زیبایی شناسی مونومان های شهر

تفاوت نگاه هنرمند و مدیریت شهری

وقتی درباره نسبت مونومان شهری با زیبایی شناسی صحبت می کنیم، منظورمان از زیبایی شناسی و مونومان چیست و چه کسی قرار است نسبت میان این دو را تشخیص دهد؟ نویسنده این یادداشت کوتاه که از چهره های شناخته شده ایران در حوزه معماری منظر است، تلاش کرده ضمن ارائه تعاریفی از این مفاهیم، مختصراً و به ایجاز دلایل به وجود آمدن چالش«زیبایی شناسی» را که حاصر دو دیدگاه مختلف زیبایی شناسانه میان مدیریت شهری و هنرمندان است، تحلیل و تفسیر کند.
پیش از هر صحبتی در توصیف نسبت شهر و یادمان ارائه تعریفی صحیح از چند اصطلاح ضروری است.

زیبایی شناسی:

علمی است که به ماهیت و چگونگی زیبایی می پردازد. این سوال در دو حوزه هنر و فلسفه، دو پاسخ متفاوت یافته است؛ در فلسفه به سوالاتی از قبیل مطلق یا نسبی بودن، ریشه ها و عوامل سازنده، جنس و نسبت آن با سایر علوم پاسخ می دهد و در هنر به قواعد و نظامی که در فرآیند تولید آثار هنری بر شکل بخشیدن به آنها حاکم است، اشاره می کند.

زیباشناسی

تشخیص مصداق ها و نمونه های زیبا از محصولات هنری انسان است. از بررسی نمونه های زیبا در آثار هنری هر سرزمین می توان به معیارهای عمومی حاکم بر آنها (زیبایی شناسی هنر) دست یافت.

مونومان:

ساختمان منفرد. ساختمانی که به بناهای مجاور نچسبیده و به طور مستقل در محوطه باز قرار دارد. اخیرا به عناصر هنری و مجسمه های فیگوراتیو و غیر آن که تزیین کننده محوطه و فضاهای شهری هستند نیز گفته می شود.
بررسی تاریخ زیبایی شناسی هنر، دو رویکرد متفاوت را به عنوان منشاء زیبایی معرفی می کند:
رویکرد ارسطویی که زیبایی را نهفته در شیء می دید و تلاش می کرد با کشف قانونمندی ها و تقلید از آن در تولید آثار هنری، زیبایی را به آنها ملحق سازد. تناسبات خاص و ترکیب بندی های ویژه از جمله رعایت تقارن، ‌تعادل و تدریج در حرکت میان عناصر یک اثر هنری، یافته های نگرش ارسطویی به مفهوم زیبایی بود. زیبایی شناسی کلاسیستی که در طول تاریخ هنرمندان بسیاری در تلاش برای آموختن و تکرار قواعد آن در خلق آثار خود بودند، ‌محصول این نگرش است. در دنیای امروز و با اهمیت یافتن نقش انسان در معنابخشی به پدیده ها، منشاء زیبایی از ویژگی هایی مستقل از ناظر و مستقر در درون شیء به ذهن ناظر و چگونگی تفسیر او از پدیده های بیرونی تغییر یافت. زیبایی شناسی امروزی، زیبایی را در چشم مخاطب می بیند. از این روست که محصولات و صحنه های به دست آمده از زندگی اجتماعی انسان ها، با هر صورت و شکل که باشند، به عنوان اشیاء زیبا شناخته می شوند و در نتیجه به حفاظت از آنها حکم می شود. در کنار این تفسیر که نیازمند آموزش، توسعه فرهنگی و تأمل در باورهای سنتی است، ‌دیدگاه های زیباشناسانه ارسطویی همچنان جریان دارد و می توان گفت در جامعه ما در اکثریت عددی است. مونومان های معماری یا تزیینی، عناصری در منظر شهری هستند که هدف از ساخت و نصب آنها، ایفای معنا در قلمرو خود است. این نقش بر خصوصیت عملکردی آنها برتری دارد. لذا می توان گفت مونومان از مهم ترین ابزارهای مدیریت شهری در معنابخشی به شهر است و با توجه به این نکته که هر گونه دخالت معنایی در دنیای بیرون، عملی زیباشناسانه قلمداد می شود که در طلب کمال، خیر و معنویت است، می توان نتیجه گرفت طراحی و ساخت مونومان اقدامی زیباشناسانه است. با این فرض، این سوال که مونومان ها کدام رویکرد زیباشناسانه را باید اختیار کنند چالش امروز برنامه ریزی و مدیریت مونومان های شهری است. مدیریت شهری تهران در حال حاضر در تلاش است نوعی زیباشناسی کلاسیک را از طریق ساخت و نصب مونومان ها در شهر رواج دهد، ‌زیرا بر این باور است که زیبایی، حالت خاصی در شیء است که هنرمند وظیفه دارد آن را عیان سازد. ساختمان های بزرگ، باشکوه برگرفته از معماری سنتی با تزئینات تاریخی، متقارن، ‌آجری و ایرانی - اسلامی آرزوی این جنس از مدیریت است. در مقابل هنرمندان معماری یا مجسمه ساز، ‌که در جریان تحولات معنایی زیباشناسی قرار دارند. با اصالت دادن به خاطره جمعی و ذهن ناظر، ‌زیبایی شناسی را در قالب آثاری که دارای قواعد کلاسیک نیستند و به اصطلاح صاف، اتوکشیده و معقول نمی نمایند، ‌ارائه می کنند. این چالش تا باز شدن افق های دانشی در هر دو سو، ‌جریان دارد.
منبع مقاله: شهر زندگی زیبایی، نشریه داخلی سازمان زیباسازی شهر تهران، معاونت برنامه ریزی و توسعه، دوره اول، شماره چهارم، پاییز1391