علل روانیِ بیماریهای قلبی عروقی

بیماری سرخرگ های قلب (1)

نکات کلیدی

ماهیت بیماری سرخرگ های قلب:

بیماری سرخرگی قلب (CHD) اصطلاحی کلی (2) است و به بیماری هایی اطلاق می شود که رسیدن خون به قلب را دچار مشکل می کنند. آنژین صدری و حمله قلبی، از مهم ترین این بیماری ها هستند. این بیماری ها نوعاً علل چندگانه ای دارند و بعضی از آن ها دارای مؤلفه های روان شناختی نیرومندی هستند.

رفتار سنخ A (3):

رفتار سنخ A در واقع گروهی از ویژگی های رفتاری هستند که در سبب شناسی بیماری های کرونری قلب CHD دخالت دارند. ویژگی های برجسته این گروه رفتاری،‌ عبارتند از فوریت زمانی، تکلم سریع، خصومت کاملاً شناور (بی ثبات)، بی صبری و ناآرامی کلی. میزان بروز این رفتارها در افراد، اغلب نیمرخ سنخ 74A آن ها نامیده می شود.

ارزیابی رفتار سنخ A:

مصاحبه ی ساخت دار، (4) فنّی است که با استفاده از پرسش و مشاهده ی مستقیم، برای ارزیابی رفتار سنخ A طراحی شده است. این مصاحبه را باید دست کم سه نفر نمره دهند که این امر اجرای آن را پر هزینه می کند. پرسشنامه ی فعالیت جنکینز، (5) یک پرسشنامه ی خودگزارش دهی است که اجرای آن آسان است؛ ولی برای بعضی از مؤلفه های نیمرخ، مقیاس چندان مناسبی به نظر نمی رسد. مؤلفه ی خصومت در الگوی سنخ A، معمولاً با مقیاس های شخصیت جداگانه اندازه گیری می شود.

تغییر الگوی سنخ A:

تغییر رفتار سنخ A می تواند خطر ابتلا به CHD را کاهش می دهد. فنون مشهوری که در این جهت به کار می روند، عبارتند از آزموش مدیریت اضطراب (6) و تمرین رفتار دیداری - حرکتی. (7) با شیوه هایی به بیماران آموزش داده می شود تا پاسخ های جدید و سازگارانه را تمرین کنند و تمرین های خودیاری را در عمل پیاده نمایند.

فشار خون اساسی: (8)

این واژه، اصطلاحی است که بر فشار خون بالا به عنوان یک بیماری مستقل - و نه نشانه ای از بیماری های دیگر - اطلاق می شود (به همین دلیل بدان فشار خون اساسی گفته می شود). فشار خون اساسی، یک عامل افزایش دهنده ی خطر CHD و بیماری های دیگری مثل سکته های مغزی (9) است. فشار خون را می توان با روش های پزشکی کاهش داد؛ ولی بعضی از داروها عوارض جانبی نامطلوبی دارند، و مداخلات روان شناختی می تواند قابل قبول تر باشند.

ماهیت بیماری های کرونری قلب

سرخرگ های کرونری، اکسیژن ماهیچه ی قلب را تأمین می کنند. اگر رسوبات چربی مجاری این سرخرگ ها را تنگ کنند، عضله ی قلب ممکن است در دستیابی به اکسیژن کافی دچار مشکل شود. این وضعیت اسکیمیا (10) نامیده می شود و می تواند به درد شدیدی در ناحیه ی سینه - آنژین صدری - منجر شود. اگر توقف جریان خون به بافت قلب آسیب جدی وارد کند، حمله ی قلبی یا آنفارکتوس (11) رخ می دهد. آنژین و آنفارکتوس، دو شکل اصلی بیماری سرخرگ کرونری قلب (CHD) هستند.
عوامل اصلی در سبب شناسی CHD، عبارتند از کلسترول خون بالا، فشار خون بالا، عدم فعالیت، چاقی، مصرف سیگار، سن، دیابت و سوابق خانوادگی. در هر صورت، هر کدام از این عوامل به صورت جداگانه، بخش کوچکی از این خطر را تبیین می کنند. این عوامل حتی در صورتی که به بهترین صورت ترکیبی با هم در نظر گرفته شوند، باز هم از تشخیص موارد جدید ناتوان خواهد بود.

رفتار سنخ A

الگوی خاصی از رفتار که با بروز CHD ارتباط سطح بالایی دارد، به رفتار سنخ A معروف است. نیمرخ سنخ A شامل فوریت زمانی،‌ تکلم سریع، خصومت کاملاً شناور (بی ثبات)، بی صبری، ناآرامی کلی و "فعالیت چند وجهی (12)" (یعنی فکر کردن درباره ی چند موضوع یا اشتغال به چند فعالیت، به طور هم زمان) می باشد. گویا مؤلفه های خشم و خصومت از نیمرخ سنخ A، مهم ترین پیش بینی کننده های ابتلا به CHD هستند.

