جنگ های صلیبی بانیم نگاهی بر تاثیر اندک عباسیان برآن

چکیده

با ظهور اسلام درقرن هفتم میلادی شبه جزیره عربستان مرکز توجه جهان به شمار می رفت. مسلمین توانستند سرزمین های زیادی را بعد ازمرگ پیامبر ضمیمه امپراتوری کنند. از جمله این مناطق فلسطین واورشلیم بود که فتح گردید. رهبران مسیحی غرب زمانی که پیشرفت مسلمانان را دیدند اندوهگین شده وتصمیم گرفتند بر این مناطق از جمله اورشلیم که آن رامذبح عیسی می دانستند مسلط گردند.این جنگ هاکه سال ها به طول انجامید باعث تضعیف وکشتار دوگروه شد ونتایج مثبت ومنفی متعددی برجا نهاد. اکثر مورخان وتحلیل گران براین باورند که نتیجه مثبت آن برای غرب واثر منفی آن برای شرق واسلام بود. درطی این جنگ ها فلسطین بارها دست به دست گشته وکشتار فراوانی درآن ایجاد گردید. یک بار مسیحیان قتل عام شدند وبار دیگر مسلمانان ویهودیان نیز از این کشتار ها به دور نبودند. مسلمین درطی این جنگ ها تلاش فراوانی برای بازپس گیری مناطق مورد ادعای خود انجام دادند خلیفه عباسی در بغداد، فاطمیان درمصر وبعدها ایوبیان وترکان سلجوقی هرکدام به نوع خود درگیر این جنگ ها بودند لیکن باید گفت تنها توان اداره قصر ونگه داشتن سیادت ظاهری خود بر جها ن ا سلام را داشتند.

کلید واژگان:

جنگ های صلیبی، فلسطین، اسلام، خلیفه عباسی، مسیحیان

مقدمه

جنگ های صلیبی درزمانی آغاز گردید که مسلمانان در اوج پیشرفت و شکوفایی خود به سر می بردند آنان که مناطق وسیعی از شمال افریقا واندلس گرفته تا اسپانیارا تسخیر کرده بودند می توانستند حس حسادت وجاه طلبی رهبران مسیحی غرب رابرانگیزد. پاپ اوربان دوم که در سفر خود به فلسطین برتری مسلمانان را بر اورشلیم وفلسطین می بیند،تاسف خوده ودر بازگشت درشورای کلرمون مسیحیان را بر ضد مسلمین تهییج می کند وآنان راوادار به وارد شدن در جنگی می کند که باید گفت عوام مسیحیان از آن اطلاعی نداشتند. مسیحیان که تا آن زمان جنگ های منظم را تجربه نکرده بودند هم چون بربرها بدون ارتش منظم حمله می کردند که تلفات فوق العاده زیادی از خود به جای می گذاشتند. دلیل تحریک آنان برای جنگ مشکلات اقتصادی، زمین، بخشیده شدن گناهان و...بود وکمتر فردی بود که به انگیزه دینی والهی پابه عرصه این جنگ می گذاشت. وضعیت اسلام هم آن چنان جالب توجه نبود. مقام خلافت تکه تکه گشته بود. در بغداد ودر مصر دوخلیفه رقیب یکی شیعه ودیگری سنی مذهب قرار داشتند که به جای اتحاد، بر ضد یکدیگر درحال توطئه افکنی بودند. خلیفه عباسی که خود بازیچه ای دردست ترکان بیش نبود، باتشکیل سلجوقیان روم به کلی از اعتبار افتاده وجز اسم چیز برایش باقی نمانده بود. خلیفه فاطمی مصر هم البته درگیر با صلیبی ها گشت وبعد از آن ایوبیان رشادت های زیادی را در مقابل حملات صلیبی ها انجام دادند وفلسطین را از چنگال آنان درآوردند. این جنگ ها نتایج منفی زیادی برای دوطرف شد. ولی به ضم اکثر تحلیل گران نتایج مثبت آن تنها برای غربی ها بود وآنان رابا فنون وعلوم روز آشنا کرد وباید گفت اروپایی ها رنسانس طلایی خودرا مدیون تماس با مسلمانان درطی جنگ های صلیبی هستند. درطی این جنگ ها شهرهای بازرگانی ونیز، جنوا وبیزانس سود سرشاری از جابه جایی واجاره دادن بنادر خود به صلیبیون بردند. پادشاهان اروپایی مجبور بودند به تحریک پاپ وبرای اینکه مورد تکفیر اوقرار نگیرند،وارد این جنگ هایی شوند که برای آنان جز خسارت هیچ سودی نداشت.
در ساحل شرقی بحرالروم بین شام ومصر وعربستان سرزمینی کوهستانی وکوچک واقع شده است که فلسطین نام دارد. ومساحتش k m25000 است. رودخانه اردن به سرزمین فلسطین می ریزد. که از جبال حرمون واقع در لبنان تشکیل می گردد از شیارهای فلات شام جاری شده وبه فلسطین می ریزد. سرزمین فلسطین به سه قسمت: 1- حاشیه 2- دماغه 3- فلات

