چشم پوش جنوب

راهنمای دوخت و خرید برقع، هنر سنتی زنان جنوب ایران
برقع، حجابی است رنگارنگ که قرن هاست، زنان جنوب ایران از آن برای پوشاندن صورت شان استفاده می کنند که بسیار با لباس های رنگارنگ شان جفت وجور است. این رو بند از پارچه یا چرم به شکل مستطیل یا نیم دایره است که صورت را می پوشاند و در پشت سر به هم وصل می شود و جایی را هم برای چشم ها و تنفس باقی می گذارد. اما چند دهه ای است که از محبوبیت این روپوش کاسته شده و به غیر از برخی مناطق روستایی، دیگر برقع ها کارکرد اصلی شان را ندارند؛ یا خاصیت زینتی گرفته اند یا به عنوان پوششی در آفتاب تند جنوب به کار می روند. با آنکه به دلیل کم شدن خریداران برقع، کمتر می توان سراغ آن را در فروشگاه ها و بازارهای عمومی گرفت، اما هنوز هستند زنانی در حاشیه های خلیج فارس به خصوص در بخش شرقی اش که هنر دست شان، دوخت برقع های رنگارنگ است و وقتی دور هم جمع می شوند از پارچه های رنگین شان آن را می بافند و با این کار، بخشی از میراث فرهنگی سرزمین ما را زنده نگه می دارند.

بیشتر بدانید
از رنگ ها بدانید
معمولاً دختران جوان برقع هایی به رنگ زرد یا نارنجی می پوشند و نوعروسان و زنان متأهل جوان از رنگ های قرمز و نارنجی استفاده می کنند. زنان مسن تر و آنها که بچه های بزرگ تر دارند از برقع هایی استفاده می کنند که دور آنها مشکی است. زنان مسن و بیوه هم فقط برقع های مشکی به صورت می زنند.

انواع برقع
رنگ های روپوش
اگر چه امروزه پوشش سنتی مردم جنوب هم تغییر کرده، اما هنوز هم در مناطق روستایی می توان محل سکونت و موقعیت زنان را در خانواده با توجه به رنگ برقع آنها تشخیص داد.
اگر برقع های رنگی دیدید، بدانید که بیشتر متعلق به شهرهایی مثل جاسک، بشاگرد، میناب و سیریک هستند که معمولاً سوزن دوزی هم شده اند، اما برقع مناطق دیگر، بیشتر مشکی یا نیلی رنگ هستند.
برقع بلوچی: از کتان و ابریشم تهیه می شود، شکلی کاملاً مستطیلی دارد و معمولاً قرمز رنگ است.
برقع بندری(بندر عباسی): بیشتر از پارچه سیله مشکی تهیه شده و مستطیل شکل است و پایین آن به شکل منحنی است.
برقع سوروچی: مثل برقع بندری است، اما قسمت زیر بینی اش کلفت تر است.
برقع عربی یا جزیره ای: این برقع بیشتر در قشم استفاده می شود، این برقع کوتاه و مثل نواری مشکی روی ابروها را می پوشاند و روی بینی و لب ها نواری پهن تر دارد.
برقع دوقینی چی: مانند برقع عربی است، اما قسمت زیرین آن باریک است.
برقع هرمزی: قسمت پیشانی و روی لب ها به صورت یک خط باریک به عرض یک سانتی متر است، قسمت بالای ابروها در آن نازک و قسمت روی لب ها کلفت و مثل سبیل مردان منحنی است.
برقع کویتی: معمولاً مانند روبنده سرتاسر صورت را می پوشاند و فقط قسمت چشمش باز است. این برقع، سیاه رنگ است و از پارچه های نخی و پلی استر تهیه می شود.

چطور می دوزند؟
صابون، پارچه، قیچی
برقع را با پاره های کتانی یا سوزن دوزی شده یا پارچه هایی به اسم «شیله» درست می کنند. این پارچه معمولاً با رنگ های براقی به نام «شیل» رنگ می شود که هم باعث می شود پارچه محکم تر شود و صاف تر بایستد و هم صورت را خنک تر کند.
پارچه مخصوص یا شیله، بند برقع، چوب بمبوک، قیچی، نخ و سوزن و یک تکه صابون تمام وسایل لازم برای ساخت برقع است. اول پارچه را به اندازه لازم می برند و بعد با قیچی، جای چشم ها را از پارچه در می آورند. سپس دور تا دور قسمت بریده شده را برای آسانی دوخت، صابون می کشند. دور آن را با نخ می دوزند. سپس با کشیدن نخ ها تمام پارچه را به حالت چین خورده در می آورند. دورتا دور پارچه را دو ردیف کوک می زنند و چوب بمبوک را که به اندازه یک چوب بستنی است، در حفره ای که قرار است روی بینی بیاید، جای می دهند و به کمک آن، یک جفت بند را به دو طرف برقع وصل می کنند. دنباله پشت سر این بند یا بندهای رنگی دست باف بسته می شود و برقع را روی صورت نگه می دارد.

چطور می دوزند؟
اصیل و ارزان
در بندرعباس می توانید برقع را از بازار قدیم یا همان بازار روز که بین میدان شهربانی و میدان برق قرار دارد، بخرید. پنجشنبه بازار شهر میناب، بازار قدیم جزیره قشم و بازار سنتی شهر چابهار از دیگر بازارهایی است که می توانید از آنجا برقع بخرید؛ برقع هایی در طرح ها و رنگ های مختلف بین 2 تا 5 هزار تومان.

منبع مقاله: ماهنامه ایران شناسی سرزمین من، بهمن 1391