نویسنده: مارتین گریفیتس
مترجم: علیرضا طیب




 
 World Health Organization
از کارگزاری های تخصصی سازمان ملل متحد که در 1948 برای تشویق همکاری بین المللی در جهت بهبود بخشیدن به بهداشت در سراسر جهان تشکیل شد. این سازمان، بهداشت را به شیوه ای غیردرمانی و ایجاد به منزله ی وضعیت بهزیستی کامل فیزیکی، دماغی و اجتماعی تعریف می کند و آن را صرفاً به معنی نبود بیماری یا ناتوانی نمی گیرد. سازمان جهانی بهداشت را دارای مسئولیت ویژه ای در قبال بهداشت تهیدستان جهان دانسته اند. اعتقاد بر این است که این سازمان در برهه هایی از تاریخ موجودیتش به خوبی پیگیر این وظیفه بوده ولی در برهه های دیگر و به ویژه در دهه گذشته از عملکرد آن ها انتقاد شده است که چرا چنان که باید و شاید به نابرابری های بهداشتی موجود میان کشورهای ثروتمند و فقیر و نیز درون کشورها عنایت نداشته و هماهنگ با دستور کار نولیبرالی (ـــ نولیبرالیسم) نهادهایی چون بانک جهانی و شرکت های خصوصی، بیش از حد به کارایی اقتصادی توجه داشته است. ستاد اجرایی سازمان جهانی بهداشت در ژنو قرار دارد. این سازمان در سراسر جهان، شش دفتر منطقه ای دارد که کیفیت عملکرد آن ها یکسان نیست. مجمع جهانی بهداشت با حضور همه دولت های عضو به منزله ی عالی ترین نهاد سیاست گذاری سازمان یاد شده هر ساله تشکیل جلسه می دهد. در فاصله میان نشست های این مجمع، هیئت اجرایی نمایندگی سازمان جهانی بهداشت را برعهده دارد. بودجه این سازمان اساساً از محل حق عضویت های سالانه ای تأمین می شود که حکومت های عضو بر مبنای توانایی پرداخت نسبی شان می پردازند.
سازمان جهانی بهداشت پنج کار ویژه اصلی دارد. نخست، خود پژوهش هایی انجام می دهد و به انتقال پژوهش ها از پژوهشگران به دست اندرکاران امور بهداشت عمومی نیز یاری می رساند. این پژوهش درباره انواع بیماری های واگیردار و غیرواگیردار صورت می گیرد. دوم، این سازمان در واکنش نشان دادن به بیماری های همه گیر(ـــ همه گیری) بیماری هایی واگیردار و بومی نقش رهبری را در جهان برعهده دارد و این نقش را از طریق بهبود خدمات آزمایشگاهی، مهیاسازی نظام های بهداشتی برای تشخیص به موقع همه گیری و ترویج بهداشت و تشویق پیکار جمعی برای مایه کوبی به اجرا می گذارد. برجسته ترین دستاورد سازمان در این زمینه، رهبری ریشه کنی بیماری آبله بوده است. سوم، سازمان جهانی بهداشت تقویت نظام های بهداشت ملی و ایجاد نظام های قدرتمند و مؤثر بهداشتی در مناطق درون کشورها را تشویق می کند. چهارم، این سازمان، نقش هواداری از بهداشت در سراسر جهان برعهده دارد. با توجه به اقدامات منافع قدرتمندی که سعی در تأثیرگذاری بر دستورکار سازمان جهانی بهداشت دارند در این باره که سازمان یادشده در ایفای مؤثر این نقش چه اندازه موفق بوده بحث های زیادی صورت گرفته است. و سرانجام، این سازمان در سراسر جهان پیشتاز طرح اندیشه های تازه در زمینه ی تأمین خدمات بهداشتی و شیوه های تازه در زمینه تأمین خدمات بهداشتی و شیوه های ترویج بهداشت است. این نقش از اعلامیه 1978 آلماآتا درباره ی بهداشت برای همگان تا سال 2000 و نیز منشور ترویج بهداشت اوتاوا مصوب 1986 به خوبی پیداست. از هر دوی این اسناد در سراسر جهان برای برانگیختن تلاشگران بهداشت و تنظیم دوباره نظام های بهداشتی در جهت جلوگیری از بیماری های جمعی و ترویج بهداشت به جای صرف درمان بهره گرفته اند.
