الیگارشی حاخامی و انقلاب مسیحیت

 الیگارشی حاخامی و یهودیت جدید (3)

منبع عمده شناخت مورخین از زندگی عیسی مسیح(ع) به اناجیل چهارگانه(1) محدود است. این از جمله مهم ترین متونی است که در نیمه دوم سده اول میلادی به وسیله چهار تن از پیروان عیسی تنظیم شده و به یادگار مانده است. این چهار تن عبارتند از متی(2) ، مرقس(3) ، لوقا(4) و یوحنا(5) .
امروزه، برخلاف گذشته، پژوهشگران "انجیل مرقس"را کهن ترین متن از اناجیل چهارگانه می شناسند و زمان تدوین آن را پس از آغاز انقلاب فلسطین(سال 66 میلادی) و پیش از آتش سوزی "معبد سلیمان"(سال 70 میلادی) می دانند.(6) زمان تدوین "انجیل متی" حوالی سال های 80-85 میلادی،(7) "انجیل لوقا"حوالی سال 90 میلادی(8) و "انجیل یوحنا" در همین حوالی، پس از "انجیل لوقا"شناخته می شود(9) . به روایت اناجیل، عیسی مسیح(ع) در سال 30 میلادی مصلوب شد. بنابراین، تدوین کنندگان اناجیل چهارگانه تقریباً معاصر وی به شمار می روند و فاصله زیادی میان زمان زندگی عیسی و تدوین متون فوق موجود نیست. می دانیم که برادر عیسی، به نام یعقوب، رهبر مسیحیان بیت المقدس بود و در سال 62 میلادی در این شهر به دست یک کاهن عالی مقام صدوقی به قتل رسید. سپس، پسرعموی عیسی به نام شمعون رهبری مسیحیان اولیه را به دست گرفت. فرزندان یکی از برادران عیسی، به نام یهودا، تا دوران تراخان(10) ، امپراتور روم(99-117) وجود داشتند و رهبران مسیحیان منطقه جلیل، زادگاه عیسی، به شمار می رفتند.(11)
در متنی که امروزه از میشنا، نخستین کتاب فقهی یهودیان(اواخر سده دوم میلادی) ، در دست است هیچ اشاره ای به عیسی(ع) مندرج نیست و ظاهراً برخورد حاخام های یهودی به شخصیت فردی او از زمان تدوین تلمود( نیمه دوم سده سوم میلادی) آغاز شد. معهذا، در متن کنونی تلمود نیز همه موارد مرتبط با زندگی عیسی مندرج نیست. می دانیم که در زمان نخستین چاپ تلمود(سده شانزدهم میلادی) بخش های مربوط به عیسی مسیح(ع) حذف شد و چنین مواردی تنها در نسخ خطی آن محفوظ ماند. در این روایات، "عیسی ناصری" یک "طلبه" منحرف شناخته می شود و درباره وی چنین آمده است:
بگذارید ما دیگر هیچ فرزند یا شاگردی چون عیسی ناصری نداشته باشیم که خود را به رسوایی و ننگ کشد.(12)
طبق روایات مندرج در تلمود، عیسی ناصری در 14 نیسان به دار کشیده شد.(13) روایت یوحنا تقریباً منطبق با این داده است. او زمان "مصلوب شدن عیسی" را "وقت تهیه فصح" عنوان کرده که برابر با 15 نیسان است(14) . طبق فقه یهود، جرم عیسی گمراهی و جادوگری و آشوبگری بود و مجازات وی سنگسار کردن و به دار آویختن؛ زیرا تمامی کسانی که سنگسار می شدند سپس جسدشان به دار کشیده شد. از نظر تلمود شیوه مجازات عیسی(مصلوب کردن که روش رومی ها بود) با این مجازات شرعی انطباق داشت.(15)
در برخی روایات تلمود، عنودانه عیسی مسیح را "عیسی بن پانتیرا"(16) ، نه عیسی بن یوسف خوانده اند. منظور این است که یوسف همسر خود، مریم، را طلاق داد زیرا وی از یک سرباز رومی به نام پانتیرا باردار شده بود. به نوشته دایرة المعارف یهود سرآغاز این روایت به نیمه دوم سده سوم میلادی و "تلمود بابل"می رسد. به عبارت دیگر، این داستانی است که حاخام های بین النهرین در کوران ستیز خونین خود با مسیحیان در حوزه های درس خویش پراکنده اند. در روایات منتسب به سده های اول و دوم میلادی اشاره ای به "نسب نامشروع"عیسی مندرج نیست.(17)
طبق روایات اناجیل، یکی از 12 حواری(شاگرد) عیسی مسیح به نام یهودا اسخریوطی(جوداس ایسکاریوت) (18) به وی خیانت کرد؛ محل او را به "شورای سنهدرین"گزارش داد و "نگهبانان معبد سلیمان" که نیروی انتظامی و بازوی اجرایی "سنهدرین" بودند، عیسی را دستگیر کرده و به محل اجلاس کاهنان و حاخام های یهودی بردند.
