نويسنده: مارتين گريفيتس
مترجم: عليرضا طيب



 
اواخر دهه ي 1950 و اوايل دهه ي 1960 دوران به استقلال رسيدن بيش تر كشورهاي افريقايي و آسيايي بود. ويژگي مشترك اين كشورهاي نوپا آسيب پذيري اقتصادي بود كه از وابستگي به توليد مواد اوليه ريشه مي گرفت. اقتصاد اين كشورها به طور كلي تنوع نيافته و وابسته به بازارهاي مادرشهرهاي استعمارگر پيشين بود. بر اين اساس با رنگ باختن سرخوشي حاصل از كاميابي در مبارزات ضد استعماري، اين كشورهاي در حال توسعه (يا جهان سومي) دست به كار برطرف ساختن مشكلاتي شدند كه از آن چه خودشان «استعمار نو» مي خواندند، يعني از ادامه ي وابستگي به كشورهاي صنعتي، ريشه مي گرفت. آن ها به لزوم تجديد ساختار اقتصادشان و اصلاح عدم توازن هاي موجود در نظام هاي اقتصادي و مالي بين المللي باور داشتند. در دهه ي 1970 كشورهاي امريكاي لاتين هم كه در سده ي نوزدهم به استقلال دست يافته بودند ولي تا اين دهه ضرورتي براي متحد شدن با افريقاييان و آسياييان استعمارستيز احساس نمي كردند به کشورهاي افريقايي و آسيايي پيوستند. تحت نظارت سازمان ملل متحد و با حمايت اقتصادداناني چون رائول پربيش آرژانتيني كه در زمينه ي توسعه ي تخصص داشتند جهان سوم درصدد برآمد تا خود را از رابطه ي مبادله ي (نسبت بهاي صادرات به بهاي واردات) نامطلوب و رو به افول، فرووابستگي و مشروط سازي از الگوهاي سرمايه گذاري كه خود آن را زيان بار مي دانست رها سازد.
كشورهاي صنعتي غرب در آغاز به مخالفت با تلاش هايي برخاستند كه براي دگرگون ساختن اين نظام (به ويژه قواعد حاكم بر تجارت آزاد) صورت مي گرفت ولي كشورهاي در حال توسعه خيلي زود حمايت اتحاد شوروي را جلب كردند. پس از آن، كاهش مخالفت كشورهاي شمال منجر به برگزاري نخستين كنفرانس تجارت و توسعه ي ملل متحد (آنكتاد) در 1964 در ژنو شد. در اين كنفرانس نمايندگان هتفاد و هفت كشور در حال توسعه حضور داشتند. وقتي آنكتاد به شكل يكي از كارگزاري هاي ملل متحد تحت نظارت مجمع عمومي درآمد «گروه 77» به يكي از گروه هاي تلاش گر دائمي به نفع كشورهاي در حال توسعه مبدل شد. گروه 77 كه امروزه 33 عضو دارد در حال تبديل شدن به نماينده ي اصلي كشورهاي جنوب در تمامي مجامع مربوط ملل متحد است. چين نيز غالباً براي تأييد مواضع اين گروه به شكل رسمي به آن مي پيوندد. گرچه محل اين گروه در مقر سازمان ملل متحد در نيويورك قرار دارد و نشست هاي وزارتي آن هر ساله بيش از مجمع عمومي در همين محل برگزار مي شود ولي دفاتر جداگانه اي هم در ژنو، واشينگتن، رم، وين، پاريس و نايروبي گشوده است كه تحت هدايت رؤساي جداگانه قرار دارند. اعتبارات لازم براي فعاليت هاي گروه 77 از محل عضويت اعضا، و هزينه ي فعاليت هاي همكارانه ي مشخص جنوب-جنوب از صندوق اماني (صندوق اماني پرز-گوئررو) تأمين مي شود كه در 1986 تشكيل شده است.