اعلامیه آلماآتا الهام بخش بسیاری از کسانی شده است که از دیدگاه های آن درباره مراقبت های بهداشت اولیه فراگیر بهره جسته و از برقراری خدمات بهداشتی جماعت نگر و مبتنی بر شناخت عوامل اجتماعی و اقتصادی تعیین کننده ی بهداشت هواداری کرده اند. در نقطقه مقابل این نگرش، برخی هوادار تفسیر گزینشی تری از مراقبت های بهداشتی اولیه هستند. این شیوه نگرش به یک رشته ابتکارات جهانی انجامیده است که مبارزه با بیماری های مشخصی را مدنظر دارند. در سال های اخیر سازمان جهانی بهداشت تأکید خاصی بر مشارکت سازمان های بخش خصوصی در امور بهداشت داشته است. از نمونه های این مشارکت، طرح مشارکت برای عقب راندن مالاریا، طرح ریشه کنی بیماری سل، و اتحاد جهانی برای ریشه کنی بیماری جذام است. این گونه طرح های مشارکت بخش خصوصی آماج انتقادات کسانی قرارگرفته است که آن ها را ناقض استقلال سازمان جهانی بهداشت می دانند.
بر سر این که آیا نقش سازمان جهانی بهداشت اقدام گزینشی از طریق تأکید بر مداخلات فنی (مانند پیکاری های مایه کوبی برای ریشه کنی در برخی بیماری ها) و ترویج برنامه های عمودی به بهای بی توجهی به توسعه نظام های بهداشتی قوی، یکپارچه و فراگیری است که پاسخگوی نگرانی های جامعه محلی باشند و با شناسایی نیازهای جامعه محلی پیش روند یا نه بحثی درگرفته است که همچنان نیز جریان دارد. منتقدان مداخلات فنی مدعی اند که غالباً این گونه مداخلات طبق شرایط محلی تنظیم نشده و بنابراین تداوم پذیر نیستند. وانگهی آن ها اغلب بی توجه به برنامه های موجودند و نمی توانند جوامع محلی را به شکلی معنادار مشارکت دهند و تا اندازه زیادی از عوامل اجتماعی و اقتصادی تعیین کننده ی بهداشت غفلت دارند.
در دهه ی گذشته سازمان جهانی بهداشت برای حفظ جایگاه رهبری خود در مسائل بهداشتی جهان مبارزه کرده است. گرچه این سازمان زمانی وجدان بهداشتی جهان شناخته می شد، ظاهراً به تازگی موقعیت محوری خود را از دست داده است. جای سازمان جهانی بهداشت را تا حدودی بانک جهانی گرفته است که در دهه 1990 به منزله بزرگ ترین تأمین کننده بودجه برنامه های بهداشت عمومی سربرآورد. از فعالیت این بانک به دلیل این که بهداشت را تقریباً تنها و تنها از دریچه سهم آن در توسعه اقتصادی می نگرد و تنها به نشان دادن واکنش های گزینشی و فنی در برابر بیماری ها اکتفا می کند انتقاد شده است. سازمان جهانی بهداشت به چالش جدی با دیدگاه بانک جهانی برنخاسته است و در واقع با تشکیل کمیسیون بهداشت و اقتصاد کلان که بهداشت را نه به مثابه یک ارزش انسانی اساسی بلکه از لحاظ نقشی که در توسعه اقتصادی دارد مورد توجه قرار می دهد موضع بانک جهانی را تقویت کرده است.