شخصیت یهودا اسخریوطی با شخصیت نمونه وار" یهودی" در فرهنگ اروپایی انطباق دارد؛ او مسئول امور مالی مسیحیان است، به سرقت وجوه بیت المال دست می زند و در ازای 30 سکه نقره عیسی را به روحانیون یهودی می فروشد. "ایسکاریوت" از واژه "کریوت"(19) گرفته شده که منشاء و معنای آن ناشناخته است. این واژه، امروزه در زبان انگلیسی صفتی را می سازد(20) به معنی "خیانتکار"، "فریبکار" و "انسان دو چهره"(21) . در متون پایه ای مسیحیت، یهودا اسخریوطی شخصیتی پلید شناخته می شود و نمادی از "یهودیت"؛ و نام او مترادف با "یهودی"(جودائیوس) (22) است. در اساطیر دینی مسیحی تثلیث "شیطان-یهودی-یهودا اسخریوطی"نماد شر به شمار می رود(23) .
چنانکه خواهیم دید، تا سده نوزدهم میلادی و حتی در آثار مارکس یهودی تبار نیز واژه "یهودی" چنین معنایی دارد. به همین دلیل، یهودیان از زمان استقرار جدی در سرزمین های درون قاره اروپا خود را "اسرائیلی" یا "عبرانی"می خواندند. در نوشتار چاپی یهودیان آمستردام در سده هفدهم همه جا نام "اسرائیلی" به کار رفته و زمانی که در سال 1860 سازمان جهانی یهودیان در پاریس تشکیل شد خود را "آلیانس اسرائیلی"نامید نه "آلیانس یهود". بازگشت یهودیان به نام های "یهودی"(24) و "یهودیت"(دین یهود) (25) تنها از اواخر سده نوزدهم و اوایل سده بیستم رخ داد. این بیانگر تعلق عمیق یهودیان به نام "یهودا" و سننی است که با این مفهوم آمیخته است. احساس تعلق روانی و همذات پنداری(26) با این نام فرهنگی عمیق و کهن را در پشت خود دارد؛ با یهودا، پسر یعقوب و بنیانگذار "سبط یهودا"، آغاز می شود، با تاریخ "قبیله یهودا" و "دولت یهود"پیوند می خورد و با نام یهودا ناسی مرحله ای نوین را در تکوین یهودیت رقم می زند.
