ایران سومین سازنده پهپادهای مجهز به موشک در دنیا

سابقه فعالیت‎های جدی برای طراحی و ساخت پهپاد (پرنده هدایت پذیر از دور) رزمی در دنیا به حدود دو دهه پیش باز می‎گردد و این سامانه‎ها طی یک دهه گذشته به جزئی از عملیات‎های تهاجمی ارتش و سازمان‎های جاسوسی این کشور تبدیل شده‎اند.
محدودیت‎های یک پهپاد از لحاظ حجم و وزن حسگرها و جنگ‎افزارهای قابل حمل منجر به برآورده شدن درصدی از نیازمندی‎های یک عملیات رزمی خواهد شد. اما این کمتر بودن کارایی به نوبه خود با توجه به مزایایی همچون در دسترس بودن تعداد زیاد پهپادها، توان رسیدن به مداومت پروازی بالاتر نسبت به جنگنده‎های سرنشین‎دار -حتی در صورت اجرای یک تا دو مرحله سوخت‎گیری هوایی توسط جنگنده- کمتر بودن احتمال شناسایی پهپاد توسط دشمن، ناچیز بودن هزینه هر ساعت پرواز پهپاد در مقایسه با جنگنده‎های در تحریم و خسارت بسیار کمتر در صورت بروز سانحه یا ساقط شدن پهپاد توسط دشمن -به جای جنگنده- جبران شده و حتی مزیت‎های حاشیه‎ای یا محسوس -بسته به توان پهپاد مورد استفاده- ایجاد می‎نماید.
در کشورمان ایران از میانه‎های جنگ 8 ساله تحمیل شده از سوی عراق یعنی سال 1364 هواپیماهای بدون سرنشین برای ایفای نقش شناسایی راهکنشی (تاکتیکی) پا به عرصه حیات گذاشتند و دیری نپائید اولین نمونه آنها یعنی «مهاجر» به چند پرتابگر برای شلیک راکت RPG مجهز شده و در واقع اولین تجربه استفاده از پهپاد در نقش رزمی در همان دوران ثبت شد.
با پایان جنگ هر چند عمده تلاش متخصصان کشور در دهه 1370 بر روی تأمین پهپادهای شناسایی متناسب با نیازهای نیروهای مسلح با بیشترین درصد بومی‎سازی در ساخت اجزاء مختلف و زیرسامانه‎ها بود اما تلاش‎هایی نیز برای پوشش‎دهی مأموریت‎های محدود رزمی توسط این هواپیماها انجام می‎شد از جمله تجهیز پهپاد «مهاجر-2» به دو پرتابگر 6 فروندی راکت‎های RPG –که قاعدتاً با دوربین موجود روی پهپاد و توان ارسال همزمان تصویر، قابل هدفگیری بوده است- و ساخت پهپاد انتحاری «طوفان/چمران2».
اما با تثبیت توانمندی کشور در عرصه پهپادهای شناسایی که به ساخت چند صد فروند از گونه‎های مختلف منجر شد، در دهه 1380 ضمن صادرات پهپادهای ایران به کشورهای هم‎پیمان و بعدها کشورهای دوست، حرکت قابل توجهی به سمت مطالعه، طراحی و ساخت پهپادهای رزمی گوناگون متناسب با نیازهای نیروهای مختلف آغاز شد.
مهم‎ترین تلاش کشور برای طراحی و ساخت پهپاد تهاجمی را می‎توان هواپیمای بدون سرنشین موتور جت «کرار» دانست که در تابستان 1389 اولین نمونه آن رونمایی شد. این پهپاد می‎تواند به بیشینه برد 1000 کیلومتر و بیشینه سرعت 900 کیلومتر بر ساعت رسیده و علاوه بر نمونه رزمی، گونه‎ای هم برای اجرای مأموریت «هدف هوایی سریع» از آن ساخته شده است. این پهپاد قابلیت حمل بمب‎های نقطه‎زن و موشک کروز کوتاه برد ضد کشتی را دارد.
در سال 1389 دو نمونه پهپاد توسط نیروی هوایی ارتش (نهاجا) معرفی شد که توانایی اجرای عملیات رزمی از نوع بمباران هوایی برای یکی از آنها تصریح شده بود. این پهپاد با نام «سفره ماهی» تا زمان رونمایی نمونه ایرانی پهپاد RQ-170 متفاوت‎ترین طراحی ظاهری را در میان پهپادهای ایرانی داشت. به نظر می‎رسد هدف اصلی از آن برنامه، ساخت یک پهپاد رزمی نیمه سنگین باشد.
