ناشناخته‌ترین سامانه شکار جنگنده‌های رادارگریز

امروزه تکیه دشمن در نبرد هوایی به هواپیماهای پنهانکار از لحاظ راداری شامل جنگنده، ضربتی و بمب‎افکن سرنشین‎دار به طور محسوسی قابل مشاهده است و بدون سرنشین‎ها نیز مأموریت‎های شناسایی و جاسوسی را به صورت گسترده و عملیات‎های تهاجمی را نیز به میزان قابل توجهی به انجام می‎رسانند. در سال‎های آینده نقش پهپادهای رزمی بیش از پیش خواهد شد و هواپیماهای پنهانکار سرنشین‎دار نیز به طور گسترده در مأموریت‎های تهاجم زمینی وارد عمل می‎شوند.
بنا بر این لازم است علاوه بر کاربرد سامانه‎های فعلی و افزایش توانمندی آنها سامانه‎هایی نیز با قابلیت برجسته در نقش مقابله با تهدیدات هوایی پنهانکار توسعه یابند.
سامانه پدافند هوایی «علم الهدی» با بهره‎گیری از یک رادار دوربرد در باند VHF (که توانمندی این طیف فرکانسی در کشف و شناسایی اهداف دارای سطح مقطع راداری بسیار کم اثبات شده است) به علاوه اجزائی از سامانه‎های پدافند هوایی رعد و سوم خرداد، جدیدترین سلاح مقابله کشورمان با نقاط اتکای دشمن یعنی هواگردهای پنهانکار راداری را شکل داده است.
سبک طراحی رادار اصلی این سامانه شباهت‎های معناداری به یکی از معروف‎ترین رادارهای پیشرفته دنیا در زمینه شناسایی اهداف پنهانکار یعنی رادار نبو (Nebo) و در واقع مدل یو ئی (UE) آن دارد. رادار علم الهدی یک رادار آرایه فازی کنترل آتش در باند VHF است که اولین رادار کنترل آتش در این باند محسوب می‎شود.
رادارهای کنترل آتش برای تعیین دقیق موقعیت هدف در آسمان نیازمند دقت و قابلیت تفکیک بالا هستند از این رو با توجه به خطای ذاتی چند ده تا چند صد متری رادارهای باند VHF/HF در تعیین موقعیت در مجموعه‎های پدافند هوایی از این رادارها تنها برای شناسایی اولیه استفاده شده و کار کنترل آتش به رادارهایی در باندهایی مانند x سپرده می‎شد. از طرفی برد این رادارها در مقابل هواگردهای با سطح مقطع راداری پائین به شدت افت می‎کند.
پیش از این فعالیت‎هایی برای استفاده از رادارهای VHF برای کشف اولیه و انتقال و ترکیب داده‎های آن با رادارهای فرکانس پائین‎تر یا انواع حسگرهای دیگر برای کنترل آتش و ایجاد راهکار عملی برای مقابله با اهداف پنهانکار در دنیا مشاهده شده بود.
اما بنا بر اطلاعات منتشر شده در نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه، رادار علم الهدی (که رادار اصلی سامانه پدافند هوایی علم الهدی است) کار کشف، ردگیری و هدایت آتش علیه اهداف را بر عهده دارد که با توجه به مشکلات ذاتی باند فرکانسی مورد اشاره در تعیین دقیق موقعیت اهداف، امری بی‎سابقه است. بنا بر این متخصصان کشورمان باید راهی برای غلبه بر این مشکل یافته باشند.
این رادار از دو بخش اصلی افقی و عمودی تشکیل شده است که با وجود طول زیاد برای حمل و نقل قابلیت جمع شدن بر روی یک کفی دو محوره تریلی را داشته و توانمندی‎های جابجایی آن را بهتر و سریع‎تر نموده‎اند. لازم به ذکر است به طور کلی رادارهای آرایه فازی امکان پویش بسیار سریع محیط، پایداری بالا در برابر جنگ الکترونیک و توانایی کشف و ردگیری تعداد بالایی از اهداف را دارند.
بدیهی است همانطور که هدف بعدی سامانه‎های دفاع هوایی موشکی "رعد/سوم خرداد/طبس" رسیدن کامل به سطح توانمندی سامانه‎هایی همچون اس-300 است سایر اجزاء این مجموعه پدافندی نیز باید در داخل کشور توسعه یابد. بنا بر این می‎توان نتیجه گرفت رادار علم الهدی به عنوان نمونه ایرانی یکی از گونه‎های مهم رادار نبو، رادار کاوش به عنوان مشابه داخلی رادار کاستا و رادارهای بشیر و غدیر و علیم نیز که هر یک با ابتکارات و نبوغ مهندسان جوان و متخصصان خط‎شکن ایرانی تفاوت‎هایی با نمونه های مشابه یا همرده خارجی پیدا کرده‎اند شکل‎دهنده مجموعه مدرن و یکپارچه پدافند هوایی کشور هستند.
در حالی که تهیه رادارها و مجموعه‎های پدافند هوایی از خارج کشور که تطابق کامل با نیازهای بومی داشته باشد امروزه بسیار دشوارتر از گذشته شده ساخت داخلی این رادارها و موشک‎های مورد نیاز آنها نه تنها به رفع نیازهای اولیه پدافندی منجر می‎شود بلکه در ادامه مسیر به پوشش افزون‎تر تمام مناطق لازم و به مرور نیز جایگزینی سامانه‎های موجود با محصولات مدرن و بومی خواهد انجامید.