در دایرة المعارف یهود مقاله ای مستقل به یهودا اسخریوطی اختصاص نیافته و کلامی در ذم یا مدح او مندرج نیست. تنها گفته می شود که وی "به انگیزه ای نامعلوم به عیسی خیانت کرد"(27) . عجیب است که آقای سیدنی بار(28) در مقاله "یهودا اسخریوطی" خود مندرج در دایرة المعارف آمریکانا به شکلی آشکار با این شخصیت همدلی نشان داده است. او، برخلاف رویه متعارف دایرة المعارف نویسی، به توجیه عمل یهودا دست می زند و می نویسد:
شاید[یهودا اسخریوطی] تصور می کرد اگر مسیح دستگیر شود قدرت الهی اش را به کار می گیرد و یهودیان را بر دشمنان شان پیروز می کند.(29)
در این نوشته طنز یا تمسخری ظریف مشهود است. جالب است بدانیم که دایرة المعارف آمریکانا مقاله "عیسی مسیح"خود را چنین آغاز کرده است:" آموزگار یهودی سده اول میلادی که مسیحیان مدعی اند مسیح موعود... است."(30)
در روایات اناجیل چهارگانه، عاملان قتل عیسی فریسیون و صدوقیون اند ولی نقش اصلی و تعیین کننده با فریسیون، بنیانگذاران الیگارشی حاخامی، است. این روایت با شناخت تاریخی از ترکیب "شورای سنهدرین" در این زمان، که ریاست آن با خاندان فریسی هیلل است، انطباق دارد.
در این روایات توصیفی گویا از منش، کردار و روانشناسی بنیانگذاران الیگارشی حاخامی و یهودیت جدید مندرج است. متی از زبان یحیی تعمیددهنده فریسیون و صدوقیون را " افعی زاده" می خواند:
پس چون بسیاری از فریسیان و صدوقیان را دید که به جهت تعمید وی می آیند، بدیشان گفت ای افعی زادگان که شما را اعلام کرد که از غضب آینده بگریزید؟(31)
لوقا فریسیون را زاهدنمایانی سالوس و خودپسند توصیف کرده است.(32)
در زمان عیسی، حاخام های فریسی مدعیان تولیت انحصاری دانش دینی بودند و عیسی را می آزمودند که آیا به راستی مسیح موعود است یا پیامبر دروغین. عیسی آنان را چنین مخاطب می سازد:
وای بر شما ای کاتبان و فریسیان ریاکار که در ملکوت آسمان را بر مردم می بندید زیرا خود داخل آن نمی شوید... وای بر شما ای کاتبان و فریسیان ریاکار زیرا خانه های بیوه زنان را می بلعید و از روی ریا نماز را طویل می کنید و از آن رو عذاب شدیدتر خواهید یافت. وای بر شما ای کاتبان و فریسیان ریاکار زیرا که بر و بحر را می گردید تا مریدی پیدا کنید... وای بر شما ای راه نمایان کور که می گویید هر که به هیکل قسم خورد باکی نیست لیکن هر که به طلای هیکل قسم خورد باید وفا کند. ای نادانان و نابینایان، آیا کدام افضل است؟ طلا یا هیکلی که طلا را مقدس می سازد؟... وای بر شما ای کاتبان و فریسیان ریاکار که نعناع و ثبت و زیره را عشر می دهید و اعظم احکام شریعت یعنی عدالت و رحمت و ایمان را ترک کرده اید... ای فریسی کور، اول درون پیاله و بشقاب را طاهر ساز تا بیرونش نیز ظاهر شود. وای بر شما ای کاتبان و فریسیان ریاکار که چون قبور سفید شده می باشید که از بیرون نیکو می نماید لیکن درون آنها از استخوان های مردگان و سایر نجاسات پر است. شما نیز در ظاهر به مردم عادل می نمایید لیکن باطن تان از ریاکاری و شرارت پر است.(33)
