سیگار کشیدن نوجوانان

چرا پدرم اجازه نمی دهد سیگار بکشم، در حالی که خودش سیگاری است؟

امروزه نوجوانان اطلاعات و آگاهی های بسیاری در مورد مسائل مختلف دارند. اغلب آنان از مضرات جدی سیگار آگاهند؛ به عنوان مثال، می دانند که ماده ی سمی نیکوتین در سیگار، باعث سوزاندن پوشش و مخاط دهان و گلو می شود و خطر ابتلا به سرطان دهان و گلو و بیماری های لثه را افزایش می دهد؛ هم چنین، ورقه ای که توتون در آن قرار می گیرد، هنگام سوختن، سمی تولید می کند که برای ریه های انسان فوق العاده خطرناک است. علم پزشکی تأیید کرده است که اکثر مبتلایان به سرطان ریه و سایر بیماری های ریوی، سیگاری هستند؛ به علاوه، کشیدن سیگار باعث بی نظمی در گردش خون و بالارفتن فشار خون می شود و خطر سکته ی قلبی و مغزی را افزایش می دهد. سوءهاضمه نیز یکی دیگر از پیامدهای سیگار است.
سیگار بر زیبایی افراد نیز تأثیر منفی دارد و باعث زرد شدن دندان ها و بوی بد دهان می شود. از نظر اجتماعی نیز، فرد سیگاری با کشیدن سیگار، سلامت و زندگی اطرافیانش را به خطر می اندازد و با مزاحمت های ناشی از دود سیگار، حق آنان را ضایع می کند که این، خلاف ارزش های انسانی است.
به هرحال، اعتیاد جسمی به سیگار مشکل بزرگی برای سیگاری هاست و معمولاً غلبه بر آن، بدون کمک گرفتن از روان درمانگر، کار مشکلی است. از طرف دیگر، نوجوانانی که سیگار می کشند، بیش تر در معرض خطر مصرف مواد مخدر قرار دارند. در بسیاری از موارد، اعتیاد با سیگارکشیدن شروع می شود. تحقیقات نشان می دهد بین سیگارکشیدن و اعتیاد به مواد مخدر، رابطه ی مستقیمی وجود دارد.
با این که اکثر افراد زیان های سیگار را می دانند، اما باز هم به سمت آن می روند و به کشیدن آن ادامه می دهند. این نشان می دهد که علاوه بر عامل ناآگاهی از خطرات سیگار، باید به سایر عوامل مؤثر در تمایل نوجوانان و جوانان به سیگار کشیدن نیز توجه کرد و چاره ای اندیشید.
در واقع، عواملی روانی- اجتماعی مختلفی مانند عوامل شناختی، روان شناختی، شخصیتی و تأثیرات فرهنگی- اجتماعی در استعمال سیگار نقش دارند.
برخی از نوجوانان با پشت سرگذاشتن محدودیت های دوران کودکی و ورود به دوره ی نوجوانی، برای کسب استقلال و برای آن که به اصطلاح، کار مهمی انجام داده باشند، به جای این که با رفتارهای مثبت، توجه دیگران را به توانمندی های خود جلب کنند، به مصرف موادی مانند سیگار یا قلیان روی می آورند. آنان می خواهند علیه دوره ی کودکی خود قیام کنند، دست به کاری بزنند که بزرگ ترهای خانواده انجام نداده اند و به دیگران، به خصوص بزرگسالان بفهمانند که بزرگ شده اند و کارهایی را که بخواهند انجام می دهند و خلاصه، دیگر توقع رفتارهای کودکانه را ندارند.
برخی نیز ممکن است به دلیل ناآگاهی، به اشتباه تصور کنند که استفاده از سیگار و قلیان، به انسان شخصیت می دهد یا هنگام عصبانیت، آرامش بخش است و یا قدرت تفکر را تقویت می کند؛ که البته این ها تصورات اشتباهی است.
از دیگر عوامل مؤثر در استعمال سیگار، می توان به الگوهای رفتاری اشاره کرد. نوجوانان و جوانان تحت تأثیر الگوهای رفتاری بزرگسالان قرار دارند و درصورتی که ببینند پدر، مادر، معلم یا افرادی که شهرت اجتماعی دارند، سیگار می کشند، نسبت به این کار تمایل پیدا می کنند و احتمالاً آنان نیز این کار را انجام می دهند. بر اساس تحقیقات، نوجوانانی که خانواده های شان سیگار می کشند، دو برابر بیش تر از دیگران احتمال دارد که سیگار بکشند. گاهی هم ممکن است از طرف دوستان شان به مصرف سیگار، تشویق شوند یا تحت فشار قرار گیرند.
در واقع، تأثیر گروه همسالان، مهم ترین عامل اجتماعی مؤثر در مصرف سیگار نوجوانان است. برخی از نوجوانان تفکر مستقل، قاطعیت و مهارت «نه گفتن» در برابر خواسته های نادرست دیگران را ندارند؛ بنابراین کشیدن سیگار یا قلیان و هم رنگ شدن با گروه، به آنان کمک می کند که به گروه همسالان خود احساس تعلق داشته باشند. به هر حال، در چنین موقعیت هایی، این نوجوان است که باید تصمیم بگیرد از سیگار یا قلیان استفاده کند یا نه.