پیرامون موشک موجود روی خودروی پرتابگر سامانه علم الهدی که از نوع طائر-2ب است باید گفت هر چند طول کلی و قطر بدنه در ناحیه پیشران در این موشک ظاهراً بسیار نزدیک یا مشابه نمونه طائر-2آ به نمایش در آمده از سال 91 است اما بر خلاف این نمونه، طائر-2ب از قطر ثابت از انتها تا دماغه موشک برخوردار است.
در نتیجه حجم داخلی این موشک بیشتر از نسل قبلی خواهد بود. با توجه به اینکه این افزایش حجم در بخش‎های میانی تا دماغه رخ داده احتمالاً سهم کمتری از آن نصیب پیشران سوخت جامد موشک خواهد بود و بیشتر این فضای افزوده به سامانه‎های هدایت و کنترل جدید مربوط می‎شود.
از تصاویر منتشر شده از نمایشگاه اخیر که البته نشان دهنده تمام دستاوردهای ارائه شده به محضر فرماندهی کل قوا نبود چند نمونه سامانه راداری با آنتن مسطح و متحرک با قطر نزدیک به موشک‎های طائر2 دیده می‎شود که نمونه بزرگتر ممکن است سامانه مورد استفاده در طائر2ب باشد که به همراه سامانه‎های پردازشی در فضای بزرگتر این موشک جای می‎گیرد.
این سامانه راداری ظاهراً از نوع رادار فعال است که به استقلال عملکرد موشک از مجموعه پدافند هوایی پس از مراحل اولیه پرتاب منجر شده و خود سامانه را نیز از لزوم حفظ موقعیت و شرایط قفل روی هدف تا رسیدن موشک به آن بی‎نیاز می‎سازد.
بر اساس مشخصات اعلام شده از سامانه سوم خرداد که کاربر موشک طائر2ب است می‎توان برد موشک جدید را 50 کیلومتر و سقف پروازی آن را 25 کیلومتر برآورد نمود. رسیدن به این ارتفاع پروازی برای انهدام تمام انواع هواپیماهای رزمی فعلی و حتی نمونه‎هایی که در آینده نزدیک به سازمان رزم دشمن افزوده می‎شوند کاملاً کافی بوده و برای درگیر شدن با راکت‎های دوربرد تاکتیکی و برخی رده‎های موشک‎های بالستیک نیز توانمند خواهد بود.
همچنین اعلام توانایی درگیری همزمان سامانه سوم خرداد با 4 هدف و تخصیص و هدایت تا 2 موشک برای هر هدف اولین اعلام رسمی توانمندی کشورمان در رسیدن به قابلیت درگیری همزمان با بیش از 2 هدف است و طبیعتاً در بخش درگیری سامانه علم الهدی نیز قابل دستیابی است.
باید در نظر داشت پردازش سریع و همزمان داده‎های تولید شده توسط رادار بر اساس علائم دریافتی از اهداف، تعیین اهداف خطرناک‎تر، تخصیص موشک به اهداف و هدایت ابتدایی موشک‎ها فعالیت‎هایی است که حتی با فرض برخورداری موشک‎ها از رادار فعال توسط سامانه باید به اجرا درآید و سامانه‎های جدید ایرانی به توان اجرای همزمان همه این فعالیت‎ها برای 4 هدف و 8 موشک رسیده‎اند.
نکته قابل ذکر دیگر این که پرتابگر حامل موشک طائر2ب در سامانه علم الهدی که در نمایشگاه اخیر دیده شد به سامانه ردگیری الکترواپتیکی مجهز بود که نشان از به کار گیری ترکیبی سامانه‎های مختلف شناسایی هدف است.
همچنین در کنار این خودروی پرتابگر موشکی به نام سدید630 نیز قابل مشاهده بود. بال‎های این موشک مشابهت بالایی با طائر2آ و ب داشته و از نوع کشیده و نصب شده در میانه بدنه است اما بالک‎های کنترلی در انتهای بدنه و شکل دماغه آن تا حدودی متفاوت از موشک‎های طائر2 بود.
طول و قطر بدنه این موشک نیز نزدیک به نمونه‎های طائر2 به نظر رسیده اما نقش و کاربرد این موشک در سامانه علم الهدی مشخص نیست و می‎تواند حامل گونه متفاوتی از حسگرها برای درگیری با اهداف باشد.
با توجه به برد بالای احتمالی رادار علم الهدی برای کاستن هر چه بیشتر از فرصت واکنش اهداف و با توجه به امکان تجهیز خودروهای پرتابگر موشک های طائر2 به سامانه‎های مستقل ردگیری می‎توان انتظار داشت همانند سامانه مرصاد2، در این سامانه نیز بین پرتابگرها و مجموعه رادار اصلی و بخش فرماندهی و کنترل امکان ایجاد فاصله باشد تا موشک‎ها در اولین فرصت به سمت هدف شلیک شوند و عملاً برد درگیری سامانه افزایش یابد.
اطلاعات منتشر شده از سامانه علم الهدی هر چند بسیار اندک است اما نشان‎دهنده تلاش متخصصان کشور برای ایجاد یک سامانه کارامد در برابر اهداف پنهانکار راداری، مطابق با نیازهای دفاع در برابر تهدیدات امروزی، مبتنی بر ابتکار و تفکر داخلی و دانش پیشرفته است که برای کاهش هزینه و زمان و رسیدن به نتیجه قابل اطمینان از اجزاء سایر سامانه‎های تولید شده پدافندی برای تکمیل حلقه‎های مختلف یک سامانه دفاع هوایی موشکی بهره برده است.
منبع مقاله : مشرق