یهودی های ترکیه

نفوذ و نقش یهودی های ترکیه در ایجاد رابطه ی سیاسی، اطلاعاتی، اقتصادی و نظامی این کشور با اسرائیل و نیز تشدید و تداوم آن، بسیار اساسی، حائز اهمیت، غیر قابل کتمان و در عین حال دارای قدمت و سابقه ی تاریخی است.
البته، بر طبق بعضی نوشته ها و اسناد، پس از تأسیس اسرائیل در سال 1948 م / 1327 ش، یهودی های ترکیه، به ویژه طبقه های متوسط و فقیر آنها، به فلسطین اشغالی منتقل شدند. به طوری که از مجموع 80 هزار یهودی ترکیه در سال 1927 م / 1306 ش، در اواخر دهه ی چهل میلادی (پس از حدود بیست سال)، بیش از 30 هزار نفر باقی نماند. (1)
یهودی های ثروتمند و سرمایه دار ترکیه به دلیل نفوذ و ارتباط گسترده با محافل سیاسی، قانونگذاری و تصمیم گیری، عامل بسیار مهم و مؤثری در همگرایی ترکیه با رژیم صهیونیستی، در منطقه، بوده اند.
درباره ی جایگاه و سابقه ی فعالیت ثروتمندان یهودی ترکیه، به طوری که نوشته اند؛ در سال 1839 با آغاز عصر سازماندهی در دولت ترکیه (امپراتوری عثمانی)، ابراهام دوکاموندو رهبری یهودیان ترکیه را به عهده گرفت. وی به مثابه ی روچیلد شرق (2) و از بانکداران بسیار ثروتمند بود و کوشید تا موقعیت همکیشان خود را... تقویت کند. (3)
پس از تأسیس دولت اسرائیل و دقیقاً در سال های 1950 تا 1980، یهودیان تُرک خود را آماده می کردند تا در هر لحظه ساک خود را بر دوش بیندازند و به اسرائیل مهاجرت کنند. از این رو آنها در این مدت به سرمایه گذاری های مهم دست نزدند. با این همه در دهه ی هفتاد، 80 درصد صنعت نساجی ترکیه متعلق به آنها بود. مالیات موجودیت [مالیاتی که مقدار آن بر اساس مذهب افراد وصول می شد. برای مسلمانان 5 درصد و برای یهودی ها 10 درصد] موجب شد که بیشتر آنها در بخش های منقول سرمایه گذاری کنند. اما برخی یهودیان همچنان در بسیاری از صنایع و مؤسسات و بخش ها پیشاهنگ بودند.
یکی از این افراد برنارد ناحوم بود که کار خود را در سال 1944 در گروه صنعتی «کُچ» آغاز کرد و پیشگام صنعت اتومبیل سازی در ترکیه بود. همچنین آلبرت پیلین که در سال 1956 شرکتی به نام «شیمیاتک» را تأسیس کرد، پیشگام صنایع شیمیایی در این کشور بود. بخش آگهی و تبلیغات نیز توسط ایسادور بروخ پایه گذاری شد. وی نخستین شرکت تبلیغاتی را که یک فرانسوی در سال 1908 در ترکیه تأسیس کرده بود، خرید این شرکت سال ها تنها شرکت تبلیغاتی این کشور بود و تا کنون نیز تأثیر آن به روشنی دیده می شود.
همچنین ایلی آگیمن که پدر تبلیغات ترکیه شمرده می شود روش های نوین تبلیغاتی را وارد این کشور کرده است و شرکت «منا آژانس» را در اختیار دارد که مادر شرکت های تبلیغاتی محسوب می شود. برادران ویتالی و آلبرت هکو نیز مؤسسه ی پوشاک هکو را تأسیس کردند [...]. جاک امبریگر نیز 80 درصد از بازار داخلی تیغ پرما - شارپ را در اختیار دارد که تولیدات آن به سراسر جهان صادر می شود.