ورود موسی به فلسطین

یهودی ها در جنگ با فلسطینی ها شکست خوردند وشموئیل رهبر آنان بعدها تصمیم گرفت آنان را از صحرا گردی خارج وبه صورت قوم وملت بکپا رچه درآورد لذا طالوت را که جوانی رشید وخو ش سیما بود بر گزید. طالوت در جنگی کشته شد. وجای خود را به داوود داد. داوود را می توان بانی حقیقی دولت اسرائیلیه خواند چه آنکه بنی اسرائیل از کوچ نشینی به زندگی شهری گرائید. وحکومتش نیز دارای قشون ومالیه منظم شد. داوود پس از استقرار در این شهر به سوی فلسطینی ها لشگر کشید وتابوت العهد را از آن ها پس گرفت. ودر طی تشریفات با شکوهی درارگ دولتی جای داد. بعداز داوود سلیمان وارث تاج وتخت پدر شد. ودر اورشلیم معبدی ساخت در همان نقطه که تابوت العهد وجود داشت بنا نمود. پس از رحلت سلیمان مملکت به دوقسمت جنوبی وشمالی تقسیم شد. رحبعام بن سلیمان در اورشلیم به جای پدر نشست ولی قبایل شمال فلسطین از طاعت وی سرپیچیده ودولت دیگری به پادشاهی ربعام تاسیس نمودند. پس از این تجزیه دولتی که در قلمرو اورشلیم باقی مانده به نام دولت یهود ودولتی که در شمال تاسیس گردید به نام دولت اسرائیلیه خوانده شد. آن گرچه از حیث وسعت خاک وقدرت نظامی بر دولت یهود تفوق داشت لیکن چون: 1- فاقد معبد 2- نفوذ دینی بود لذا دیری نپایید وبه دست آشوری ها منقرض ومردمش به بردگی گرفته شدند. ولی دولت یهود که از طرف معبد حمایت می شد وپادشاها نش نیز از نسل داوود بودند. 350 سال عمر کرد ودر مقابل یورش فراعنه وپادشاهان آشور مقاومت کرد تا اینکه در سال 587 ق م به دست بخت النصر پادشاهان بابل نابود شد. او اورشلیم را نابود وبواخیم ودانیال نبی را به اسارت گرفت (رشاد، 1373:4). بالاخره یهودتا پنجاه سال در اسارت بود تا اینکه کورش کبیر پادشاه ایران پس از فتح بابل آن ها را آزاد وروانه فلسطین کرد. بنی اسرائیل که تا چندی جیره خوار دولت ایران بودند پس از تسلط رومیان بر شام به اطاعت دولت روم در آمده وتابع سوریه شدند.حضرت مسیح که در ناصره از توابع قصبه جلیله فلسطین ظهور کرده بود وارد این شهر شد. تا اینکه شورای سانهدرین اورا محکوم به مرگ کرد ناصره این حکم را با اصرار فراوان به امضای فرماندار رومی می رساند وگویند حواریون جسد اورا در نزدیکی معبد سلیمان به خاک سپردند.(همان، 8) بعدها رومیان با یهودیان بد رفتاری می کردند وانقلابی در یهود شکل گرفت. این انقلاب به وسیله فدائیان یهود که به نام قنائم خوانده می شدند به رهبری مناخم گالیلی بر پا گردید وسپاهیان روم را شکست دادند. تیتوس سردار رومی اورشلیم را محاصره کرده وآن را پس از قتل عام آتش زد در آغاز قرن هفتم میلادی یعنی قرنی که اسلام در آن ظهور کرد به دین معینی که پیغمبر دراوان بعثت به سوی معراج نیز آن را متبرک فرمود. وبه این سان شهری که تا آن روز در نظر ملت یهود ارض موعود ودر نزد ملت نصارا مذبح عیسی بود، در نظر مسلمین جهان نیز نخستین قبله اسلام ومبدا معراج پیغمبر گردید وتوجه بیش از هزار میلیون جمعیت جهان به سمت آن معطوف گشته است (نچکیتا، 39:1353).

ورود مسلمین به بیت ا لمقدس

مسلمین در آغاز فتوحات خود وارد بادیه الشام شدند تا از آن جا به آسیای صغیر وافریقا وسایر متصرفات روم شرقی رفتند. هراکلیوس امپراتوری روم نتوانست در مقابل آنان مقاومت کند ودر اخبادیه ویرموک شکست خورد وبه قسطنطنیه مراجعه کرد.ابوعبیده جراح فر ماند ه سپاه اسلام شام وفلسطین رافتح کرد وآن گاه متوجه بیت ا لمقدس گشت. اربتون فرمانده رومی چون خبر محاصره بیت المقدس را شنید از خطریکه متوجه تربت حضرت مسیح شده بود سخت متوحش گشت با شتاب به آنجا رسید. ابوعبیده به احترام مسجدالاقصی خواست شهررا بامحاصره به دست آورد. فرمانده رومیان که تاب مقاومت نداشت تسلیم شد به شرط آنکه قرارداد صلح را خلیفه مسلمین خود شخصا امضا کند. لذاعمر به اتفاق زبیربن عوام وعمربن مالک قیسی به راه افتاد. وساده وبی تکلف بایک مشک ومقداری آذوقه به سمت فلسطین راه افتاد. مردم فلسطین که تا کنون چنین حاکم ساده وبی آلایشی را ندیده بودند از اواستقبال کردند. خلیفه وارد شهر شد ودر مسجدالاقصی نماز گزارد. بدین ترتیب بیت المقدس تحویل مسلمین گشت. وآنان همیشه بازوار مسیحی باملاطفت ومهربانی رفتار می کردند.(همان، 14) زیارت بیت المقدس برای نصاری امری مهم وحیاتی بود. زیرا برخی از معاصی کبیره مثل:قتل اقربای درجه اول- اهانت به کشیش- سرقت اموال کلیسا – قتال درایام متارکه الهی کفاره اش تنها زیارت بیت المقدس بود. درقرن دوم هجری که اوضاع شام وفلسطین به مناسبت آغاز جنگ بین خلفای بنی امیه وشورشیان عباسی راه بسته شد. تا آن جا که شارلمانی پادشاه مغرب زمین به ناچار نمایندگانی نز د هارون الرشید خلیفه عباسی فرستاد واجازه خواست که زوار مسیحی کما فی السابق به بیت المقدس بروند تا اینکه هارون الرشید هدایای او را پذیرفت وبدین ترتیب روابط شرق وغرب بار دیگر برقرار گشت.