با توجه به مصاحبه‎های فرماندهان سپاه در مورد پرواز نمونه ایرانی RQ-170 در آینده نزدیک و سال جاری و ذکر توانمندی بالقوه نمونه آمریکایی در حمل دو فروند بمب در داخل بدنه، می‎توان از نمونه ایرانی برای ایجاد بستر یک بمب‎افکن پنهان‎کار نیز استفاده کرد. همانطور که در جریان بازدید اخیر رهبری از دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه این مطلب به اطلاع معظم له رسید.
اما به واقع سال 1392 را باید سال شکوفایی طرح‎های پهپادهای رزمی ایرانی دانست زیرا 3 نمونه از این وسائل پروازی که قابلیت اجرای عملیات رزمی را دارند تا کنون معرفی شده است. این در حالی است که بسیاری از کشورهای دنیا حتی روسیه با تمام سابقه درازمدت خود در صنعت هوافضا، در زمینه پهپادها به طور محسوسی نیازمند کشورهای دیگر هستند. در حوزه پهپادهای رزمی عملاً آمریکا تنها سازنده محسوب می‎شود و کشورهای دیگر طرح‎های میان مدت برای رسیدن به چنین پهپادهایی دارند.
پهپاد «سریر» که توسط قرارگاه پدافند هوایی خاتم النبیاء ارتش توسعه یافته و قابلیت اجرای عملیات هوا به هوا را دارد، پهپاد «حماسه» که در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ساخته شده و از همه مهم‎تر و جذاب‎تر، پهپاد «شاهد129» که محصولی از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است در سال 1392 معرفی شده‎اند.
پیش از این کشورمان ایران در مقاطع مختلف بارها تیتر اول رسانه‎های دنیا را با خبرهای پهپادی خود تصاحب نموده بود. تصویربرداری طولانی مدت و چندباره از شناورهای رزمی کشورهای مختلف در خلیج فارس از جمله ناوهای هواپیمابر آمریکایی -و حتی عبور از روی آنها- و سالم برگشتن به مبدأ، پرواز طولانی مدت پهپاد ایرانی -ساخته شده با فناوری‎های سال 1381- در اختیار حزب الله در کنار صهیونیست‎ها و سپس نفوذ به عمق خاک سرزمین‎های اشغالی و از همه مهم‎تر به غنیمت گرفتن پهپاد اسرارآمیز آر-کیو-170 و چندین پهپاد دیگر آمریکایی و تولید نمونه‎های مشابه برخی از آنها از جمله اخبار فوق هستند.
شاهد جدید آسمان ایران
پهپاد شاهد129 که اولین نشانه‎های وجود آن در حاشیه رزمایش «پیامبر اعظم7» در تیرماه سال 91 آشکار شد، چند ماه بعد در مصاحبه خبری فرماندهی کل سپاه معرفی شده و اشاره به مداومت پروازی 24 ساعت و توانایی رزمی آن با موشک سدید شد. کمی بعد تصاویری از فرود و برخاست آن در رسانه ملی نیز نمایش داده شد و فرمانده نیروی هوافضای سپاه برد آن را 1700 تا 2000 کیلومتر عنوان کرد.
این نمونه از نوع شناسایی بوده و صحبتی از قابلیت رزمی آن به میان نیامد. با گذشت چند ماه و در هفته دفاع مقدس سال 1392 بالاخره نمونه رزمی این پهپاد نیز رونمایی شد که به سرعت به یکی از مهم‎ترین اخبار رسانه‎های تخصصی دنیا و بسیاری از رسانه‎های عمومی تبدیل شد.
در این رونمایی فیلم و تصاویر دو فروند شاهد129 ارائه شد که تفاوت‎هایی نیز با هم داشتند. یک نمونه مشابه شاهد129 نمایش داده شده در سال 91 بود و نمونه دیگر با تفاوت‎هایی در سامانه ارابه فرود و حسگرهای نصب شده در نزدیکی دماغه.
آنچه به طور رسمی در مورد این پهپاد گفته شده شامل برد پروازی 1700 تا 2000 کیلومتر برای نمونه سال 91 و 1700 کیلومتر برای نمونه رزمی، دهانه بال 16 متر، جرم 1100 کیلوگرم، قابلیت حمل 8 فروند موشک هوا به سطح سدید1 یا 8 بمب هوشمند نقطه‎زن، توان این پهپاد در پوشش‎دهی منطقه‎ای به شعاع 200 کیلومتر در اطراف خود، مداومت پروازی 24 ساعت و هزینه هر ساعت پرواز در حدود 100هزار تومان برای هر فروند است.
در جریان بازدید اخیر رهبر معظم انقلاب از نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه، دو فروند شاهد129 ساخته شده مورد بازدید فرماندهی کل قوا قرار گرفت و توانمندی این پهپادها مفصل‎تر از گذشته به اطلاع ایشان رسید.
