسیب پذیر خواهند شد. چگونگی ارتباط ما با افرادی که با آنها زندگی می کنیم و دوستشان داریم و همواره در تعامل مستمر و مداوم با آنها به سر می بریم، بخش مهمی از توانایی روابط بین فردی ما را تشکیل می دهد. در این میان، افرادی که از مهارت های ارتباطی ضعیف تری برخوردارند، کم تر مورد پذیرش اطرافیان خود قرار می گیرند که البته این امر می تواند ریشه در ارتباطات درون خانواده فرد داشته باشد. نظام ارتباطی خانواده و نوع ارتباط اعضای خانواده با یکدیگر می تواند از مهم ترین عللی باشد که فرزندان در برقراری ارتباط دچار مشکل شده و کمرو، خجالتی و انزوا طلب رشد کنند؛ در حالی که انسان ها از طریق برقراری ارتباط صمیمانه قادر هستند که احساسات و عواطف خود را به اعضای خانواده، دوستان و نزدیکان خود ابراز کرده و به تقویت ارتباط عاطفی خود با آنها کمک کنند. در این صورت، آنها در مسائل و مشکلات پیش آمده هیچ گاه احساس تنهایی و عجز نکرده، بلکه با کمک و یاری خواستن به موقع از دیگران موفق خواهند شد که با مسائل و مشکلات، به بهترین نحو ممکن برخورد کرده و راه حل های جدیدی را کشف کنند. بدیهی است برقراری ارتباط صمیمانه با دیگران تنها از طریق حرف زدن حاصل نمی شود؛ بلکه با خوب گوش دادن،‌ احترام گذاشتن، مشارکت کردن و ابراز وجود نیز این ارتباط میسر خواهد شد. از آن جایی که امروزه وجود ارتباط صمیمانه بین دو یا چند نفر، نیازمند آگاهی از فنون و روش هاست، بنابراین برقراری روابط درون فردی و بین فردی جزء یکی از مهارت های مهم زندگی محسوب می شود. بر این اساس می توان گفت که: «ارتباط بین فردی فرآیندی است که به وسیله آن، فرد اطلاعات و احساسات خود را از طریق پیام های کلامی و غیر کلامی با دیگران در میان می گذارد». این مهارت باعث روابط گرم و صمیمی او با دیگران به ویژه اعضای خانواده می شود و سلامت روانی و اجتماعی وی را بیش از پیش فراهم کرده و به قطع روابط ناسالم منجر می شود. از طرفی، مهارت روابط بین فردی به او کمک می کند تا با دیگران همکاری و مشارکت بهتری داشته باشد، به آنها اعتماد کند، مرزهای روابط با دیگران را تشخیص دهد و دوستی های مطلوب را حفظ کند. همین طور در شروع و خاتمه ارتباطات به طور مؤثرتری رفتار کند. روابط بین فردی کارکردهایی دارد که می توان به چند نمونه آن به شرح زیر اشاره کرد:
* عامل کسب و حفظ موقعیت و جایگاه افراد نزد دیگران می شود.
* افراد به درستی و نادرستی عملکرد خود و دیگران بیشتر پی می برند.
* باعث افزایش توانایی افراد برای مقابله با ناسازگاری ها و مشکلات زندگی می شود.
* آرامش روحی و امنیت روانی بیشتر افراد را فراهم می آورد.
* فرصتی به وجود می آورد تا افراد چیزهای جدیدتری یاد بگیرند و افق دیدشان را وسعت بخشند.
* سبب احساس مسئولیت بیشتر افراد نسبت به یکدیگر می شود.
* موجب تقویت احساس هم دلی، هم کاری، هماهنگی و هم فکری افراد با دیگران می شود.
در برقراری روابط بین فردی چند عامل نقش اساسی دارند. این عوامل عبارتند از:

الف- گوش دادن فعال:

گوش دادن فعال مهارتی است که فرد با کسب آن می آموزد چگونه به پیام های کلامی و غیر کلامی گوینده توجه کند تا معانی و فهم احساسات دقیق تر حاصل شود که این امر زمینه تقویت روابط بین فردی را فراهم می آورد.

ب- اهمیت دادن:

اهمیت دادن یعنی اینکه بتوان به احساسات، نیازها و خواسته های فرد مقابل خود، توجه نشان داد. زمانی روابط بین فردی تقویت می شود که با توجه به توان و ظرفیت خود در مقابل عملکردهای دیگران رفتار مناسبی صورت گیرد.

پ- سؤال کردن:

پرسیدن، متداول ترین و در عین حال ساده ترین مهارت هاست. زیرا پرسیدن علاوه بر شفاف سازی پیام، باعث برانگیختن تفکر افراد می شود. باید به خاطر داشت که طرح سؤال های مکرر به قصد مچ گیری، نه تنها به تقویت رابطه بین فردی کمک نمی کند؛ بلکه باعث تضعیف و مختل شدن آن نیز می شود.

ت- احترام گذاشتن:

احترام گذاشتن یعنی پذیرفتن و گرامی داشتن بی قید و شرط دیگران. یعنی با دیگران به گونه ای رفتار شود که احساس کنند دارای ارزش و احترام هستند. یکی از نشانه های احترام گذاشتن، رعایت قواعد و مقررات موقعیتی است که در آن قرار گرفته می شود.

ث- توانایی «نه گفتن»:

منظور این است که فرد بتواند در مقابل درخواست نابجای دیگران از کلمه «نه» استفاده کند. کسانی که از قدرت «نه گفتن» عاجز باشند همواره در روابط درون فردی و بین فردی خود با دیگران با مشکل رو به رو شده و از ارتباط خود احساس امنیت و خرسندی نمی کنند.

ج- کارِ گروهی:

از جمله ویژگی های کار گروهی، تقویت هم کاری، هم فکری، هم دلی و هماهنگی بیشتر بین اعضای گروه می باشد که تقویت روابط بین فردی اعضای گروه را بیش از پیش فراهم می سازد.

چ- ابراز وجود:

از جمله مهارت های مهم در برقراری ارتباط، ابراز وجود است که شامل بیان افکار، احساسات، اعتقادات و حقوق خویشتن است؛ به گونه ای که در دیگران ایجاد مقاومت و ناراحتی نکند. بدیهی است که افراد خجالتی و کمرو در ابراز وجود بیش از دیگران با مشکل رو به رو هستند (کاوه، 1387: 85 و 84). بر همین اساس، یکی از مهارت هایی که در آموزش های مهارت های اجتماعی مورد توجه قرار می گیرد، آموزش مهارت ابراز وجود است که در بررسی های متعدد از جمله مطالعه پنتز، تانر و هالیمن (Pentz, Tanner & Holliman-1988) اثربخشی آن نشان داده شده است. این آموزش روشی است که در آن رفتارهای مناسب اجتماعی برای ابراز و بیان احساسات، نگرش ها و آرزوها، نقطه نظرات و علایق به افراد آموخته می شود تا بتوانند به راحتی و بدون ترس و نگرانی باورها، احساسات و عواطف خود را ابراز کنند. آموزش ابراز وجود یک روش چند محتوایی است که دربرگیرنده راهنمایی، ایفای نقش، بازخورد، مدل سازی، تمرین و مرور رفتارهای آموخته شده می باشد (عاشوری و همکاران، 1387: 390).
منبع :کاوه، محمد، (1391)، آسیب شناسی بیماری های اجتماعی (جلد اول)، تهران: نشر جامعه شناسان، چاپ اول 1391.