در جای دیگر، فریسیون و صدوقیون نزد عیسی می روند و از او آیتی آسمانی می خواهند. عیسی چنین می گوید:" فرقه شریر زناکار آیتی می طلبند و آیتی به ایشان عطا نخواهد شد." آنگاه، عیسی شاگردانش را به پرهیز از فریسیون و صدوقیون توصیه می کند(34) . عیسی، چون یحیی تعمیددهنده، آنان را "مارزادگان و افعی زادگان" و "سنگسارکننده پیامبران" می خواند و مسئولیت قتل انبیاء را از هابیل تا زکریا، به ایشان و تبارشان نسبت می دهد:
الحال انبیا و حکما و کاتبان نزد شما می فرستم و بعضی را خواهید کشت و به دار خواهید کشید و بعضی را در کنایس خود تازیانه زده از شهر به شهر خواهید راند. تا همه خون های صادقان که بر روی زمین ریخته شد بر شما وارد آید. از خون هابیل صدیق تا خون زکریا بن برحیا که او را در میان هیکل و مذبح کشتید.(35)
مرقس سلطه خفقان بار و خونین الیگارشی حاخامی را در نیمه دوم سده اول میلادی چنین توصیف کرده است:
چون جنگ ها و اخبار جنگ ها را بشنوید، مضطرب مشوید... شما را به شوراها [سنهدرین] خواهند سپرد و در کنیسه ها تازیانه خواهند زد... آنگاه برادر برادر را و پدر فرزند را به هلاکت خواهد سپرد و فرزندان بر والدین خود برخاسته ایشان را به قتل خواهند رساند... و تمام خلق به جهت اسم من شما ار دشمن خواهند داشت.(36)
طبق روایات اناجیل چهارگانه، عیسی را پس از دستگیری برای محاکمه به محل اجلاس"شورای عالی سنهدرین" می برند:
و عیسی را نزد رئیس کهنه بردند. و جمیع روسای کاهنان و مشایخ و کاتبان بر او جمع گردیدند. و پطرس[ از حواریون عیسی] از دور در عقب او می آمد تا به خانه رئیس کهنه درآمده با ملازمان بنشست و نزدیک آتش خود را گرم می نمود. و روسای کهنه و جمیع اهل شورا در جستجوی شهادت بر عیسی بودند تا او را بکشند و هیچ نیافتند. زیرا که هر چند بسیاری بر وی شهادت دروغ می دادند، اما شهادت های ایشان موافق نشد... پس رئیس کهنه از آن میان برخاسته از عیسی پرسیده گفت هیچ جواب نمی دهی... آنگاه رئیس کهنه جامه خود را چاک زده گفت دیگر چه حاجت به شاهدان داریم؟ کفر او را شنیدید! چه مصلحت می دانید؟ پس همه بر او حکم کردند که مستوجب قتل است. و بعضی شروع نمودند به آب دهان بر وی انداختن و روی او را پوشانیده می زدند و می گفتند نبوت کن. و ملازمان او را می زدند.(37)
در روایات اناجیل، محل اجلاس"شورای سنهدرین"در "خانه رئیس کهنه" و زمان آن شب ذکر شده است. دایرة المعارف یهود می نویسد این شورا در محل "معبد سلیمان"تشکیل جلسه می داد و جلسات آن هیچ گاه در شب تشکیل نمی شد(38) . روشن است که به خاطر اهمیت ماجرا و ضرورت محاکمه سریع عیسی این جلسه می توانست شبانه و در کاخ رئیس شورا نیز تشکیل شود.
"شورای سنهدرین" حکم قتل عیسی را صادر می کند و برای دریافت مجوز اجرا او را به نزد پونتیوس پیلیت(پیلاطس) (39) ، فرماندار رومی یهودیه و سامریه(26-36میلادی) ، می برند. این در زمانی است که به دلیل رفتار خشن یهودیان، رومی ها اختیارات ایشان را در اجرای احکام اعدام محدود کرده اند. اعضای شورا برای اقناع پیلیت به دروغ ادعا می کنند که عیسی خود را "شاه یهود"خوانده است. پیلیت تمایلی به مصلوب کردن عیسی ندارد و حتی تصمیم به آزادی وی می گیرد.