ارزیابی رفتار سنخ A

دو ابزار عمده برای اندازه گیری گستردگی رفتارهای سنخ A وجود دارد: یکی مصاحبه ی ساخت دار و دیگری پرسشنامه فعالیت جنکینز. مصاحبه ی ساخت دار بر این فرض استوار است که افراد نسبت به رفتارشان بینش فراوانی ندارند. در پروتکل مصاحبه ی ساخت دار، پرسش هایی برای ارزیابی رفتار اشخاص و نیز پرسش هایی برای برانگیختن رفتارهای سنخ A وجود دارد. سبک صحبت کردن، واکنش به مکث های مصاحبه گر و رفتارهای غیر کلامی مورد توجه قرار می گیرند. مصاحبه گران باید به خوبی برای اجرای این مصاحبه آموزش دیده باشند، و معمولاً چندین ارزیاب مستقل با استفاده از ضبط صوت مصاحبه، به پاسخ ها نمره می دهند.
پرسشنامه فعالیت جنکینز، یک پرسشنامه ی خود گزارش دهی با پرسش هایی است که عناصر نیمرخ سنخ A را ارزیابی می کنند. این پرسشنامه مقیاس مطلوبی برای سنجش خصومت، بی صبری،‌ و رقابت جویی (13) نیست و اجرای آن بسیار آسان است؛ ولی به اندازه ی مصاحبه ی ساخت دار برای پیش بینی CHD مناسب نیست. تحقیقات مجدد در مورد ارتباط میان الگوی رفتار سنخ A و CHD به دلیل گستردگی روش های به کار گرفته شده، آمیختگی بررسی های مقطعی (14) (عرضی) و آینده نگر، و تنوع تعریف های سازه ی سنخ A، بسیار مشکل ساز است. فراتحلیل های (15) آثار منتشر شده نیز، به نتایج متعارضی دست یافته اند؛ اما دقیق ترین بررسی ها تأیید می کنند که مؤلفه خصومت نیمرخ سنخ A، بهترین پیش بینی کننده ی CHD است.
ویژگی خصومت را به راحتی نمی تواند اندازه گیری کرد؛ ولی مقیاس خصومت در پرسشنامه ی چند وجهی شخصیت مینه سوتا (16) (تجدید نظر شده) یا پرسشنامه ی خصومت کوک و مدلی (17) که از آن اقتباس شده، به کرات مورد استفاده قرار گرفته است. نمره های بالای خصومت، با افزایش خطر ابتلا به CHD ارتباط دارند؛ ولی میزان ابراز خصومت مهم است، و نمره های بالای "برون ریزی خشم (18)" بیشتر قدرت دارند. واکنش های افراطی شدید نیز، عبارتند از عصبانیت هنگام به هم ریخته شدن وسایل شخصی یا زمانی که افراد توانند چیزی را پیدا کنند.

تغییر الگوی رفتاری سنخ A

با توجه به دشواری های تعریف مناسب الگوی سنخ A و داده های نامنسجمی که در مورد ارتباط آن با CHD وجود دارد، شاید عجیب به نظر برسد که بر اساس شواهد معتبر، تغییر رفتار بتواند به کاهش سطح خطر CHD منجر شود. از آن جا که افراد متعلق به سنخ A ناشکیبا هستند - برای این که مداخلات مؤثر واقع شوند - باید به سرعت انجام شده و به نتیجه برسند. از میان این برنامه ها می توان به آموزش مدیریت اضطراب و تمرین رفتار دیداری - حرکتی اشاره کرد. در برنامه اول، به بیماران آموزش داده می شود تا علایم اولیه تنیدگی را شناسایی کرده و برای کاهش واکنش های تنیدگی از تکنیک های آرمیدگی (19) استفاده کنند. در برنامه دوم، بیماران می آموزند که با استفاده از تصویرپردازی ذهنی (20) به عنوان جایگزینی برای موقعیت های واقعی زندگی،‌ پاسخ های جدید و سازگارانه را ایجاد و تمرین نمایند. در یک بررسی، 83 درصد از شرکت کنندگان در این برنامه ها،‌ در مقایسه با گروه کنترل، پیشرفت هایی را در زمینه ی عوامل خطر CHD نشان دادند. تحقیقات دیگر تأیید کرده اند که گنجاندن یک مؤلفه ی شناختی - رفتاری در کنار مشاوره روان شناختی، تأثیر این برنامه ها را به شدت افزایش می دهد. همچنین، آموزش "تمرین های (21)" خودیاری به بیماران، نیز سودمند است. این ها تمرین های کوتاه و ساده ای هستند که در طول هفته هر روز اجرا می شوند و به بیماران کمک می کنند تا فنون خود را ادامه دهند. نمونه هایی از قبیل "تمرین لبخند"، "فراخوانی خاطره های خوشایند برای ده دقیقه" و "صرف غذا با آرامش بیشتر".
تغییر رفتارهای مرتبط با افزایش خطر CHD صرفنظر از این که مداخلات در سطح فردی یا جامعه انجام شود، دشوار است. سه عامل اصلی که تحت کنترل فردی و داوطلبانه قرار دارند‌، عبارتند از مصرف سیگار، رژیم غذایی و ورزش. بر اساس الگوهای باور سلامت،‌ تغییر تنها زمانی رخ خواهد داد که افراد خود را در برابر بیماری آسیب پذیر بدانند و دریابند که مزایای تغییر رفتار، به مراتب بیش از هزینه های آن است. متقاعد کردن افراد در این مورد که رفتار آن ها (مثلاً در نوجوانی) سلامتشان را در سی یا چهل سال بعد به طور جدی تهدید می کند، دشوار است. با فرض مصونیت در برابر بیماری، مزایای تغییر به ندرت بیش از هزینه های آن در نظر گرفته می شود.