شکل ظاهری
پیکربندی شاهد129 شامل یک بدنه استوانه‎ای، پایدارساز یا سکان به شکل V که در انتهای بدنه قرار گرفته، بال مستطیلی با دهانه بال بالا و وتر کوتاه -فاصله لبه جلویی تا لبه عقبی بال- است که باعث ایجاد ضریب منظری و ضریب سرش (گلاید) بسیار بالا می‎شود.
با توجه اندازه دهانه بال این هواپیما که 16 متر عنوان شده می‎توان ابعاد هواپیما را تخمین زد. بر این اساس طول شاهد129 در حدود 8 متر، قطر بدنه 65 تا 75 سانتیمتر، ارتفاع ارابه فرود 1.1 متر و ارتفاع کلی آن حدود 3 تا 3.1 متر و فاصله دو سر دم V شکل آن 4.4 متر است.
بالا بودن ضریب سرش که به معنی زیاد بودن نسبت نیروی بالابرنده به نیروی مقاوم هوا است یکی از مهم‎ترین عوامل ایجاد کننده مداومت پروازی بالا در هواپیماها است. چنین ترکیب بالی در گلایدرها و بیشتر پهپادهای مداومت پروازی بالا دیده می شود.
لازم به ذکر است طراحان و سازندگان این هواپیما برای ایجاد امکان به کار گیری چنین بالی باید بر مشکلات استاتیک و دینامیک سازه غلبه می‎نمودند که تنها مشابه آن در کشور در پهپاد حماسه و فطرس دیده می‎شود.
نکته مهم دیگر در پیکربندی بال و بدنه این پهپاد، نصب بال در بالای بدنه است. این شیوه مزایای خاص خود را دارد از جمله تقویت سازه دو بال، بیشینه ضریب برآی بالاتر -که در افزایش مداومت پروازی تأثیر دارد- و امکان دید بهتر دوربین در هنگام جهت‎گیری به سمت عقب هواپیما. شکل مقطع ایرفویل بال این هواپیما نیز مشابه سری ایرفویل‎های با پسای کم –نیروی مقاوم کم- بوده که کاملاً متناسب با رژیم پروازی این هواپیما و با هدف رسیدن به کمترین مصرف سوخت است.
به نظر می‎رسد بال‎های شاهد129 و همچنین دم آن قابلیت نصب و برداشتن دارند. وجود دو دریچه روی بدنه و نزدیک ریشه بال مؤید این احتمال است. در این صورت امکان باز کردن بال‎های بزرگ آن که هر کدام به اندازه طول بدنه هواپیما هستند و همچنین دم آن برای حمل و نقل این پهپاد یا قرار دادن آن در فضایی با حجم کم کمک شایانی خواهد بود.
برای بهبود شکل آیرودینامیکی هواپیما سعی می‎شود تا در محل اتصال بال به بدنه از سطوح منحنی استفاده شود تا جریان حول این دو بخش تلفیق خوبی با هم داشته باشند اما این سطح به افزایش پیچیدگی طراحی و ساخت منجر می‎شود. در پهپاد شاهد129 از این سطح واسطه استفاده نشده است در حالی که در برخی پهپادهای کوچک‎تر مانند ابابیل این نکته رعایت شده بود.
در شاهد129 علاوه بر سطح کنترلی ایلرون (Aileron) نزدیک نوک بال، یک سطح متحرک در نزدیکی ریشه و در جای فلپ (Flap) نیز قرار داده شده. وظایف و مزایای فلپ در هواپیماهای معمولی پذیرفته شده که به طور عمده شامل افزایش مساحت بال و افزایش انحنا برای بیشتر کردن نیروی بالا برنده (Lift یا برآ) در حین برخاستن و در پرواز و نیز ایجاد سطح مقاوم در برابر هوا در هنگام فرود است.
اما در پهپادها برای حذف وزن مکانیزم‎های باز کننده فلپ معمولاً از آن صرف نظر می‎شود همانطور که در بقیه پهپادهای ایرانی شاهد آن هستیم. با توجه به اینکه مکانیزم ویژه‎ای برای باز کردن سطح فوق دیده نمی‎شود احتمالاً طراحان تنها برای افزایش انحنای بال جهت تولید برآی بیشتر اقدام به ایجاد آن نموده‎اند. به علاوه با پائین دادن این سطح به طور کامل، می‎توان از آن برای کاهش سرعت پهپاد و در نتیجه کاهش وزن سامانه ترمز روی باند نیز استفاده نمود.
دم V شکل به طور عمده دارای دو مزیت است. اول، جایگزینی آن با سکان‎ها یا پایدارسازهای عمودی و افقی که در صورت وجود فناوری‎های مناسب، به کاهش وزن سازه کمک می‎کند. هر چند که به طور کلی باعث پیچیده‎تر شدن سامانه کنترلی پهپاد می‎گردد که البته برای کشورهای پیشرفته در زمینه دفاعی امری حل شده محسوب می‎شود. به علاوه با توجه به ابعاد شاهد129 و نیاز به سطح دم عمودی بزرگ برای ایجاد پایداری جانبی، دم V شکل به نوعی نقش سکان عمودی دوتایی را نیز ایفا می‎کند.