یهودیان فریاد برآورده می گفتند اگر این شخص را رها کنی دوست قیصر نیستی؛ هر که خود را پادشاه سازد برخلاف قیصر سخن گوید...(40) او را مصلوب کن!(41)
رفتار پیلیت با کاهنان و حاخام های یهودی تا حدودی استهزاآمیز است:
پیلاطس... به یهودیان گفت اینک پادشاه شما! ایشان فریاد زدند او را بر دار، بر دار، صلیبش کن. پیلاطس به ایشان گفت آیا پادشاه شما را مصلوب کنم؟ روسای کهنه جواب دادند که غیر از قیصر پادشاهی نداریم. آنگاه او را به ایشان تسلیم کرد تا مصلوب شود.(42)
33 سال پس از ماجرای عیسی مسیح، انقلابی بزرگ در سراسر سرزمین فلسطین شعله ور شد که هفت سال(66-73میلادی) تداوم یافت. تاریخ نگاری جدید یهود این شورش را بخشی از "تاریخ مردم یهود"وانمود می کند(43) . چنین تعبیری سخت نارواست. در آن دوران، چنانکه گفتیم، نه از واحدی قومی به نام "یهودیان"می توان سخن گفت و نه از هویتی دینی به نام "یهودیت". به علاوه، عامل اصلی این شورش ستمی بود که الیگارشی یهودی و همدستان رومی شان بر مردم زیرسلطه خود روا می داشتند و آماج این شورش نیز همینان بودند. انفجار سده اول میلادی پیامد حکومت خونین هیرود، خاندان هیرود و کاهنان و حاخام های یهودی بود. دایرة المعارف یهود این شورش را "جنبش ناسیونالیستی یهود"می خواند.(44) این تعبیر نیز نادرست است. انقلاب سال های 66-73 را نه "یهودی"می توان دانست نه "ناسیونالیستی". به عکس، مردم شورشی، پیش از دوران حکومت نرون، امپراتور روم را پناهگاهی برای تظلم خویش می شناختند. پیشتر دیدیم که در جریان قتل عام زوار بیت المقدس به وسیله آرخلائوس، پسر بزرگ هیرود، مردم به امپراتور شکایت بردند و این فشار منجر به عزل و تبعید آرخلائوس یهودی شد. پونتیوس پیلیت نیز همین سرنوشت را یافت. او در سال 36 میلادی، شش سال پس از عیسی مسیح، به اجتماع مردم سامریه حمله برد و کشتاری بزرگ کرد. مردم نزد ویتلیوس(45) ، حکمران سوریه، و تیبریوس(46) ، امپراتور روم، شکایت بردند و این تظلم منجر به برکناری پیلیت شد.(47)
انقلاب سال های 66-73 میلادی در زمان نرون(48) ، امپراتور روم، آغاز شد و پس از مرگ او(68میلادی) به دستور تیتوس فلاویوس وسپاسین(49) ، امپراتور بعدی، طی جنگ های خونین و طولانی بی رحمانه سرکوب شد. سهم الیگارشی یهودی در این سرکوب شایسته پژوهش جدی است.
خاستگاه و کانون اصلی این انقلاب منطقه جلیل، موطن عیسی مسیح بود. مردم شورشی به نام "زیلوت ها"(50) (غیرتمندان) شهرت یافتند. این نام از کلام معروف ایلیاء نبی (الیاس) گرفته شده که، در مکالمه با خداوند، خود را دارای "غیرت عظیم"برای احیاء پرستش خدای یگانه، "رب الجنود"خواند.(51) چنانکه دیدیم،‌ ییهو بن نمشی نیز زمانی که جندب رکابی را به عرابه خویش سوار کرد و رهسپار کشتار خاندان عمری و داوودی و تخریب معابد بعل شد، به او چنین گفت:"همراه من بیا و غیرتی را که برای خداوند دارم ببین."(52) فرهنگ وبستر "‍زیلوت ها" را "گروهی متعصب"می خواند که هم علیه امپراتوری روم و هم علیه "سایر یهودیان" شوریدند.(53) این شورش یک گروه و فرقه نبود؛ انقلابی همگانی و گسترده بود که هفت سال تداوم یافت و شعله های آن در سده دوم میلادی نیز سربرکشید.