مسلمین در آغاز جنگ های صلیبی

اسلام باسرعت حیرت آوری درحال پیشروی ودراندک مدتی برقسمت اعظم کره زمین تسلط یافت. درآسیا از سواحل دریای سرخ تا سرحدات چین درافریقا: از بستررودنیل تا اقیانوس اطلس. دراروپا: ازتنگه جبل الطارق تا دره گارون وجنوب شبه جزیره ایتالیا. پیشروی مسلمین مانند حمله اقوام وحشی وپادشاهان فاتح که ملل مغلوبه را به اسارت می کشیدند واموال آنان را به غارت می بردند نبود وبلکه به هرسرزمینی واردمی شدند با مردم آن سرزمین باشرئنط متساوی برادر دین می شدند وآنگاه به نشر تعالیم خویش می پرداختند ومتقابلا از علوم ومعارف آنان استفاده می کردند. فتوحات اسلامی درمشرق زمین تاآغازحمله مغول ادامه داشت ولی درمغرب زمین دراوایل قرن هشتم میلادی بامانع مواجه گشت ومتوقف شد. چون امپراتور روم شرقی باشارل مارتل فرمانروای فرانکها خط مقاومتی طویلی ایجاد کردند. ومسلمانان را درسال 717 م از سواحل بوسفور عقب راندند واز آن زمان خلفای اسلامی متوجه داخل گشته واز جهانگیری به جهانداری گرویدند.

آغاز جنبش های علمی

خلفای بغداد آغازگر این جنبش ها بودند 1- ترجمه آثار فلاسفه یونانی وهند وایران وبیزانس وروم وقبطی ها 2- از طرف دیگرتاسیس مدارس وکتابخانه ها وتشویق فضلا وهنرمندان مبادرت کردند. درتاریخ جنگ ها ی صلیبی ممالک اسلامی از حیث ثروت غنی ترین ممالک جهان بودند.به وسیله مسلمین بود که فرهنگ وحکمت قدیم دوباره احیا شد ودر جهان بسط وتوسعه یافت وهم آنان بودند که شالوده رنسانس یانهضت فرهنگی را در اروپا ی غربی بنیان نهادند.(حتی، بی تا: 146)
زراعت: اعراب علم زراعت وآبیاری را ازقبط وحیره آموخته بودند وآن را گسترش دادند.
تجارت: تجارت رونق داشت وکشتی های بازرگانی از بندر بصره – سیراف – عدن- اسکندریه – طنجه – مالاغا – قرطاقبه – بارسلونا، شراع کشیده درسواحل هندوستان وسوماترا وهمچنان درشمال فرانسه وممالک اسکاندیناوی پهلو می گرفتند وکاروان های آن نیز تمام جاده های افریقا تا سودان را درمی نوردیدند.
صنعت: درصنعت هم رشد خوبی داشتند منابع آنان غیر قابل رقابت بود. مردم فرانسه اجناسی راکه درآن زمان ساخت بلاد عربی بوده است. هنوز به اسم آن بلاد می خوانند پارچه های لطیف را موصیلین – تیماح را ماروکی (مشتق از مراکش) پارچه های گل داررا رادامسی (دمشقی) و.......
معماری: درمعماری از سبک های یونانی – رومی وبیزانسی سبک دل انگیزی ایجاد کرده بودند. بنای جامع در بیت المقدس – جامع کبیر در شام -جامع ابی العاص – کاخ الحمراء –جنت العریف درغرناطه و.... نمونه کامل از این مهارت ها دراین فن است.
علوم: در علوم نیز صاحب فن بودند کشف حرکت غیر متشابه قمر – اسطرلاب –ذات الشعبتین – حلقه اعتدالیه – ذات الحلق – ترصید کواکب سبعه وضع قواعد برای سنجیدن وزن مخصوص اجسام – اصلاح جداول تطلمیوس – تجویز عمل جراحی درمعالجه سنگ مثانه – استفاده از افیون درمعالحه مصروعین – کشف الکل – نیترات دارژن – اکسید دومرکور – کشف آثار تخم گیاهان در معالحه امراض محرقه از جمله ابتکارات فضلاء اسلام تا آغاز جنگ های صلیبی است. اروپاییان که تا آن زمان مردمان فقیر وعامی بودند در سالهای اول جنگ جز ازکسب غنائم وقتل عام اهالی وتخریب بناها اندیشه دیگری نداشتند. وهر جا کتابخانه یا دانشگاه بر می خوردند آن را آتش می زدند. از جمله کتابخانه تونس. کتابخانه های دیگری نیز بودند که دارای منابع غنی بودند مثل: بیت الحکمه بغداد – کتابخانه آل بویه – کتابخانه فاطمی دراسکندریه و......
کتابهای زیادی طی جنگهای صلیبی به چنگ صلیبیون افتاد از جمله می توان به آثار ابوریحان بیرونی – محمد زکریای رازی – ابن سینا – ابن خلکان وعمرخیام، اشاره کرد.هرچه مدت جنگ های صلیبی افزایش می یافت رفت وآمد بیشتر می شد. وآنان با روش مسلمانان آشنایی پیدا می کردند.