مزیت دوم این نوع دم، کاهش بازتاب راداری به دلیل قرارگیری سطوح با زاویه غیر 90 درجه است. با توجه به کم بودن فاصله دم شاهد129 از بال و مرکز ثقل –که در ادامه به آن اشاره می‎شود- نیاز به بزرگ بودن سطوح کنترلی دم مشهود است بنا بر این بازتاب راداری آنها هم قابل توجه‎تر می‎گردد از این رو تعبیه دم V شکل ضمن ایجاد مساحت کافی، کمک بزرگی به کاهش بازتاب راداری این ناحیه از هواپیما و کل آن خواهد کرد.
به طور معمول روی دم V شکل، یک سطح کنترلی قرار داده می‎شود که جایگزین دو سطح کنترلی در دم‎های معمولی می‎گردد اما در شاهد129 روی هر دم، یک جفت سطح کنترلی قرار داده شده است. یکی از دلایل این امر می‎تواند افزایش ضریب اطمینان از سطوح کنترلی با دو برابر کردن تعداد آن باشد.
با توجه به اینکه ارابه فرود –مجموعه چرخ‎ها و اهرم‎ها و جاذب‎های ضربه و سامانه تعلیق- در هواپیما نقشی در کارایی پرواز ندارد، وزن مرده محسوب می‎شود و سعی در طراحی آن به سبک‎ترین، ساده‎ترین و ارزان‎ترین شکل ممکن است که در پهپادها در ارابه فرود ثابت با سازه‎ای منحنی شکل برای ایفای نقش ضربه‎گیر، نمود دارد. این طرح در نمونه اول شاهد129 نیز دیده می‎شود.
اما ارابه فرود نمونه جدید این پهپاد، جمع شونده است و در نتیجه نمونه دوم هم به دلیل برخورداری از سامانه جمع کننده و هم به خاطر وجود سامانه تعلیق -هر چند معمولی- پیچیده‎تر از نمونه اول خواهد بود که برای پرهیز از پیچیدگی بیشتر و صرفه‎جویی در وزن برای محفظه‎های قرارگیری ارابه فرود عقب، دریچه‎ای در نظر گرفته نشده اما ارابه فرود جلو در نمونه دوم شاهد129 در نمایشگاه اخیر دارای دریچه بود. این انتخاب در سایر پهپادهای مشابه و رقبای شاهد129 در دنیا مانند پریدیتور، هرمس900 و آنکا نیز دیده می‎شود.
جمع شدن ارابه فرود در کاهش نیروی مقاوم (پسا) نقش قابل توجهی دارد که برای رسیدن شاهد129 رزمی به بیشترین مداومت پروازی اهمیت بالاتری نیز خواهد داشت زیرا وزن و نیروی پسای ناشی از حمل سلاح در میزان مداومت پروازی هر هواپیمایی نقش منفی دارد. همچنین کاهش نسبی بازتاب راداری و ایجاد دید بهتری برای دوربین در دید رو به عقب نیز از مزیت‎های دیگر این طرح است.
البته هم ارابه فرود اصلی و هم ارابه فرود دماغه شاهد به سمت عقب جمع می‎شوند که حالت جمع شدن به جلو در شرایط اضطراری به دلیل امکان استفاده از فشار دینامیکی هوا برای باز کردن چرخ، ضریب اطمینان بالاتری ایجاد می‎نماید. الزامات مربوط به مرکز ثقل هواپیما و وجود دوربین در دماغه می‎تواند علت این انتخاب طراحان برای شاهد129 باشد.
بال‎ها و بدنه شاهد129 از نظر کیفیت ساخت بسیار عالی به نظر می‎رسند خصوصاً صاف و بدون اعوجاج بودن بال برای هواپیماهای سرعت پائین و گلایدرها (هواسُر) بسیار اهمیت دارد. احتمالاً جنس بال و بدنه این هواپیما یا دستکم بخش‎هایی از آن از مواد مرکب است همچنین استفاده از رنگ‎های جاذب امواج رادار نیز در شاهد129 دور از ذهن نیست.
محور طولی بدنه شاهد129 در هنگام قرارگیری یا حرکت روی زمین پائین‎تر از افق قرار می‎گیرد. این نکته‎ای نادر است که مزایا و معایب مختلفی می‎توان برای آن برشمرد که از اهداف این گزارش خارج است.