در جریان این انقلاب، به سال 70 میلادی شهر بیت المقدس به تصرف مردم درآمد و جنگی سخت میان الیگارشی یهودی و رومی ها از یکسو و مردم شورشی از سوی دیگر درگرفت. پیشتر گفتیم که کاهنان و حاخام های یهودی، چون انانیاس بن ندبئوس، حتی مستقل از رومی ها به تشکیل ارتش های مزدور خصوصی دست زدند و به جنگ با مردم پرداختند. در جریان این جنگ بود که شمعون بن جمالیل اول، رئیس "شورای سنهدرین" به قتل رسید، کاخ انانیاس و آگریپای دوم، شاه یهود، به آتش کشیده شد و سرانجام در کوران این ستیز خونین بود که "معبد سلیمان" آتش گرفت و سوخت. جوزفوس فلاویوس، مورخ یهودی و راوی حوادث آن زمان، آتش سوزی و از میان رفتن "معبد سلیمان" را کاملاً تصادفی می داند. به گزارش او،‌ شهر به اشغال رومی ها درآمد و جنگ خیابانی و خانه به خانه سرانجام به معبد کشیده شد که سنگر اصلی مردم شورشی بود. بدینسان، تصادفاً معبد آتش گرفت و سوخت.(54)
تاریخ نگاری یهود حادثه تخریب "معبد سلیمان" در سال 70 میلادی را به نقطه عطف دیگری در "تاریخ قوم یهود" بدل ساخته و آن را سرآغاز "تبعید دوم" یهودیان می شمرد. دوران پس از این حادثه، "دیاسپورا"(55) (دوران تبعید، پراکندگی و آوارگی) نام می گیرد و دورانی است که تا به امروز تداوم دارد. این سومین نقطه عطف در تاریخ "قوم یهود"است. دو نقطه عطف پیشین "گم شدن اسباط ده گانه" و "تبعید بابل"اند. این نیز، چون دو حادثه پیشین، دروغی بزرگ و جعلی آشکار است.
چنانکه دیدیم، یهودیان از سال ها پیش در ایران و بین النهرین، ارمنستان و اسکندریه پراکنده شدند. در زمان انقلاب سال های 66 -73 میلادی آنان همه جمعیت سرزمین فلسطین را تشکیل نمی دادند. پدیده ای به نام "قوم یهود"، که در این زمان تنها شاخص آن استقرار اتباع زیر سلطه اشرافیت یهود در سرزمین فلسطین بود،‌ به مرگی طبیعی مرده بود. اشرافیت رومی گرای یهودی و حتی بخش مهمی از کاهنان صدوقی در ساختار امپراتوری روم حل شده بودند. مردم آنان نیز گروه گروه به مسیحیت می گرویدند. در این زمان تنها بقایای میراث قبیله یهودا و اسطوره های آن ساختار ربانی/ حاخامی فلسطین، کانون های تاجر و صراف و ربانی مستقر در بین النهرین و اسکندریه و اتباع فرمانبردارشان بود.
"معبد سلیمان" تخریب شد؛ ولی به دست که؟ طبق قاعده چنین جنگ های خیابانی، لژیون های رومی و ارتش های خصوصی کاهنان و حاخام های یهودی به "معبد"حمله بردند و مردم پناه گرفته در آن را به آتش و خون کشیدند. در واقع،" معبد سلیمان" به دست "یهودیان" تخریب شد.
در سال 70 میلادی "یهودیان"از بیت المقدس و فلسطین اخراج نشدند. آنان قریب به چهارصد سال پس از تخریب "معبد سلیمان" در این منطقه زیستند. و سرانجام، در فرآیندی تدریجی و طبیعی و در نیمه اول سده پنجم میلادی، مرکزیت یهودیان بطور کامل به بین النهرین انتقال یافت. به راستی، تاریخ نگاری یهود را باید گویاترین تجلی سالوسی فریسی دانست.