وضع سیاسی دارالخلافه ها درموقع حمله صلیبی ها

ازاوایل قرن دوم هجری درنتیجه اختلافاتی که بین خانواده ها بزرگ پدید آمد ممالک اسلامی نخست به سه قسمت تقسیم شد:
1- خلافت اند لس: پس از بنی عباس خلافت امویان را بر انداخت سرا ن این خانواده به واسطه فتوحاتی که درجبل الطارق واسپانیا کرده بودند ومناسباتی که با امرای غرب داشتند به جزیره اسپانیا فرارکردند. ودرآن جا نخست امارت وبعد خلافت اندلس را تشکیل دادند. این خلافت تمدن درخشانی را در اسپانیا به وجود آورد پس از سه قرن منقرض شد.در سال (425 ﻫ.ق 1033 م) ودرموقع حمله صلیلی ها دولت اندلس که شامل اسپانیا ومراکش می شد در دست امراء مراکش یعنی موحدین ومرابطین بود.
2- خلافت مصر: خلافت مصر به دست فرقه اسماعیلیه درتاریخ (279 ﻫ 909 م) درمراکش تاسیس شد وبعد به قاهره منتقل شد. (گروسه، 1384:7) پس از مرگ الحاکم بامرالله دچار انحطاط گردید. اوبه دست افراد ناشناسی به قتل رسید وپسر هفت ساله اش الاعزازلدین الله وبعد المنتصر بالله برقدرت تکیه زدند. البته خلیفه بازیچه بود ودست به دست به وسیله بزرگان می گشت. ترکها که وضعیت خود را متزلزل می دیدند مادر خلیفه را زندانی کردند وخلیفه از بدر جمالی از امرا ء شام کمک خواست. بدر جمالی وارد مصر شد وترکان را بیرون راند وبه وزارت مصر رسید وزارت مصر برابر خلافت بود وبدرجمالی سلطنت مصر را به دست آورد وتاوقتی صلیبی ها وارد فلسطین شدند او همچنان حاکم مصر،فلسطین، شام وعراق بود.
3- خلافت بغداد: خلیفه هم چنان در راس حکومت قرار داشت آنان به ظاهر امیرالمومنین بودند اما در واقع آن ها فقط رئیس اسمی بودند وقدرتی نداشتند (نهرو، 1366:386). درتاریخی که جنگ صلیبی آغاز شد خلافت بغداد با وضع فلاکت باری روبروبود چه با تشکیل خلافت اندلس دراروپا وخلافت مصردرافریقا به سمت های غربی مملکت از حیطه تصرف آن خارج گردیده در نواحی شرقی نیز حکومت های مستقلی به وجودآمده بود مانند خاندان طاهریان درخراسان – الفیه درکردستان – علویه درطبرستان- ساجیه درآذربایجان وبعداغزنویه درافغان وقسمتی از ایران خوارزمیه درشمال ایران – خان ایلاک درترکستان حمدانیه درحلب وقسمتی از سوریه وبین النهرین – عقیلیه درموصل – زندیه درحله – راهبیه دریمن – آل بویه در عراق عجم وبعد سلجوقیه درتمام ایران. این حکومت ها اگر چه به نام خلیفه بغداد خطبه می خواندند ولیکن درقلمرو خود حاکم مستقل بود وخلیفه را به عنوان یک رئیس یا روحانی می شناختند وضمنا هرکدام که اقتدار بیشتری می یافت به بغداد لشگرکشی می کرد ودارالخلافه را زیر مراقبت خویش درمی آورد. عباسیان درآغاز خلافت خو د برایرانیان متکی بودند زیرا این دولت به همت ایرانیان تاسیس شده بود. ایرانیان درآغاز مخلصانه در خدمت عباسیان بودند وخلفای عباسی آنقدر به این نژاد نزدیک شده بودند که خشم وکینه اعرب را برانگیخته بودند. (عاشور، 1373:63). مدتی بعد دولت عباسیان نسبت به نژاد ترک که در آن زمان کم کم داشت درکالبد دولت عباسیان نفوذ می کرد اعتماد پیدا کرد. ومعتصم نخستین خلیفه عباسی بود که به ترکها توجه نشان داد. باقیام سلجوقیان ترک عصر جدیدی در تاریخ خلافت واسلام پدیدار شد هنگامی که آنان درآغاز قرن یازدهم میلادی ظهور کردند خلیفه از قدرت حقیقی خلافت برخوردار نبود وحکومت عباسی تکه تکه شده بود (طقوش، 1385:285). دردست گرفتن حکومت توسط افرادی نالایق دردولت اسلامی باعث تزلزل اوضاع وگسترش فتنه ودر نتیجه طمع دشمنان به میهن اسلامی شد. درچنان شرایطی که خلافت عباسی هیچ قدرتی نداشت وخلافت فاطمی مصر ازعوامل ضعف داخلی رنج می برد مسلمانان آماده جهاد فی سبیل الله شدند، که البته آمادگی اش را نداشتند.