موتور شاهد129 از نوع ملخی فشار دهنده با ملخ سه پره است و در انتهای بدنه قرار شده که این محل نصب به عملکرد بهینه سامانه الکترواپتیکی مستقر در دماغه کمک می‎کند.
این موتور می‎تواند یکی از دو نوع پیستونی یا توربوپراپ باشد. که با توجه به سقف پرواز حدود 24000 تا 25000 پائی اعلام شده برای شاهد129 احتمال وجود موتور پیستونی در نمونه‎های فعلی تقویت می‎شود. اعلام وجود برنامه‎های افزایش سقف پرواز این هواپیما در نمایشگاه اخیر نیروی هوافضا نیز امری است که قاعدتاً با بهره‎گیری از موتور توربوپراپ مقدور خواهد شد.
از نظر ظاهری شاهد129 شباهت‎هایی به هرمس450 و واچکیپر ساخت انگلیس دارد. البته ابعاد شاهد بسیار بزرگ‎تر از هرمس بوده و مشخصات عملیاتی آن نیز بسیار برتر است. پهپاد انگلیسی که خود وامدار طراحی از روی نمونه هرمس است از لحاظ ابعاد و مشخصات پروازی نزدیک‎تر به نمونه ایرانی اما باز هم کوچک‎تر است زیرا دهانه بال آن 10.5 و طول بدنه آن 6.1 متر، بیشینه جرم آن در حالت برخاست به 450 کیلوگرم رسیده و تا 150 کیلوگرم محموله حمل می‎کند.
مداومت پروازی آن نیز 20 تا 30 ساعت عنوان شده. وجود تفاوت‎های طراحی فراوان نشان می‎دهد ضمن مشابهت در کلیات پیکربندی، طراحان ایرانی راه خود را طی کرده‎اند که مهم‎ترین آن وجود قابلیت رزمی در شاهد129 است.
حسگرها و تسلیحات
در جریان رونمایی سال گذشته دو نمونه سامانه الکترواپتیکی پایدار شده 2 درجه آزادی –قابلیت چرخش در دو صفحه افقی و عمودی- روی دو نمونه شاهد129 مشاهده می‎شد که در نمایشگاه اخیر هر دو پهپاد به سامانه کامل‎تر عقاب-6 مجهز شده بودند و سامانه ساده‎تر در کنار آنها قرار داشت. سامانه عقاب-6 علاوه بر دوربین دید در روز و احتمالاً سامانه فروسرخ برای دید در شب، از سامانه مسافت‎یاب لیزری در بالای خود نیز بهره‎مند است. یک سامانه تصویربرداری ساده‎تر نیز در تصاویر سال گذشته شاهد129 قابل تشخیص است که محل نصب آن زیر بدنه و در محدوده بین دو ارابه فرود اصلی و جلو بود.
یکی از مهم‎ترین نکات پیرامون شاهد129، تنوع تسلیحات قابل حمل توسط آن است. در رونمایی سال گذشته و نمایشگاه اخیر هر چند تنها از موشکی به نام سدید1 نام برده شد اما دستکم دو نوع موشک قابل تشخیص است. یک نوع که مشابه موشک‎های ضد زره تاو/طوفان دارای خروجی پیشران در میانه بدنه و به سمت پهلوهای موشک است و نوع دیگر که به نظر می‎رسد خروجی موتور آن در انتهای موشک است. بر مبنای تصاویر به نظر می‎رسد یکی از انواع موشک‎های نمایش داده شده در پرتابگر دارای محفظه استوانه‎ای زیر بال هواپیما نصب می‎شود.
از نظر سامانه هدفگیری نیز یکی از موشک‎ها داری حسگر تصویری (اپتیکی) با پنجره شیشه‎ای زاویه‎دار به سمت پائین بوده و ظاهراً نمونه‎های دیگر دارای سامانه هدفگیری متفاوتی هستند. موشک سدید برای اولین بار در نمایشگاه هوایی کیش و در کنار نمونه دریایی بالگرد شاهد285 مشاهده شد که موشکی با هدایت لیزری به نظر می‎رسید.
از این موشک اطلاعات خاصی منتشر نشده اما با نگاهی به موشک‎های مشابه آن در دنیا می‎توان آن را موشکی دستکم 30 تا 40 کیلوگرمی و با برد بیش از 7 تا 8 کیلومتر دانست. موشک‎های نمایش داده شده از ترکیب معمول بالک‎های صلیبی یا پلاس در جلو و کراس یا ضربدری در عقب بهره می‎برند که در اغلب موشک‎های ضد زره نیمه سنگین مشاهده می‎شود.
