پرسشی از محضر علامه مصباح یزدی

پرسش:

چرا این سخن که «آزادی فوق حکومت و فوق قانون است» مغالطه آمیز است؟

پاسخ:

انسان ها در زندگی اجتماعی در پی تأمین نیازهای خود و پیمودن مسیر تکامل خویش هستند. به عبارت دیگر: انسان در زندگی جمعی تعامل هایی با دیگر افراد جامعه دارد تا از این رهگذر هم بتواند از منافع زندگی اجتماعی بهره ببرد و مصالح خود را تأمین کند و هم با ارائه خدمات به دیگران، آنها را در استفاده از دسترنج خود سهیم نماید. با این همه همواره در طول تاریخ کسانی بوده و هستند که تأمین منافع خود را بر هر چیز و از جمله منافع دیگران و جامعه مقدم می دارند و نظم پذیرفته شده جامعه برای توزیع عادلانه و معقول امکانات را برهم می زنند. اینجاست که اکثر عقلای عالم معتقدند باید دستگاهی وجود داشته باشد که جلوی رفتاری را که به زیان اجتماع است بگیرد و کسانی را هم که تخلّف می کنند به مجازات برساند تا هم جلو تخلّفات بعدی این افراد گرفته شود و هم دیگران از اندیشه تخلّف و تضییع حقوق دیگران دوری کنند. بجز آنارشیست ها همه ی مردم و دانشمندان علم سیاست و حقوق وجود دستگاه یاد شده، که «دستگاه حکومت» نام دارد، را لازم شمرده اند. البته ارزش های اخلاقی و خوب و بدهایی که عقل و وجدان انسان در ارتباط با زندگی خود شخص درک می کند ربطی به حوزه ی سیاست و حکومت ندارد، و تنها حکم عقل در حوزه ی مسائل اجتماعی و تعامل با دیگران -مانند حکم به بد بودن ظلم به دیگران و لزوم عدالت ورزی- مربوط به این حوزه است.
امّا آیا علاوه بر عقل حکومت هم ممکن است آزادی ها را محدود کند؟ پاسخ آن است که قطعاً چنین است، زیرا اساساً حکومت برای آن تشکیل می شود که جلوی آزادی های مخرّب که به امنیّت و منافع جامعه و افراد ضربه می زند را بگیرد و راه را برای احقاق حقوق شهروندان فراهم نماید. از این رو حکومت مقرّرات و قوانینی وضع می کند و برخی رفتارها را مجاز و برخی را ممنوع می سازد و اگر کسی تخلّف کرد، او را با جریمه ی مالی و یا زندان و یا به گونه های دیگر مجازات می کند. حتّی در برخی از دستگاه های حکومتی مثل اسلام، مجازات های بدنی و از جمله اعدام نیز در نظر گرفته شده است. پس باید این پیش فرض را بپذیریم که اساساً وجود حکومت برای محدود ساختن آزادی های اجتماعی است و نامحدود بودن آزادی های اجتماعی مساوی است با نبود حکومت.
بنابراین، با توجه به آنچه گفتیم، روشن گردید این سخن که «آزادی فوق حکومت و فوق قانون است» مغالطه می باشد، زیرا معنای آن این است که حکومت و قوانین نتوانند آزادی را محدود نمایند و به آن گزندی برسانند. در حالی که حکومت باید آزادی ها را محدود سازد و اگر گفتیم هیچ کس و هیچ دستگاهی نمی تواند آزادی های سیاسی و اجتماعی انسان ها را محدود کند؛ یعنی، حکومت لازم نیست و حکومت لغو، نامشروع، غیرقانونی و تحمیلی است.
منبع مقاله :
مصباح یزدی، محمد تقی؛ (1391)، پاسخ استاد به جوانان پرسشگر، قم: انتشارات مؤسسه ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی (قدس سرّه)، چاپ اول