علل هجوم صلیبی ها وماهیت وانگیزه های آن

1- دینی ومذهبی: مسلمانان معاصر جنگ ها ی صلیی اعم از سلاطین، امیران ونویسندگان براین عقیده هستند که نخستین انگیزه صلیبی ها در این جنگ ها اعتقادات دینی ومذهبی بوده است. واربابان کلیسا و رجال دینی مسیحیت دربر افروختن آتش این جنگ نقش داشته اند. نباید نقش "پاپ اوربانوس دوم "وخطابه آتشین اودر مجمع کلرمونت فرانسه رافراموش کنیم. اوباشعار "این اراده خدا" درتحریک مردم برای حمله به مسلمانان نقش داشت. پاپ به عنوان رهبر مذهبی جهان مسیحیت دراین تهاجم قرارمی گیرد (حریری، 10:1371)
2- سیمای اقتصادی واجتماعی اروپا: نظام زمین داری وارباب رعیتی دراروپا بیداد می کرد. طبقه عادی جامعه دربدترین شرایط اجتماعی وفقر وبیچارگی زندگی می کردنداربابان با کشاورزان وبندگان خود روابط خشن ونا خشنودی داشتند. اربابان قصد زیاد کردن وگسترش اراضی خود مخصوصا درمشرق زمین بودند واجرای قانون وراثت زمین داری خود عامل اصلی دربشویق جوانان غیر مالک دراین جنگ ها بود وچون بعد از مرگ پدر زمین ها به پسر ارشد می رسید بقیه پسرها برای به دست آوردن زمین هرشورش وجنگی جدید را به جان می خریدند به جز این عوامل گرانی – رشد بیماری – قحطی – کمبود آذوقه و.... رانیز باید افزود.
3- انگیزه های تجاری وبازرگانی: جمهوری های "ونیز "، "جنوا"، "بیزانس "برای تحکیم ارکان بازرگانی خود وسود طلبی بیشتر، فرصت را غنیمت شمردند وباناوگادریایی عظیم خود به کمک کلیسا وروسای دولتها ی اروپایی شتافتند وصلیبی ها را در اشغال مناطق اصلی شام یاری کردند. جنوایی ها در اشغال انطاکیه و، ونیزی ها در اشغال بیت المقدس سهم بزرگی داشتند ودر عوض بازرگانان ونیزی از پرداخت عوارض گمرکی معاف شدند وهمچنان بک سوم درآمد هر شهر را نصیب خود کردند. در جنگ چهارم ناوگان ونیز مساعدت بی حدی کرد وصد هزار مارک کمک دریافت کرد. بنابر این اهداف اقتصادی وبجاری از دلایل روشن هجوم صلیبی ها به سرزمین اسلامی بود (وان لون، بی تا:20)
4- ادعای آزار واذیت زائران مسیحی از سوی مسلمانان: این ادعا وسیله ای بود برای تحریک عواطف مسیحیان وانگیزش جنگها بود جز دوران کوتاهی از تاریخ اسلام،کمتر از تعصب وعدم تسامح مسلمانان نسبت به غیر مسلمانان می توان سراغ گرفت جزدر عصر "متوکل ومعتصم " که عناد ودشمنی با معتزله واهل جدل ومعتقدان مذاهب دیگر شدت یافت. جالب توجه است در این دوره هم زوار مسلمانان وزوار عیسوی، هردو دست به مسافرت می زدند رفت وآمدهاهرگز قطع نشد لیکن دراین دوره زیارت بسیار دشوار وتوان فرسا بود (رانسیمان، 1351:106) دردوره های بعد رعایت حال مسیحیان واهل ذمه سیاست غالب حاکمان بود. رفتار مسلمانان حتی با دشمنان مسیحی خود هم مثال زدنی است.