با توجه به اعلام قابلیت حمل 8 موشک سدید و از طرفی وجود دو جایگاه برای حمل جنگ افزار، شاهد129 در هر یک از جایگاه‎های خود می‎تواند تا 4 موشک حمل نماید. این جایگاه‎ها نسبت به محور طولی هواپیما با زاویه رو به پائین نصب شده‎اند. این امر نیروی مصرفی موشک برای تغییر مسیر به سمت پائین را کاهش می‎دهد هر چند که نیروی مقاوم هوا را در طی پرواز می‎افزاید. این جایگاه‎ها در نزدیکی بدنه نصب شده‎اند که مزیت‎های دینامیکی و سازه‎ای دارد.
رساندن مقاومت هواگرد و متعلقات آن در برابر هوا به کمترین میزان به معنی کاهش مصرف سوخت و افزایش برد و مداومت پروازی است. باید اشاره نمائیم تأثیر نامطلوب حمل سلاح و آویزگاه نصب آن بر بازتاب راداری هواگردها امری بدیهی است از این رو پهپادهای رزمی آینده دارای محفظه حمل سلاح در داخل بدنه هستند.
از دیگر تسلیحاتی که کاربرد آن در شاهد129 در آینده نزدیک دور از ذهن نیست، موشک‎های دوش پرتاب سطح به هوا در نقش هوا به هوا و حتی موشک‎های کوتاه برد هوا به هوا در صورت کافی بودن توان حمل بار این پهپاد است. پیش از این در سایر کشورها موشک‎های دوش پرتاب توسط بالگردها در نقش هوا به هوا کارایی خود را اثبات نموده‎اند و در ایران نیز پهپاد سریر متعلق به قرارگاه پدافند هوایی خاتم الأنبیاء ارتش چنین قابلیتی دارد.
روی نمونه جدید شاهد129 گیرنده‎های هشدار راداری در نوک بال‎ها و اطراف بدنه دیده می‎شود که در نمونه قبلی دیده نمی‎شد. این گیرنده‎ها به آگاهی پهپاد از موقعیت اطراف خود و فعالیت سامانه‎های راداری هوایی و زمینی دشمن منجر می‎شود. همچنین حمل سامانه‎های شنود و جهت‎یابی امواج نیز به این قابلیت شاهد129 در نظارت دقیق‎تر به اطراف کمک می‎کند.
یکی دیگر از حسگرهای قابل حمل توسط شاهد129-در آینده- همانطور که در پهپاد حماسه و برخی پهپادهای نظارتی دنیا حتی نمونه‎هایی در حد و اندازه «اسکن ایگل» شاهد هستیم، رادار است.
امروزه رادارهایی با ابعاد کوچک به بردهای تا 80 کیلومتر نیز می‎رسند که به معنی پوشش محوطه‎ای به قطر دو برابر یعنی 160 کیلومتر توسط پهپاد است. امکان حمل سامانه‎های جنگ الکترونیک برای پشتیبانی الکترونیکی از یک منطقه و حمل گستره وسیع‎تری از تسلیحات حتی موشک‎های ضد کشتی برد کوتاه نیز در توسعه شاهد129 کاملاً امکان‎پذیر است و در صورت وجود نیاز عملیاتی برای متخصصان کشورمان دشوار نخواهد بود.
قابلیت‎های عملیاتی
پهپاد شاهد129 به طور کلی دارای دو مزیت بسیار مهم است. اول قابلیت‎های پروازی بسیار بالا و دوم قابلیت اجرای عملیات رزمی. برد عملیاتی نمونه رزمی شاهد در حدود 1700 کیلومتر و مداومت پروازی آن 24 ساعت اعلام شده که این مشخصات پروازی تنها با یک مرتبه سوختگیری پیش از پرواز به دست می‎آید. برد بسیار بالای شاهد129 امکان اجرای عملیات تهاجم هوایی یا برقراری پوشش هوایی را در فضاهای بسیار دورتر از مرزهای کشور فراهم می‎کند هر چند که ظاهراً پروازهای برون‎مرزی در دستور کار این پهپاد نیست و قطعاً این توانمندی با نمونه‎ایرانی آر-کیو-170 که سطح مقطع راداری بسیار پائینی دارد بهتر بدست آید.
مداومت پروازی یک روزه شاهد129 نیز به معنی حضور و نظارت طولانی مدت در فضای منطقه مد نظر است. امروزه هر چند در کشورهای صاحب فناوری در حوزه هوافضا ماهواره‎های جاسوسی بی‎نظیری در حال خدمت است اما پهپادها به دلیل امکان حضور طولانی روی یک منطقه و در ارتفاعات متوسط که وضوح تصویری بسیار خوبی نیز با تجهیزات ساده‎تر و ارزان‎تر ایجاد می‎کند جایگاه خاص خود را دارند.
از این نظر شاهد129 با مداومت پروازی بالای خود با توجه به عدم برخورداری کشورمان از ماهواره‎های سنجشی نظامی بخش زیادی از این خلأ را پر خواهد کرد و به جهش توانمندی نظارتی ایران بر مرزها یا هر منطقه تا شعاع عملیاتی این پهپاد منجر می‎شود.