در این زمینه، وظیفه ی والدین و نظام آموزشی است پیش از آن که عوامل اجتماعی برای نوجوان مشکل ایجاد کنند، مهارت تفکر و تصمیم گیری مستقل را در فرزندان شان تقویت کنند و پرورش دهند تا آنان بتوانند در موقعیت های حساس، تصمیم درستی بگیرند. والدین می توانند با انجام دادن کارهای زیر، فرزند نوجوان شان را در این گونه امور یاری دهند:
1. در خانواده محیطی صمیمی و منسجم ایجاد کنند. داشتن روابط گرم، محبت آمیز و حمایتگر با نوجوان، همراه با قوانین انضباطی مناسب و کنترل مطلوب، احتمال روی آوردن نوجوان به مصرف سیگار را کاهش می دهد.
2. در مورد مضرات جسمانی سیگار و آثار زیانبار اجتماعی و فرهنگی آن، به فرزندان خود آگاهی بدهند.
3. اعتماد به نفس او را تقویت کنند. او را به انجام دادن کارهای شایسته تشویق کنند و از عیب جویی بیش از حد بپرهیزند.
4. دایم در مورد مسائل و مشکلات زندگی فرزند نوجوان شان، با او صحبت کنند و نشان دهند که هنگام بروز مشکلات، آماده اند از او حمایت کنند.
5. مهارت هایی مانند تفکر انتقادی، قاطعیت و «نه گفتن» را از کوکی به او بیاموزند. او باید بیاموزد که مستقل تصمیم بگیرد، نه این که کورکورانه و منفعلانه، تحت تأثیر گفتار و رفتار دوستان و همسالانش قرار بگیرد. هم چنین باید بیاموزد که به شکلی صحیح (نه با کشیدن یا قلیان) در میان دوستانش محبوبیت پیدا کند.
6. الگوی مناسبی برای فرزندان شان باشند. اگر والدین سیگار یا قلیان می کشند، واقع بینانه نیست که از نوجوان انتظار داشته باشند که این کار را نکند. به هر حال اکنون فرصت مناسبی است که با ترک سیگار، هم خود را نجات دهند و هم درس خوبی به نوجوان بدهند.
7. زمینه ی شرکت نوجوان را در فعالیت های سالم، لذت بخش و بی خطر مانند فعالیت های ورزشی فراهم کنند.
8. درصورتی که نوجوان نتوانست سیگار را ترک کند، لازم است که به روان درمانگر مراجعه کنند. آنان با استفاده از روش های گوناگون از جمله سیگار کشیدن سریع (Rapid Smoking) و سایر روش ها، می توانند در درمان این نوجوان موفق باشند.
به نوجوانان فهمیده نیز پیشنهاد می شود:
1. تمرین کنید در مقابل خواسته های نامقبول دیگران، «نه» بگویید. از «نه» گفتن، احساس گناه نکنید. این نشانه ی خودخواهی، بی معرفتی یا بی عرضگی شما نیست؛ شما حق دارید کاری را که درست یا مورد علاقه تان نیست، انجام ندهید و حتی مجبور نیستید برای رفتارتان، دلیل یا بهانه بیاورید. تا شما نخواهید، هیچ کس نمی تواند بر احساسات و رفتارتان مسلط شود. بهتر است از همین ابتدا، چارچوبی برای مشارکت در مناسبات اجتماعی داشته باشید. یکی از حقوق شما در این چارچوب، حق «نه» گفتن است. به خود اطمینان کنید و توانایی های تان را دست کم نگیرید. به خود بگویید: «هر اتفاقی که می خواهد بیفتد، با آن مقابله می کنم».
2. شما مسئول اشتباهات یا حل مشکلات دیگران (مثلاً سیگارکشیدن پدرتان) نیستید، اما می توانید با نیروی فکر و استدلال خود، درباره ی آن قضاوت کنید و از تکرار آن بپرهیزید. ممکن است پدر شما اراده ی کافی برای ترک سیگار نداشته باشد، اما به هرحال، از روی دلسوزی و خیرخواهی است که اجازه ی این کار و تکرار این اشتباه را به شما نمی دهد. زیرا نمی خواهد شما که در ابتدای مسیر زندگی هستید و می توانید زندگی سرشار از سلامتی و شادابی داشته باشید، مثل او گرفتار شوید و سلامتی خود را از دست بدهید.
3. شما که سرشار از انرژی و شور زندگی هستید، سعی کنید بیش تر در فعالیت های لذت بخش و سالم، از جمله فعالیت های ورزشی شرکت کنید.
4. در انتخاب دوستان خود بسیار دقت کنید.
5. در مورد شیوه های صحیح کسب محبوبیت در میان دوستان، بیندیشید و عقیده ی خود را با آنان مطرح کنید. حتماً می توانید برای جلب توجه آنان، از روش های خوب و سازنده ای استفاده کنید.
منبع مقاله :
ایمانی، محسن؛ وجدانی، فاطمه؛ (1388)، چالش های من و پدرم،(پاسخ به سؤالات نوجوانان)، تهران: نشر قطره، چاپ اول (1389)