آغاز جنگ های صلیبی

درآغاز جنگ های صلیبی،صلیبیون که از عوام الناس بی اطلاع ازجنگ وفنون نظامی تشکیل شده بودند شروع به حمله کردند ومی توان گفت روحانیون مسیحی وپاپ در تحریک وتشویق آنان موثر افتادند:1- بخشش کامل گناهان 2- وعده پرداخت زمین به آن ها 3- وعده پرداخت حقوق وپول به فرزندان وزنانشان. مسیحیان گرسنه وبی خبر به راه افتادند بدون هدف وبدون داشتن آگاهی از مسلمانان. (حتی، بلی تا:185) "پطروس زاهد” کشیش فرانسوی که برای زیارت حرم به بیت المقدس رفته بود، پس از مشاهده سیادت وسروری مسلمانان بربیت المقدس وبازگشت به غرب، بهانه ناامن بودن بیت المقدس راگرفت. احساسات مسیحی مردم را بر انگیخت تا دراجتماع کلرمونت اعلان جهادبه صلیبیان داده شد صلیبیان از چهار طرف شروع به حمله کردند پاپ اوربان در 18 نوامبر 1095 م زمانی که در تاریخ به عنوان آغاز جنگ های صلیبی ثبت شده است شورای کلرمون را افتتاح کرد فقط یکی از فرمان های شورادرباره جنگ های صلیبی بود (مایر، 1371:11)
جنگ اول صلیبی: اولین درگیری ها درآسیای صغیر با "قلیچ ارسلان "سلطان سلجوقی روم بود که پایتختش رد شال 491 ﻫ. ق سقوط کرد.(اتحاد، 133:1364) صلیبی ها انطاکیه را محاصره کردند وبعد گرچه مسلمانان مقاومت کردند ولی به دلیل خیانت یکی از نگهبانان ارمنی، انطاکیه سقوط کرد. وصلیبیون شروع به حرکت به سمت بیت المقدس کردند. بیت المقدس محاصره شد. حاکم شهر" افتخارالدوله " که از طرف افضل بی بدر جمالی به این سمت رسیده بود. چهل روز بیت المقدس را مسیحیان محاصره کردند بسیاری مردند وبرخی حیوانات تلف شدند. صلیبی ها پس از اشغال شهر جوی خون به راه انداختند وحنبلی می گوید: کشتار مسلمانان بک هفته ادامه داشت.وصلیبی ها خطاب به پاپ نوشتند: اگرمایلید بدانید چه بر دشمن ما گذشت، همین بس که اسب های مادر ایوان سلیمان ومعبد اوتا زانو در خون مسلمین شناور بود. در این حین خلیفه عباسی وسلطان سلجوقی خاموش ماندند. افضل بن بدر جمالی، امیر دولت فاطمی هم کاری از پیش نبرد ضمن اشغال مسجدالاقصی چهار دولت صلیبی در قلب سرزمین اسلانم تاسیس شد: 1- دولت رها 2- دولت انطاکیه 3- دولت طرابلس 4- دولت بیت المقدس که سه دولت قبلی تابع این دولت بودند (دولتی که بعد ها توسط صلاح الدین ایوبی منقرض شد). پس در آغاز جنگ های صلیبی چهار دولت فاطمی – ایوبی – عباسی – سلجوقی روم درگیر جنگ با صلیبی ها می گردند. (حریری، 1371:24)
عمادالدین زنگی وجنگ دوم صلیبی: پس از آنکه اتابکان به قدرت رسیدند. عمادالدین زنگی نیروها ی پراکنده را وحدت بخشید وشهر رها را آزاد کرد وبه حیات اولین دولت صلیبی خاتمه داد. فتح رها آغاز جنگ های دوم صلیبی بود. مسیحیان در کلیسای وزولای فرانسه اجتماع کردند ولوئی هفتم پادشاه فرانسه وامپراتور آلمان به دعوت کلیسا لبیک گفته وبه آسیای صغیر حمله کردند. هر دوبا سلجوقیان قونیه روبه رو شدندو شکست خوردند وبه طرف بیت المقدس به راه افتادند وبعدا دمشق را محاصره کردند ولی هرگز به دمشق دست نیافتند نورالدین جانشین عمادالدین شد ومناطق بسیاری رااز چنگ صلیبیان خارج کرد وحماسه های بسیار آفرید
صلاح الدین وجنگ سوم صلیبی: صلاح الدین ایوبی، وزیر العاضد،آخرین خلیفه فاطمی دولت مستقل ایوبی را تاسیس وجهاد بر ضد مسیحیان را در دستور کار خود قراز داد. در سال 582 ق (ارناط) صاحب کرک به یک کاروان مسلمانان حمله کرد وصلاح الدین هم بهانه لازم را برای انتقام از صلیبیان به دست آورد وجمع کثیری از دشمن را کشت وصلیبی ها را شکست داد پیروزی صلاح الدین مقدمه فتح بیت المقدس بود شهر بیت المقدس را محاصره کرد. اول صلاح الدین نامه ای نوشت که من به قدس احترام می گذارم وبدون خونریزی تسلیم شوید که نپذیرفتند وجنگ شروع شد. شکست در سپاه صلیبی ها افتاد وآنان درخواست امان کردند که صلاح ا لدین نپذیرفت وگفت: من قدس را به شمشیر می گیرم همانگونه که شما آن را نودویک سال قبل اشغال کردید صلاح الدین در جنگ تاریخی حطین کشتار عظیمی از صلیبی ها به راه انداخت که ابن اثیر مورخ بعد از یک سال می نویسد: زمین از استخوان کشته شدگان صلیبی پراست. (ابن اثیر، بی تا: 1892). صلاح االدین در مسجدالاقصی نماز گذارد وخطبه می خواند وقبایل عرب را در آن منطقه سکنی می دهد. به شهر بیت المقدس نظم بخشید. (گروسه، 1384:253). آزادی بیت المقدس بران اروپا ضایعه بزرگی بود که باعث شد صلیبی ها جنگ سوم صلیبی را به پا کنند. فردریک بارباروسا پادشاه آلمان وفیلیپ اگوست پادشاه فرانسه وریچارد پادشاه انگلیس به طرف فلسطین حرکت کردند پادشاه آلمان که شکست خورد. بعد ها لشکر صلیبی به عکا حمله کرد وعکا سقوط کرده وبه دست مسیحیان افتاد. آنان به بیت المقدس هم حمله کردند که نتوانستند بیت المقدس را بگیرندکه مصالحه کردند ومعاهده صلح بستند ومناطق ساحلی به دست صلیبی ها افتاد ومناطق کوهستانی از آن مسلمانان شد.
ادامه جنگ های صلیبی، جنگ چهارم پنجم: ایجاد کننده جنگ چهارم ومحرک آن پاپ اینوسان سوم است که به قسطنطنیه حمله می کند وآن شهر را محاصره کرده وآن را اشغال می نماید. جنگ پنجم هم یکی دیگر از پاپ ها به نام انوریوس سوم صلیبی ها با به جنگ فرامی خواند وهدف این جنگ آزاد سازی بیت المقدس بود. در مصر ملک عادل ابوبکربن ایوب حکومت می کرد ولی از جنگ با صلیبی ها طفره می رفت. پادشاه صلیبی تصمیم به اشغال دمیاط می گیرد وجنگ پنجم با پیروزی مسلمانان در نهایت به پایان رسید (دولاندلن، 1385: 427)
جنگ ششم صلیبی: فردریک دوم پادشاه آلمان که در جنگ پنجم مورد خشم پاپ بود برای جلب رضایت پاپ گریگوری نهم تصمیم به جنگ گرفت. جنگی در این زمان روی نداد ولی همین بسیج نیروها به جنگ ششم معروف شد. در این جنگ یک پیمان نامه صلح بیست ساله بین نماینده ایوبی ها فخرالدین یوسف حمویی جوینی که ایرانی الاصل بودبسته شد. بیت المقدس به صلیبی ها واگذار گردید به شرط آنکه به مسجدالاقصی تعرضی ننمایند وروستاهای میان قدس وعکا به دست والیان مسلمان باشد. بعد ها درسال 626 ﻫ. ق مسلمانان به کمک پسر الملک الکامل وهمان امیر فخرالدین یوسف بار دیگر بیت المقدس را متصرف شدند وچنانکه دیگر عیسویان هرگز موفق به اشغال آن نشدند.
جنگ هفتم صلیبی: لوئی نهم پادشاه فرانسه با سپاهی عظیم عازم نبرد شد. (بیئیل، 1385:155). ناوگان دریایی او که در جزیره قبرس آماده ومجهز بود از قبرس به طرف دمیاط حرکت کرد در این جنگ گرچه خساراتی بر مسلمانان وارد شد لیکن صلیبی ها مغلوب گردیدند. لوئی هم اسیر شد وبعداز واگذاری دمیاط وپرداخت غرامت آزاد شد وبه عکا بازگشت. ممالیک مصر که درآن زمان به قدرت رسیده بودند مناطق شام وشهرهای آن را یکی یکی آزاد کردند واین جنگ نیز خاتمه یافت.
جنگ هشتم صلیبی:بعداز آنکه هلاکو به بغداد حمله کرد والمستعصم بالله آخرین خلیف عباسی راکشت. بغداد را تا چهل روز قتل عام کرد. ودر آن موقع المستنصر بالله عموی مستعصم وارد قاهره شد وخود را خلیفه عباسی خواند. در این میان هنوز خلیفه اعتبار خود را به عنوان رهبر وحاکم اسلامی درد وبنابراین خلافت عباسی از تغداد به قاهره منتقل گردند. صلیبی ها که از جنگ ودر گیری خسته شده بودند وبه اهداف ظاهری مورد نظر خود دست نیافته بودند با فوت سن لوئی ومراجعت قشون صلیبی ظاهرا این جنگ ها خاتمه یافت. وبقایای صلیبی ها از شام در سال 690 ﻫ.ق بیرون رفتند.