البته به دلیل عدم برخورداری کشورمان از ماهواره‎های مخابراتی نظامی یا هواگردهای ایستا در ارتفاعات بسیار بالا برای ایجاد ارتباط بین ایستگاه زمینی هدایت با پهپاد، تنها راه کنترل شاهد129 در فواصل بسیار دور با اتکا به برنامه پروازی و سامانه‎های داخلی پهپاد برای کنترل تمام خودکار، استفاده از ایستگاه‎هایی در کشورهای دیگر -که شاید تنها در یک یا دو کشور اطراف بتواند در دسترس باشد- یا استفاده از پهپادها یا هواگردهایی به عنوان رله و پل ارتباطی بین ایستگاه مبدأ با پهپاد است که البته برای تعبیه آنتن‎های دید مستقیم، باید فضای مناسب در پهپاد ایجاد شود.
در مأموریت‎های دریایی از شناورهای دریایی نیز می‎توان در فرایند فوق استفاده کرد. در حالت هدایت تمام خودکار، مختصات جغرافیایی نقاط از پیش تعیین شده و مسیر پرواز توسط کاربر از طریق ایستگاه کنترل زمینی در حافظه تجهیزات الکترونیکی هواپیمای بی‎سرنشین ذخیره شده و پهپاد با استفاده از سامانه GPS و ارتفاع‎سنج می‎تواند مسیرهای از پیش تعیین شده را طی نماید. در این حالت می‎توان ارتباط پهپاد با سامانه‎های مخابراتی را تا رسیدن به نقاط مشخصی قطع کرد تا امکان نفوذ دشمن در هدایت آن کاهش یابد.
نکته دیگر در مورد شاهد129 نیاز آن به باند برای نشست و برخاست است. این عامل باعث ایجاد محدودیت نسبی در عملیات این پهپاد می‎شود هر چند که برد بسیار زیاد آن امکان بلند شدن از باندهایی دور از آتش دشمن و سپس رسیدن به منطقه عملیاتی را ممکن می‎سازد. این مسئله با بهره‎گیری از پهپادهای کوچک‎تر فعلی که امکان آغاز عملیات با استفاده از پرتابگرها و در نزدیکی خطوط مقدم را دارند برای مأموریت‎های فوری جبران خواهد شد.
شاهد129 در نقش رزمی با اتکا به حمل موشک‎های ضد زره یا راکت می‎تواند مکمل خوبی برای ناوگان پشتیبانی زمینی نیروی هوافضای سپاه باشد. این نیرو هم اکنون از تعدادی هواپیمای تخصصی پشتیبانی زمینی «سوخوی su-25 فراگفوت» روسی و تعدادی بالگرد کبرا/تیزتک/طوفان برخوردار است.
در سال‎های اخیر هر چند با افزوده شدن بالگرد شاهد285 و پهپاد کرار به عنوان هواگردهایی ساخت داخل، این توان تقویت شده اما ورود شاهد129 با مداومت پروازی بی‎نظیر خود و قابلیت حمل حسگرهای پیشرفته چندگانه و موشک‎های ضد زره با هزینه پروازی و ریسک عملیاتی پائین‎تر از بالگردها کمک شایانی به افزایش توان پشتیبانی از نیروهای زمینی خواهد نمود.
در واقع با ورود پهپادهای کرار و شاهد129، بار عملیاتی هواپیمای سوخو-25 و بالگردهای کبرا و شاهد285 کاهش یافته و دست این هواگردها خصوصاً سوخو-25 و کبرا برای مأموریت‎های سنگین‎تر باز می‎ماند. از طرفی با توجه به گسترش پدافندهای مرگبار کوتاه‎برد، استفاده از پهپادها در بسیاری از عملیات‎های تهاجمی به صرفه‎تر و مطمئن‎تر از هواگردهای سرنشین‎دار خواهد بود هر چند که شاهد129 با اتکا به سقف پرواز و حسگرهای دوربرد خود می‎تواند در مرحله شناسایی کاملاً از تیررس آنها و حتی برخی از سامانه‎های پدافند هوایی میانبرد دشمن مصون بماند.
پهپاد شاهد129 همانند بالگرد شاهد285 هشت موشک سدید حمل می‎کند اما تمام هزینه‎های تولید، آموزش خلبان و هر ساعت پرواز آن دستکم 3 تا 10 برابر کمتر از این بالگرد است در حالیکه می‎تواند در حدود 7 تا 8 برابر بیشتر از بالگرد فوق در آسمان بماند و خطری هم خلبانان آن را تهدید نمی‎کند! سرعت ساخت هر فروند شاهد129 هم قاعدتاً بالاتر از شاهد285 است بنا بر این تقویت توان دفاعی کشور نیز سرعت می‎یابد.