فشار خون اساسی

به بالا رفتن فشار خون سرخرگی، پرتنشی (22) اطلاق می شود [که در اصطلاح پزشکی، معادل همان فشار خون بالاست]. بیشتر فشار خون ها، در مقوله ی فشار خون اساسی طبقه بندی می شوند؛ به این معنا که خود، یک بیماری مستقل به شمار می آیند، و نه بخشی از فرآیند یک بیماری دیگر (مثل تصلب شرایین) یا عوارض جانبی مصرف داروهایی مثل داروهای جلوگیری از بارداری. فشار خون، یکی از عوامل ابتلا به CHD آسیب شبکیه چشم، سکته های مغزی و بیماری کلیه است. مصرف دارو در این زمینه، بسیاری از مشکلات را کاهش می دهد؛ ولی عوارض جانبی فراوانی نیز دارد.
علی رغم ماهیت وخیم فشار خون بالا، هیچ الگوی روشنی از علایم در این زمینه وجود ندارد، و بسیاری از بیماران هیچ گونه نشانه ای ندارند؛ از این رو باید بپذیرند که با دارو، احساس بدتری خواهند داشت تا بدون آن؛ به همین دلیل بیماران دارای فشار خون بالا، به نحو قابل ملاحظه ای در پیروی از توصیه های پزشکی بد عمل می کنند. درمان های غیردارویی فشار خون بالا می تواند بسیار مؤثر باشد. انواع مختلفی از فنون آرمیدگی وجود دارند، و آموزش اوتوژنیک (23) با استفاده از پسخوراند زیستی (24) نیز،‌ مفید واقع شده است. برای مثال، در روش منینجر، (25) پسخوراند زیستی حرارتی به کار می رود. در این روش به بیماران می آموزند که چگونه دستان خود را گرم کنند و بدین وسیله مقاومت پیرامونی (26) نسبت به فشار خون، یعنی یکی از منابع اصلی بالا رفتن فشار خون را کاهش دهند. علاوه بر این، روش های تنفسی یوگا برای تنش زدایی نیز، به آن ها آموزش داده می شود. با تسلط بیماران بر این تمرین ها، آن ها می توانند دوزهای دارویی پایین تری دریافت کنند.

پی نوشت ها :

1. Coronary heart disease.
2. generic.
3. type A profile.
4. structured interview.
5. Jenkins activity survey.
6. anxiety management training
7. visual-motor behavioral rehearsal.
8. essential hypertension.
9. strokes.
10. ischemia.
11. myocardial infarction.
12. polyphasic.
13. competitiveness.
14. cross sectional.
15. meta analyses.
16. minnesota multiphasic personality inventory.
17. Cook and Medley hostility inventory.
18. anger - out.
19. relaxation techniques.
20. imagery.
21. drills.
22. hypertension.
23. autogenic training: یک روش تنش زدایی، با استفاده از خودگویی، تمرین های تنفس و مراقبه است.
24. biofeedback: یک روش یادگیری کنترل کنش وری های بدنی، با ملاحظه ی اطلاعات دریافتی در مورد امواج مغزی، فشار خون، میزان تنش ماهیچه ای، و... است.
25. Menninger technique.
26. peripheral resistance.

منبع مقاله :
کریستنسن، یان و هاگ واگنر و سباستین هالیدی؛ (1385)، روان شناسی عمومی، گروه مترجمان، قم، مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمه الله)، چاپ اول.