یک یهودی ترک در مورد وضع کنونی طایفه ی یهودیان ترکیه می گوید که تعداد یهودیان این کشور 20 هزار نفر تخمین زده می شود و در میان آنها 2 هزار نفر ثروتمند وجود دارد که با ثروتمندان اروپا برابری می کنند. همچنین افزون بر نام هایی مانند: جاک کیمخی و اسحاق التون و ویتالی هکو که برای افکار عمومی ترکیه کاملاً شناخته شده هستند؛ شمار بیشتری نیز به صورت ناشناخته سرگرم فعالیت اند.
سایر افراد به طبقه ی متوسط وابسته اند و در تجارت، چاپ، وکالت، داروفروشی و حرفه های مشابه فعالیت دارند. و بیشتر آنها در مناطق گرت تپه و کرتولاش و شیشلی و گزتپه از شهر استانبول ساکن هستند. [...] در دهه ی هشتاد قرن حاضر، بازرگانان و صاحبان صنایع یهودی [ترکیه] که در سال های پیش می کوشیدند تا ناشناخته بمانند، در پی مطرح کردن خود برآمدند. در این زمینه می توان از اسحاق التون و عزیز کارح، بنیانگذار گروه صنعتی «آلارگو» و جاک کیمخی مؤسس گروه صنعتی «پروفیلو» نام برد. اسحاق التون با مطرح ساختن خود به عنوان یک سوسیال دموکرات چهره ای غیر عادی از یک بازرگان عمده ترسیم کرد و با این کار توانست نقش میانجی را در بسیاری از روابط بین المللی ترکیه ایفا کند. عزیز کارح هم با مناصبی که در ده ها جمعیت و سازمان به عهده داشت و نوشتن مطالبی برای رسانه های گروهی ترکیه، به داشتن مواضع روشن و برخورد مطلوب با مطبوعات شناخته شد.
جاک کیمخی مرکز توسعه ی اقتصادی را پایه گذاری کرد. این مرکز یکی از مؤثرترین سازمان های ترک طرفدار جامعه ی اروپاست. جوی کیمخی پسر جاک کیمخی نیز موفقیت های مشابهی در انجمن های گوناگون داشته است. همچنین خانواده ی کیمخی در تأسیس مرکز تکنولوژی ترکیه نقش داشته است.
یهودی های ترکیه در دهه ی هشتاد علاوه بر فعالیت های اجتماعی در زمینه های اقتصادی تحرک چشمگیری - به تعبیر اسحاق التون - از خود نشان دادند؛ زیرا آنان در این دهه، با رها کردن تردیدهای خود، به سرمایه گذاری های غیر منقول روی آوردند. (4)
ثروتمندان و سرمایه داران یهودی ترکیه، تاکنون به خوبی نقش خود را در این زمینه ایفا کرده اند. یهودی هایی که پس از تأسیس اسرائیل در ترکیه باقی ماندند و به سرمایه گذاری صنعتی روی آوردند، در سال 1942 در صنعت پارچه و کائوچو و جوراب های گرانقیمت، حریر، چتر، چکمه و دباغی حضور گسترده ای داشتند.
پس از جنگ جهانی دوم، یک شرکت کشتیرانی در استانبول و 12 کارخانه حریربافی در بورسا به یهودیان تعلق داشت. همه ی این شرکت ها به اتحادیه ی جهانی یهود [آلیانس] متکی بودند.
از دیگر سرمایه داران بزرگ و ذی نفوذ امروز ترکیه، از جمله می توان به اسامی زیر اشاره کرد که نقش مهمی در روابط ترکیه و اسرائیل دارند:

1- ایرول آق صوی

از سرمایه داران بزرگ و صاحب چند بانک در فرانسه و ایالات متحده است. معروفیت او بیشتر به سبب پشتیبانی روچیلد، سرمایه دار یهودی اروپا از نامبرده و نیز شرکت در فعالیت های صهیونیستی است.

2- شرکت پروفیلو

این شرکت متعلق به جاک کیمخی، رئیس مرکز یهودی سال 2000 است.

3- خانواده ی جیهان کماندریت

خانواده ای یهودی که در سوئیس بسر می برد و صاحب شرکت گروندیک است. جوی کیمخی (پسر کیمخی) که با این خانواده روابط صمیمانه دارد، خود به تنهایی دارای شش شرکت دیگر است.

4- احمد منیر ایرتیکون

از حمایت یک گروه مالی یهودی برخوردار است که صاحب مؤسسات تولیدات تلویزیونی، موسیقی و سینمایی در ایالات متحده است.
این افراد عضو هیأت مدیره و سهامداران شبکه ی تلویزیونی Show T.V. بوده و با محافل مالی یهودیت جهان مرتبط هستند. ایرول آق صوی مهمترین عضو این گروه است.
به گفته ی یک منبع نزدیک به شورای امنیت ملی ترکیه، شبکه ی تلویزیونی Show T.V. پس از جنگ خلیج فارس (1990) با تلاش های گسترده ی آمریکا و محافل مالی یهود برای فعالیت های تبلیغاتی ترکیه ایجاد شده است. (5)
در کنار سرمایه داران بزرگ یهودی ترکیه و یا خارجی، رژیم صهیونیستی نیز میلیاردها دلار در این کشور سرمایه گذاری کرده است.
ایناس گرسین مشاور امور اقتصادی آریل شارون نخست وزیر اسرائیل، چندی پیش [1380 ش] در گفت و گو با روزنامه ی سیاست آزاد ترکیه که به زبان ترکی در برلین آلمان منتشر می شود، گفت: اسرائیل به وسیله ی شرکت ها و مؤسسات موجود در ترکیه یک میلیارد دلار در پروژه ی آب رسانی در جنوب شرقی این کشور سرمایه گذاری کرده است.
گواند یران رئیس کمیته ی کار ترکیه - اسرائیل در مرداد ماه سال 1380 ش، اعتراف کرد که اسرائیل در دو سال آینده شش پروژه ی کشاورزی و آب رسانی در ترکیه اجرا خواهد کرد. 67 شرکت و مؤسسه ی اسرائیلی از سال 1374، در پروژه ی جنوب شرقی ترکیه، موسوم به پروژه ی جنگل فعالیت خود را آغاز و حتی اقدام به خرید زمین های کنار ساحل رودخانه منوگات کرده اند. اسرائیلی ها در نظر دارند برای تأمین آب مورد نیاز شهرک های یهودی نشین، آب رودخانه منوگات ترکیه را خریداری کنند. (6)
به عقیده ی آگاهان سیاسی و پژوهشگران و کارشناسان روابط ترکیه و اسرائیل، موقعیت طلایی اسرائیلی ها در ترکیه موجب تحکیم ارتباط و همکاری اطلاعاتی، امنیتی و نظامی آنکارا با رژیم صهیونیستی، طی چند دهه ی اخیر، به ویژه در دوران کنونی، بوده است.
این کارشناسان و متخصصان، توافقنامه ی امنیتی و اطلاعاتی میان آنکارا و تل آویو در 23 فوریه 1996 / بهمن ماه 1374 را نیز از این زاویه بررسی و آن را در راستای استراتژی صهیونیسم در منطقه ارزیابی و از ترکیه به عنوان یک ایستگاه برای اهداف صهیونیستی یاد کرده اند.
نشریه ی عربی زبان الحیات چاپ لندن در آن زمان نوشت:

این توافقنامه پیشرفتی اسرائیلی به سوی نظم نوین خاورمیانه ای به شمار می رود. نظمی که واشنگتن تلاش می کند دورنمای آن را مشخص کند و ستون و پایه های اقتصادی و امنیتی آن را بنا نهد. (7)

نشریه ی انگلیسی زبان میدل ایست چاپ لندن درباره ی این توافقنامه ی اطلاعاتی - امنیتی نوشت:

بنا به گفته ی سویک بیر - جانشین فرماندهی ستاد ارتش ترکیه - توافقنامه ی همکاری اطلاعاتی بین ترکیه و اسرائیل به آی. دی. اف (نیروهای دفاعی اسرائیل) و قوای امنیتی اسرائیل [سرویس جاسوسی موساد] اجازه خواهد داد با استفاده از قلمرو ترکیه درباره ی ایران و سوریه به استراق سمع بپردازد و اطلاعات الکترونیکی جمع آوری کند. این مقام ترک در مؤسسه ی تحقیقاتی واشنگتن گفت: هدف اولیه ی اسرائیل، سوریه بود و بعد ایران. علاوه بر همکاری اطلاعاتی، نیروهای دفاعی اسرائیل در آموزش و تجهیز سربازان ترکیه، مستقر در مرزهای جنوب شرقی، یعنی مرزهای عراق، ایران و سوریه، به ترکیه کمک خواهد کرد. به نوشته ی روزنامه ی «هآرتص» که در تل آویو منتشر می شود در توافقنامه ی همکاری بین نیروهای اسرائیل و ترکیه قید شده است که در سال، هشت بار هواپیماهای نظامی هر دو طرف، توأمان در فرودگاه های کشور دیگر اسکان یابند، خدمه ی هواپیمایی با هم مبادله کنند و تمرینات مشترک انجام دهند. طبق نظر این روزنامه ی اسرائیلی، ترکیه و اسرائیل همچنین توافق کرده اند، یک نهاد مشترک برای ارزیابی استراتژیک و تحقیقات ایجاد کنند. در مرحله ی بعدی اردن هم به این نهاد خواهد پیوست. روزنامه ی هآرتص نتیجه گیری می کند؛ یک توافقنامه در زمینه ی همکاری دریایی نیز به امضا رسیده است و نیروی دریایی ترکیه و اسرائیل در مدیترانه، تمرینات مشترک انجام خواهند داد. (8)

کارشناسان، این همکاری ها را در راستا و امتداد همکاری و ارتباط پیشین موساد و سرویس اطلاعاتی ترکیه و ساواک، تحت نام «نیزه ی سه سر» ارزیابی کرده و معتقدند که پس از سقوط نظام شاهنشاهی در ایران و حذف ساواک، اسرائیلیها به منظور جبران این نقیصه؛ در مسیر استراتژی پیرامونی اسرائیل، میزان نقش و همکاری ترکیه را در این زمینه تشدید و تقویت و نیز توسعه و افزایش داده اند.

پی‌نوشت‌ها:

1. فصلنامه ی خاورمیانه، مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه، سال اول، شماره ی 1، تابستان 1373. به نقل از: شؤون ترکیه، مرکز الدراسات الاستراتیجیة و البحوث و التوثیق، تشرین الثانی، 1992، ص 45-55. 2. سرمایه دار بزرگ اروپا. 3. همان منبع. 4. همان منبع. 5. همان منبع. 6. روزنامه ی جمهوری اسلامی، مورخ 1380/5/21، ص آخر. 7. محمد نورالدین (کارشناس امور ترکیه از لبنان)، الحیات، ترجمه ی محمدرضا آصفی، چاپ لندن، 25 آوریل 1996 / اردیبهشت 1375. 8. پیتر فویبرید، میدل ایست، ترجمه ی صابر قلی زاده، چاپ انگلستان، ژوئن 1996 / خرداد 1375. مندرج در بررسی مطبوعات جهان، مرداد ماه 1375، شماره ی 231، اداره ی کل مطبوعات و رسانه های خارجی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

منبع مقاله:
تقی پور، محمدتقی؛ (1383)، استراتژی پیرامونی اسرائیل: اسرار عملیات مشترک موساد، ساواک، سرویس های اطلاعاتی ترکیه و اتیوپی در خاورمیانه و آفریقا، تهران: مؤسسه ی مطالعات و پژوهشهای سیاسی، چاپ سوم.