نتایج و آثار جنگ های صلیبی

تماس های میان خاور وغرب مسیحی در سده یازدهم میلادی دست کم تااندازه ای به سبب جنگ های صلیبی روبه افزایش بود شور وشوق زیارتگران ویژ گی غالب آن عصر بود (لوکاس، 1382:525). جنگ های صلیبی عوارض جانبی ناخوشایند ی به بار آورد که اثرات آن بر جامعه اروپایی نسل ها دوام داشت. نخستین حملات وسیع به یهودیان با جنگ های صلیبی آغاز شد برخی مسیحیان برهان می آوردنداز آن پس قتل عام یهودیان به صورت یکی از ویژ گی معمول درحیات اروپایی قرون وسطی درآمد. (فوگل، 1380:453) نتایج این جنگ ها را می توان در موارد زیرجستجوکرد:
1- زوال وضعیت وسیستم ارباب رعیتی که باعث فقر وبد بختی رعیت ها ومردم عادی می شد 2- درزمینه اخلاق هم سطح اخلاق اروپایی غیر قابل قبول ومثال زدنی است 3- درقرون وسطی توجه به علم پزشکی ممنوع بود پس اروپاییان ازلحاظ علمی، پزشکی، بهداشت سطح بالایی پیداکردند.4- بهره گیری از قطب نما درکشتی رانی،آشنایی با ادویه جات و.... 5- مهاجرت مسیحیان به مناطق شامات وامکان آن ها خصوصا در مناطقی خاص 6- رشد تصوف درجهان اسلام خصوصامصر وشام 7- ورود بیش از حد ترکان به سپاه اسلام به عنوان مزدور وظاهری مسلمان شدن برخی از آنان واینکه اکثرا فساد وفحشادربین سربازانرواج یافته خصوصا سربازان ترک.چون این سربازان ازخانواده هایشان هم دور بودند این فسادرا درآنان تشدید می کرد. 8- دردوره حنگ ها ی صلیبی تجار غنی تر وعوام فقیر تر شدند 9- رکود کشاورزی وصنایع که منجربه فقر وگدایی شد وباعث تشدید خرافات وتسلیم بود. 10- پیشرفت فنون خطابه ونامه نگاری ازنتایج جنگ های صلیبی است. (عودی، 1387: 39-40) درمدت جنگ های صلیبی شهرهای ایتالیا ثروت هنگفتی به دست آوردند شهرهایی مثل ونیز وجنوا دارای اهمیت فوق العاده بودند