همچنین از پهپاد شاهد129 با اتکا به سامانه‎های الکترواپتیکی آن می‎توان به عنوان «سکوی دیده‎بانی هواپایه» برای هدفگیری اهداف و سپس تخصیص آن به هواپیماهای سرنشین‎دار یا توپخانه زمینی و موشک‎های سطح به سطح استفاده نمود همانطور که در فیلم‎های نمایش داده شده از رزمایش پیامبر اعظم7 اجرای مشابه این عملیات مشاهده شد به طوریکه پس از هدفگیری توسط یک پهپاد، هواپیمای سوخو با ورود سریع به منطقه اقدام به شلیک کرده و بلافاصله نیز صحنه عملیات را ترک نموده و در ادامه کار ارزیابی خسارت نیز بر عهده پهپاد قرار گرفت.
همانطور که پیشتر اشاره کردیم شاهد129 قاعدتاً قابلیت تجهیز به موشک‎های هوا به هوا را دارد. در اینصورت این پهپاد امکان استفاده در نقش گشت هوایی رزمی یا «سامانه پدافند هوایی هواپایه» را دستکم برای مقابله با بالگردها، پهپادها و طیفی از موشک‎های کروز دشمن خواهد داشت. این توانایی در ترکیب با مداومت پرواز بسیار بالای شاهد129، دفاع هوایی کشورمان را در ارتفاعات پائین تا متوسط مستحکم‎تر از گذشته و امکان غافلگیر شدن آن را کمتر خواهد نمود.
همچنین این پهپاد و نمونه‎های دیگر با همین قابلیت امکان پوشش‎دهی نقاط کور یا نقاطی که استقرار نیروی پدافند هوایی سطح-پایه در آن دشوار است را با هزینه‎ای اندک و برای مدت طولانی دارند.
در بین پهپادهای رزمی ساخته شده در دنیا کامل‎ترین نمونه‎ها که البته همگی ساخت آمریکا بوده و دارای سابقه عملیاتی نیز هستند شامل «MQ-1 پریدِیتور» و «MQ-9 ریپِیر» است که هر دو موتور ملخی-اولی از نوع پیستونی و دومی از نوع توربوپراپ- دارند. نمونه‎های دیگری نیز در آمریکا ساخته شده یا در حال توسعه هستند اما بیشتر آنها دارای موتور جت بوده و در رده شاهد129 قابل طبقه‎بندی نیستند.
برخی هم توانمندی محدود رزمی دارند. از نظر ابعاد، پهپاد رزمی ایران نزدیک به پریدیتور است. هرچند برد و مداومت پرواز اعلام شده آن کمی کمتر از پریدیتور است اما از نظر میزان و تعداد محموله قابل حمل بالاتر از این نمونه آمریکایی قرار می‎گیرد.
حضور طولانی مدت شاهد129 با بهره‎گیری از بال‎های بلند آن و وجود قابلیت پرواز سرشی بالا، با خاموش کردن موتور و اجرای این نوع پرواز که باعث حذف اثرات صوتی بسیار زیاد موتور ملخی و بازتاب حرارتی آن می‎شود به نوعی حضور نامحسوس و پرواز خاموش تبدیل می‎گردد.
این حضور دائمی در کنار وسعت منطقه قابل پوشش با شاهد129 و امکان ارسال تصاویر به صورت بی‎درنگ (Real Time) به افزایش بیش از پیش آگاهی فرماندهان از شرایط منطقه عملیاتی از مرزهای کشور تا هر عمق قابل دستیابی برای اتخاذ سریع‎تر و بهتر تصمیمات خواهد داشت. به علاوه در صورت نیاز در همین عملیات‎های شناسایی طولانی مدت و تمرکز روی هدف، می‎توان با اتکا به قابلیت رزمی شاهد129 بلافاصله اقدام به درگیری با هدف در هر زمان نمود که خود به معنی امکان تبدیل شاهد129 به ابزار واکنش سریع علیه تحرکات دشمن است.
همچنین شاهد129 برای نظارت بر مناطق بزرگ کویری –که استتار فعلی روی بال و بدنه آن نیز متناسب با همین نواحی است- و مرزهای طولانی شرقی کشور، آب‎های سرزمینی گسترده و حتی دریاهای دوردست و پوشش‎دهی کامل‎تر از گذشته به مأموریت‎های دریایی چه از بعد نظارتی با کاهش تعداد هواپیمای مورد نیاز و چه رزمی کمک شایانی خواهد کرد. با توجه به قابلیت‎های بسیار بالای این پهپاد در همین نمونه‎های اول، پایه بسیار خوبی برای توسعه طرح‎های آتی خواهد بود.
منبع مقاله :
مشرق