در جستجوی مصحف امام

در جستجوی مصحف امام

اشاره:
افیم رضوان محقق و شرق شناس روسی و معاون رئیس دانشکده شرق شناسی آکادمی علوم روسیه در شهر سن پترزبورگ با مطالعه و تحقیق بر روی یک نسخه قرآنی بزرگ، برخی از فرضیه های مشهور محققان غربی را در مورد این که قدمت متن کامل قرآن بیشتر از قرن نهم نیست، مردود اعلام کرد. وی اکنون مشغول تدوین و انتشار یک مونوگرافی به زبان های روسی، انگلیسی و عربی در مورد این نسخه قرآنی است. این مونوگرافی مجهز به دو دیسک لیزری شامل تعداد زیادی مطالب مصور، فیلم ویدئویی (که توسط خود محقق تهیه شده) و تصویر رنگی از برگ های رونوشت قدیمی قرآن است.
طبق رأی هیئت مدیره اتحادیه ناشران روسیه در مورد نتایج مسابقات بهترین کتاب سال 2001، کتاب قرآن و دنیای آن اثر این شرق شناس روسی به عنوان برترین اثری که سهم قابل ملاحظه ای در فرهنگ صلح، عدم خشونت و گفت وگوی بین تمدن ها دارد، حائز دریافت دیپلم افتخار این اتحادیه و نیز جایزه نقدی یونسکو گردید. کتاب برگزیده سال 2001 از سوی موءسسه چاپ و انتشارات شرق شناسی سن پترزبورگ منتشر شد. این اثر نتیجه 15 سال کار و تلاش موءلف آن در زمینه مطالعه بر روی متن قرآن و منابع گوناگون دیگر است. نشریات و مقالات متعددی که موءلف قبل از این اثر ارائه کرده بود این امکان را به وجود آورد تا هدف اصلی تحقیقات مشخص گردد که این اهداف عبارت است از: نقش و جایگاه قرآن در اوضاع جوامع مسلمان و تاریخچه مطالعه قرآن، هم در شرق اسلامی و هم در اروپا.