نتیجه گیری

ماهیت جنگ های صلیبی عبارت از تحریک حس تعصب دینی ودشمنی غیر مشروعی بود که از طرف روحانیون نصاری برعلیه اسلامیت به عمل آمد. کسانی که این جوش وخروش بی اساس را سبب شدند اشخاصی بودندکه خود را نماینده مسیح می دانستند در اثراین جنگ ها میلیون ها انسان قربانی تعصب گردیدند روحانیون نصاری که موجب این همه بدبختی وقتل وخرابی شدند ومردم ساده ودهقانان متعصب اروپا را اغفال واز فرسنگ ها راه به طرف قربانگاه سوق دادند در حقیقت منظوری جز تامین منافع ونفوذ خود نداشتند در طی این جنگ ها صدها هزار مسیحی ساده دل در طول راه از تشنگی وگرسنگی تلف شدند و 70 هزار مسلمان مقیم شهر بیت المقدس قتل عام گشتند ویهودیان نیز از کشتار وآزار مسیحیان بی بهره نماندند وتنها عامل این بدبختی ها در آن تاریخ این بود که زمامداران کشورهای اسلامی به علت اختلافات داخلی وانحطاط اخلاقی نتوانستند درمقابل هجوم نیروهای متجاوز عکس العملی از خود نشان دهند. آن چه دراینجا مهم است ناتوانی مسلمانان وخلفای عباسی وفاطمی در بسیج نیروهاو جها بر ضد کفار مسیحی است که باعث می شود چندین شهر وسرزمین از دست مسلمانان خارج گردد در این میان هنوز مسلمانان در حال کشمکش های سیاسی وقدرتی برای رسیدن به خلافت وقدرت هستند. اما گویا فراموش کرده بودند که باید سرزمین بماند که بتوان بر آن قدرت راند. برای مسیحیان این جنگ ها هیچ نتیجه سیاسی نداشت. وتمام فتوحاتی که در آسیا نصیب مسیحی ها شده بود از دست رفت وصدها نفوس انسانی بیهوده هلاک شدند. ولی باید گفت درنتیجه این تماس ها گذشت واغماض مذهبی آنان بیشتر شد، تجارت به وضع قابل توجهی توسعه یافت وشهرهای ایتالیایی به خصوص ونیز ثروت وسرمایه ای به هم زدند این جنگ ها هم چنین به آزادی شهرهاوحتی به آزادی شهرها وحتی سرف ها کمک کرد وتسهیلاتی جهت روی کار آمدن سلطنت مطلقه فراهم آورد.

پی‌نوشت‌:

1. دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی

کتابنامه:
- ابن اثیر،عزالدین، بی تا، الکامل التاریخ،ترجمه: ابولقاسم حالت،شرکت سهامی چاپ وانتشارات کتب ایران،جلد 19 تا 23
- اتحاد، کاظم، (1362)، وقایع مهم تاریخ، انتشارات سعدی، چاپ اول
- گروسه،رنه، (1384)، تاریخ جنگ های صلیبی،ترجمه: دکتر ولی الله شادان تهران انتشارات وزارت ارشاد اسلامی چاپ دوم
- حتی، فیلیپ، بی تا، تاریخ عرب، ترجمه: محمد سعیدی، تهران: کتابفروشی زوار
- لوئی بئیل، تیموتی،(1385)، جنگ های صلیبی، ترجمه: سهیل سنی تهران: انتشارات ققنوس، چاپ اول
- عودی، ستار، (1387)، تاریخ فشرده جنگ های صلیبی، تهران:انتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی،چاپ اول
- عا شور، فاید حماد، (1373)،جهاد مسلمانان درجنگ های صلیبی،ترجمه:عباس عرب، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول
- رشاد محمد، (1373)،جنگ های صلیبی، تهران:انتشارات نشر اندیشه، جلد اول ودوم،چاپ اول
- لعل نهرو، جواهر، (1366)، نگاهی به تاریخ، ترجمه: محمود تفضلی، تهران: انتشارات امیرکبیر،جلد اول،چاپ هشتم
- والون، ویلیام، بی تا، داستان بشر، ترجمه: سیدمحمد علی جمال زاده،انتشارات کتابفروشی سینا
- دولاندلن، ش، (1385)، تاریخ جهان،ترجمه:دکتراحمد بهمنش، تهران: انتشارات دانشگاه، جلد اول،چاپ دهم
- مایر، هانس،(1371)، جنگ های صلیبی، برگردان: دکتر عبد الحسین شاهکار،شیراز: مرکز نشر دانشگاه،چاپ اول
- رانسیمان،استیون، (1351)، تاریخ جنگ های صلیبی، ترجمه: منوچهر کاشف،شرکت انتشارات علمی وفرهنگی، جلد اول،چاپ اول
- طقوش،محمد سهیل،(1385)،دولت عباسیان،ترجمه: حجت الله جودکی، پژوهشگاه حوزه ودانشگاه،چاپ سوم
- فوگل، اشپیل، (1380)، تمدن مغرب زمین، ترجمه: محمد حسین آریا، چاپ اول
- لوکاس، هنری،(1382)، تاریخ تمدن،ترجمه:عبدالحسین آذرنگ،تهران:انتشارات سخن، جلد اول،چاپ اول
- نچکیتا، گوبر، (1353)،تاریخ مختصر جهان، ترجمه: محمد تقی فرامرزی،انتشارات دنیا، جلد اول
- حریری احمد، (1371)، تاریخ جنگ های صلیبی، مترجم: عبدالله ناصری طاهری، انتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی،چاپ دوم