به تازگی دو حادثه کمک کرده است تا سازمان جهانی بهداشت از نو موقعیت رهبری خود را به دست آورد. نخست، شیوع بیماری سارس در سال 2003 نشان داد که هنوز هم سازمان جهانی بهداشت رهبری مسلّم در زمینه پاسخ گویی به همه گیری های جهانی را در دست دارد. در جریان این بحران نقش محوری سازمان مورد بحث در زمینه تحقیق پیرامون بروز همه گیری و همکاری با کارشناسی فنی مشهود بود. دوم، سازمان جهانی بهداشت نقش رهبری خود را در تصویب مقاوله نامه ای برای کنترل تنباکو به اثبات رساند. این موفقیت به رغم آن حاصل شده است که صنایع توتون و تنباکو فشارها و تماس های پشت پرده زیادی برای جلوگیری از آن صورت دادند. سازمان جهانی بهداشت معمولاً با فعالیت های پشت پرده گروه های ذی نفوذی روبه روست که مخالف موضع گیری های این سازمان به نفع عموم هستند. برای نمونه، صنایع غذایی بر ضد رهنمودهای غذایی که کاهش مصرف قند در وعده های غذایی را توصیه می کنند و صنایع داروسازی بر ضد فهرست داروهای اساسی سازمان جهانی بهداشت که به منظور تضمین عرضه بهتر داروها به تهیدستان جهان تنظیم شده است-موضوعی که با شیوع بیماری ایدز یا سندروم نارسایی اکتسابی سیستم دفاعی بدن برجسته تر شد-فعالیت های پشت پرده شدیدی دارند.
گذشته از این ها، گروه های جامعه ی مدنی هم که معتقدند سازمان جهانی بهداشت از هدف اصلی خودش یعنی ارتقای سطح بهداشت تهیدستان جهان دور افتاده است زبان به انتقاد از این سازمان گشوده اند. در سال 2000 نارضایتی از این سازمان به جایی رسید که ائتلافی از گروه های جامعه مدنی، مجمع بهداشت مردم را به مثابه ی جایگزینی برای مجمع جهانی بهداشت تشکیل دادند زیرا دیگران آن را نماینده منافع مردم معمولی نمی شناختند. یکی از آزمون های فراروی دکتر لی یونگ ووک، مدیرکل جدید سازمان جهانی بهداشت، این است که آیا خواهد توانست با این انتقادهای برخاسته از دل جامعه مدنی مقابله کند و پای بندی محکم این سازمان به برابری بهداشتی جهانی و محلی و تقویت نظام های بهداشتی پاسخ گو و تداوم پذیری را که قادر به ارائه خدمات به تهیدستان هم باشند ثابت کند.
سازمان جهانی بهداشت این فرصت را دارد تا موقعیت رهبری جهانی خود را از نو به دست آورد و در برابر اثرات منفی جهانی شدن اقتصاد ( از جمله تمرکز فزاینده ی ثروت، قدرت رو به رشد شرکت های خصوصی و مناسبات غیرمنصفانه تجاری) از بهداشت و سلامتی تهیدستان حمایت کند. بدین منظور، سازمان یاد شده باید برای حمایت از اصلاحاتی ساختاری چون منصفانه تر ساختن تجارت با همکاری سازمان های جمعه مدنی و حکومت های کشورهای فقیر به مقابله با حقوق انحصاری که دانش بومی را به انحصار شرکت ها درمی آورند و قیمت داروها را غیرقابل پرداخت می سازند برخیزد و از برقراری مالیات های بازتوزیعی و ایجاد بخش های بهداشت همگانی کارآمدی هواداری کند که بر پایه ی خدمات مراقبت های بهداشتی اولیه نیرومند و قابل دسترسی برای همه مردم استوار باشند.
ـــ سازمان ملل متحد؛ همه گیری

خواندنی های پیشنهادی

-2004 Beigbeder,Y.International public Health,Aldershot:Ashgate.
-2000 Garrett,L.Betrayal of Trust:The Collapse of Global public Health,New York:Hyperion,.
-2001 Mckee,M.Garner,P.and stott,R.(eds) international Cooperationa and Health,Oxford:Oxford University Press.
-2003 Waitzkin,H.Report of the WTo Commission on Macroeconomics and Health:a Summary and Critique,The Lancet 361,523-6.
فران بام
منبع مقاله: گریفیتس، مارتین؛ (1388)، دانشنامه روابط بین الملل و سیاست جهان، ترجمه ی علیرضا طیب، تهران: نشر نی، چاپ دوم1390.

/م