حزب توده ایران

مقاله‌ی حاضر، که به بررسی تاریخچه‌ی حزب توده‌ی ایران می‌پردازد، در «دایره‌المعارف تاریخی شوروی» (1) انتشار یافته است. ویراستار این دایره‌المعارف که نگارش آن در 1352 آغاز شد و در 1361 به پایان رسید، ژوکف (2) بود که در 1975 مدال افتخار لنین را دریافت نمود.

حزب توده ایران (3) در اکتبر سال 1941 تأسیس شد. این حزب، وارث و ادامه‌دهنده‌ی حزب کمونیست ایران می‌باشد. در اولین کنفرانس حزب (یعنی سال 1942) برنامه‌ی موقتی تصویب شد و هم چنین سازمان‌های هدایت کننده‌ای انتخاب شدند. حزب توده ایران در چهاردهمین دوره‌ی مجلس (سال 1944) توسط 8 نماینده معرفی شد. اولین کنگره این حزب (آوگوست 1944) برنامه و آیین نامه ای را تصویب کرد و کمیته‌ی مرکزی و هم چنین کمیسیون مرکزی ایران را برگزید و وظایفی هم چون: تقویت استقلال ملی و حاکمیت ایران، مبارزه علیه توطئه‌های امپریالیسم، همکاری برابر ایران با تمامی کشورها، مبارزه برای صلح و تضمین حقوق و آزادی‌های دموکراتیک، کار 8 ساعته در روز، تصویب قانون کار، انتقال بلاعوض زمین‌های دولت به کشاورزان، اجرای اصلاحات ارضی به نفع کشاورزان زحمت‌کش و غیره را مطرح کرد. شعارهای سیاسی حزب توده ایران مورد حمایت مردم واقع شد. اعضای این حزب تا آغاز سال 1946 بیش از 50 هزار نفر بودند (در سال 1944، 25 هزار نفر بودند).کمیته‌های حزبی و گروه‌های حزب توده ایران، در شرایط سرکوبی جنبش دموکراتیک ملی در ایران، در سال 1946 شکست خوردند و روزنامه‌ها و مجلات، تعطیل و رهبران و فعالین حزب زندانی شدند. دومین کنگره حزب (آوریل 1948) تشدید مبارزه علیه برنامه‌های ایالت متحده‌ی امریکا و بریتانیای کبیر را به منظور بهره‌کشی از ایران به عنوان زائده‌ی مواد خام، انحصارات خارجی و تبدیل آن به یک میدان عملیاتی استراتژیک، ضروری دانست. کنگره آیین‌نامه‌ی جدیدی را تصویب کرد. دولت در فوریه 1949 پس از سوءقصد تحریک‌آمیز به شاه، غیر قانونی بودن این حزب را اعلام کرد. سازمان‌های حزبی سرکوب شدند و تعداد زیادی از اعضای این حزب تحت فشار قرار گرفتند. حزب مجبور شد که مبارزه‌ی مخفی خویش را دنبال کند. این حزب در سال‌های 1951 تا 1953، که دوره‌ی پیشرفت جنبش استقلال‌طلبانه ملی و مبارزات ملی کردن صنعت نفت بود، فعالیت‌های خود را قانونی کرد؛ و نیروهای وطن‌پرست و دموکراتیک مبارز علیه استعمارگران را در خط مقدم قرار داد و تظاهرات و اجتماع‌های 100 هزار نفره را متحد کرد. حزب توده ایران پس از کودتای آوگوست 1953، مجددا تحت فشار قرار گرفت. چهاردهمین جلسه‌ی عمومی کمیسیون مرکزی (1971) حزب را جهت مبارزه برای ایجاد نماینده دموکراتیک ملی احضار کرد. این نماینده می‌بایست یک سیاست صلح و دوستی میان مردم و هم چنین استقلال سیاسی و اقتصاد حقیقی کشور را دنبال کند و اجازه‌ی آزادی و حقوق دموکراتیک را بدهد و سعی درافزایش رفاه مردم داشته باشد. هیئت نمایندگان حزب توده ایران در جلسات نمایندگان حزب کمونیستی و کارگر (سال‌های 1957 و 1960،1969، مسکو) شرکت کردند. حزب توده، اسناد و مدارک پذیرفته شده در این جلسات را به تصویب رساند؛ و براساس اصول و قواعد سانترالیسم دموکراتیک ایجاد شد؛ و کنگره بالاترین سازمان این حزب به حساب می‌آید. در بین کنگره‌های حزب کارگر، کمیسیونی مرکزی ریاست را به عهده دارد که اعضای آن را دفتر اجرایی برگزیده است.
ایرج اسکندری، از سال 1971 دبیر اول کمیسیون مرکزی حزب توده ایران می‌باشد.

پی‌نوشت‌ها:

1. Советская историческая энциклопедия
2. Евгений Михайлович Жуков (1907—1980)
3. Народная партия Ирана

منبع
Советская историческая энциклопедия. М.: Советская энциклопедия . Под ред. Е. М. Жукова. 1973—1982.