انقلاب سال های 66-73 میلادی پایان جنبش های مردمی در سرزمین فلسطین نیست. در حوالی سال 120 میلادی، بار دیگر این موج در شورشی گسترده، به رهبری فردی به نام بار کوخبا(56) ، شعله کشید. شورش بار کوخبا سه سال و نیم تداوم یافت و مردم مدتی شهر بیت المقدس را نیز اشغال کردند. این شورش ادامه قیام زیلوت ها بود و الیگارشی یهودی، در کنار حکمرانان رومی، هدف تهاجم مردم قرار داشتند. دایرة المعارف یهود می نویسد:" سران یهودی به عنوان بخشی از یک پیمان نانوشته مورد حمایت دولت روم بودند". طبق این پیمان، "مقامات یهودی وظیفه جلوگیری از شورش زیلوت ها را داشتند" و در مقابل رومی ها امتیازات بیشتری در اختیار آنان قرار می دادند.(57)

پی نوشت ها :

1.Euangelions,Gospels
2.Matthew
3.Mark
4.Luke
5.John
6.Americana,vol.18,p.330
7.ibid,p.514
8.ibid,vol.17,p.842
9.ibid,vol.16,p.115
10.Trajan
11.Judaica,vol.10,p.11
12.ibid,p.15
13.ibid
14.انجیل یوحنا، 14/19.
15.ibid.
16.Pantira.
17.ibid,p.16.
18.Judas Iscariot
19.Kerioth
20.Iscariotic,Iscariotical
21.شاید واژه فارسی "کریه"(زشت، بدمنظر) با واژه عبری "کریوت" هم ریشه باشد؟
22.Judaeus
23.Americana,vol.10,p.22
24.Jew
25.Judaism
26.identity
27.Judaica,vol.10,p.12
28.O.Sidney Barr
29.Americana,vol.16,p.205
30.ibid,p.38
31.انجیل متی، 7/3.
32.انجیل لوقا، 9/18.
33.انجیل متی، 23/ 13-28.
34.همان مأخذ، 16/ 1-12.
35.همان مأخذ، 23/ 13-38.
36.انجیل مرقس، 13/ 7-13.
37.همان مأخذ، 14/ 53-65.
38.Judaica,vol.14,pp.836-837
39.Pontius Pilate
40.انجیل یوحنا، 12/19.
41.انجیل مرقس، 15/ 1-15.
42.انجیل یوحنا، 19/ 15-16.
43. بنگرید به:Ben-Sasson,ibid,pp.296-303
44.Judaica,vol.8,p.641;vol.16,pp.948-949
45.Vitellius
46.Tiberius
47.Americana,vol.22,p.96;Judaica,vol.13,p.848
48.Nero
49.Titus Flavius Vespasian
50.Zealots
51.I have been moved by zeal for the Lord,the God of Hosts(کتاب اول پادشاهان، 19/ 10، 14) .
52.کتاب دوم پادشاهان، 16/10.
53.Webster's Third New International Dictionary,1986,p.2657
54.Judaica,vol.15,pp.959-960
آثار جوزفوس فلاویوس(Josephus Flavius حوالی 38-100م.) مورخ یهودی، از مهم ترین منابع حوادث سده اول میلادی و نیز تاریخ کهن یهودیان به شمار می رود. مجموعه کامل آثار جوزفوس در سال 1969 با ترجمه ویستون(W.Whiston) به زبان انگلیسی منتشر شده است.
55.Diaspora
56.Bar Kokhba
57.ibid,vol.8,p.648

منبع مقاله :
شهبازی، عبدالله؛ (1377)، زرسالاران یهودی و پارسی استعمار بریتانیا و ایران، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، چاپ دوم 1390