در جست وجوی مصحف امام

یوری زینین

چندی پیش در جریان یک کنفرانس بین المللی که پیرامون مطالعه میراث مکتوب ملل شرق در کتابخانه ملی "فرانسوا میتران" فرانسه برگزار شده بود، یک فیلم مستند پنجاه دقیقه ای با عنوان "در جست وجوی مصحف امام" برای اولین بار به نمایش درآمد.
موضوع این فیلم تحقیق در مورد یکی از قدیمی ترین نسخه های قرآنی است که در مرکز شرق شناسی آکادمی علوم روسیه در شهر سن پترزبورگ این کشور نگهداری می شود. افیم رضوان معاون رئیس این مرکز که با تحقیقات و پژوهش های چندساله خود موفق به کشف بسیار جالبی شده است، تدوینگر این فیلم است.
در این فیلم صحنه هایی از یک کتابخانه مخصوص و یک کتاب بزرگ و قطور از جنس پوست که یک رونوشت قدیمی از قرآن است، از نظر تماشاگران می گذرد. این کپی بیش از نیم قرن پیش توسط مرکز خاورشناسی روسیه خریداری شده است و به طوری که معلوم است، قبل از آن متعلق به یک دیپلمات برجسته لبنانی الاصل دوره تزاریسم روسیه به نام ایرینئی (سلیمان) نوفال بوده است. پس از تهیه این نسخه خطی تنها شرح مختصری در مورد آن نگاشته شده و سپس این اثر به مخزن کتابخانه سپرده شده است. این نسخه خطی ده ها سال در این محل حفظ و نگهداری شده و طبق گفته افیم رضوان تاکنون "ابزارهای علمی تخصصی جدیدی برای ارزیابی این یادگار قدیمی پیدا نشده است".
انتشار خبر کشف نسخه های قرآنی در دهه 70 قرن 20 در کتابخانه های قاهره و دمشق و به ویژه شهر صنعا پایتخت یمن - که در حین مرمت مسجدجامع شهر توسط کارگران تعدادی تکه های قدیمی کتاب مقدس مسلمانان زیر سقف این بنا پیدا شده بود - محققان را بر آن داشت که به مطالعه دقیق نسخه خطی مرکز شرق شناسی روسیه بپردازند. اسلام شناسان فرانسوی و آلمانی تکه های مکشوف را مورد مطالعه قرار دادند. محقق روسی با آگاهی از نتایج مطالعات این گروه به جایگاه نسخه خطی سن پترزبورگ در بین دیگرنسخه های مشابه پی برد. افیم رضوان معتقد است، تاریخ این نسخه خطی به دوره به اصطلاح موجودیت شفاهی - کتبی قرآن تعلق دارد. از آنجا که متن این نسخه را از روی بعضی آثار و نشانه ها می توان به سنت و آداب و رسوم موجود در بین عربستان و سوریه نسبت داد، این احتمال، منطقی بوده است که ایرینئی نوفال این نسخه خطی را از لبنان که پیوند تاریخی نزدیکی با سوریه دارد، به کشور روسیه آورده است.
این محقق روسی در دهه 90 دست به انتشار نتایج تحقیقات خود در اینترنت زد که در پی آن یک محقق فرانسوی به طور غیرمنتظره ای اعلام کرد در یکی از زیارتگاه های ده قشلاقی "کاتالانگار "واقع در صدکیلومتری سمرقند (جمهوری ازبکستان) 12 برگ همانند اوراق کتاب سن پترزبورگ وجود دارد. بدین ترتیب روشن شد که نسخه خطی سن پترزبورگ ابتدا در آسیای میانه پیدا شده است. افیم رضوان با کمک همکاران فرانسوی و ازبک عازم ازبکستان شده و خود را به ده "کاتالانگار "رساند، و با بررسی نسخه های موجود معلوم شد که این نسخه ها از قرن 15 میلادی در این محل نگهداری می شده است.
این محقق روسی از اهالی این منطقه نقل و گفتارهای بسیار جالبی شنید. ملاقات ها و گفت وگوهای وی با ساکنین دهکده کاتالانگار و روستاهای اطراف که به لهجه عربی تکلم می کنند، در فیلم به تصویر کشیده شده است. اهالی این دهکده مدعی اند که اجداد و نیاکان دور آنها به دستور امیر تیمور (تیمور لنگ) سردار نامدار و بنیانگذار حکومت بزرگ قرون وسطا - که سمرقند پایتخت آن بود - از سوریه به این مکان نقل مکان کرده اند. ظاهراً این نسخه خطی هم که در زیارتگاه نگهداری می شود. همراه اجداد آنان به اینجا آمده است. اهالی بومی در طول قرن ها این نسخه خطی را به عنوان کتاب اصل مصحف امام دانسته اند.
شواهد تاریخی حاکی است، در بخش های مختلف جهان اسلام چهار رونوشت قرآنی نگهداری می شود که همانند کفن مقدس عیسی در شهر تورین کاتولیک ها، قداست بسیاری نزد مسلمانان دارد. در هریک از آنها آثار خون وجود دارد و مسلمانان آن را به سومین خلیفه مسلمین پس از پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) منتسب می دانند. به دستور همین خلیفه بود که در قرن هشتم رونوشت قرآن گردآوری و بعدها این رونوشت به صورت کتاب شرع مقدس درآمد. کپی این نسخه، مصحف امام و یا قرآن عثمان نام گرفت و نوشته های قبلی برای اجتناب از قرائت های مختلف معدوم گردیدند.
افیم رضوان با مطالعه روی برگ های نسخه خطی در ده کاتالانگار به این نتیجه رسید که با توجه به همه علائم و نشانه های موجود، اوراق پیداشده شبیه به اوراق نسخه خطی سن پترزبورگ است و از طرفی یاد صفحات گم شده نسخه خطی سن پترزبورگ افتاد. با نظر به همه شواهد و قرائن، این نسخه خطی را می توان دست کم متعلق به قرن هشتم دانست. درهرحال این شرق شناس روسی معتقد است نسخه خطی سن پترزبورگ مطمئناً خیلی قدیمی تر از آنهایی است که درحال حاضر به عنوان مصحف امام شناخته شده است. گذشته از آن، افیم رضوان می گوید: "این نسخه خطی حدود 50 درصد از کل کتاب مقدس را دربردارد، درحالی که نسخه های دیگر با این قدمت تنها به صورت تکه های بسیار کوچکی به دست ما رسیده است".
منبع مقاله: http://maarefquran.org/