گرچه بافت يا محيط جهاني از دهه ي 1960 به اين سو دگرگون شده است، كشورهاي عضو گروه 77 هرگز اهداف گوهري خود را تغيير نداده اند. اين کشورها جداي از درخواست هاي مشخصي كه براي اصلاح نظام هاي اقتصادي و مالي بين المللي دارند نگران توسعه يافتن نيز هستند كه در نخستين دهه ي توسعه (دهه ي1960) اساساً برحسب رشد توليد ناخالص ملي تعريف شده بود ولي در دهه ي 1970 كه دهه ي ملت گرايي بود و دهه هاي 1980 و 1990 كه سياست هاي آزادسازي موجب بروز نگراني هاي عميقي در زمينه ي كاهش فقر شد هرچه بيش تر شامل توسعه ي اجتماعي (يا انساني) هم گرديد. وانگهي، تا دهه ي 1990 كشورهاي در حال توسعه هر چند در آغاز به شكلي محتاطانه، مفهوم توسعه ي پايدار را نه تنها به معني مديريت صحيح زيست محيطي بلكه همچنين به معني رشد يكپارچه ي اجتماعي و اقتصادي يا «توسعه ي جامع» شامل تغييرات سياسي (اداره گري)، انساني، بوم شناختي و اقتصادي پذيرفتند.
تا آن جا كه راهبردهاي مشخص مدنظر باشد كگروه 77 تلاش هاي خود را روي برطرف ساختن بي ثباتي تجاري (و مالي) از طريق عقد توافقات كالايي، برقراري ترتيبات دسترسي ترجيحي، همگرايي منطقه اي و خوداتكايي جمعي و گسترده تر خود كشورهاي جنوب متمركز ساخته است. مانند كشورهاي صنعتي، كشورهاي عضو گروه 77 هم تجارت را موتور رشد مي دانند. اما براي كشورهاي در حال توسعه، تضمين بازارها و قيمت هاي پايدار براي محصولات كشاورزي و مواد خام خودشان دشوار بوده و مصنوعات توليدي آن ها نيز كم تر از توليدات كشورهاي صنعتي قديمي رقابت پذير بوده است. در دهه ي 1970 گروه 77 در وادار ساختن آنكتاد به برگزاري گفت و گوهاي دشوار ناظر بر برخي فرآورده ها موفقيت نسبي به دست آورد ولي كاميابي اصلي اين گروه قبولاندن نظام تعميم يافته ي ترجيحات بود كه به موجب آن كشورهاي صنعتي پذيرفتند عوارض واردات را براي بيش تر توليدات جهان در حال توسعه برچينند. با اين كه كشورهاي در حال توسعه در پي دستيابي به نوعي نظام فراگير عاري از تبعيضات بودند ولي به نظامي رضايت دادند كه به موجب آن هر كشور توسعه يافته اي مي توانست كشورها يا محصولاتي را از نظام ياد سده مستثنا سازد. كشورهاي توسعه يافته براي كنارگذاشتن كشورهايي كه از نظر سياسي دوست محسوب نمي شدند و براي برخورد مطلوب تدريجي با كشورهايي كه در مسير اصلاحات اقتصادي پيش مي رفتند معيارهايي تعيين كرده اند. با همه ي اين احوال، نظام تعميم يافته ي ترجيحات كه در 1968 برقرار و تا 1975 در تمامي كشورهاي توسعه يافته به اجرا گذاشته شد به صورت يكي از تكيه گاه هاي اصلي نظام تجاري جهان درآمده به عنوان استثنايي بر قواعد تجارت آزاد پذيرفته شده است.
تلاش هايي كه براي بهبود دسترسي كشورهاي در حال توسعه به بازارهاي كشورهاي توسعه يافته انجام شده با فشار گروه 77 براي همگرايي بازارهاي خود كشورهاي در حال توسعه همراه بوده است. آنكتاد از پيشكسوتان همگرايي منطقه اي و فرو منطقه اي است. وانگهي در دهه ي 1970 كشورهاي در حال توسعه با سرمشق گرفتن از موفقيت سازمان كشورهاي صادركننده نفت توانستند حمايت نه چندان گرم كشورهاي توسعه يافته را براي انجام مذاكره درباره ي نظم نوِ اقتصادي بين المللي كه از جمله بر خوداتكايي جمعي در زمينه ي تجارت و كمك هاي فني تأكيد داشت جلب كنند. اين حركت به «همكاري اقتصادي/همكاري فني ميان كشورهاي در حال توسعه» معروف شد. اين جنبش در عرصه ي تجارت موجب فشار گروه 77 در دهه ي 1980 براي برقراري نوعي نظام جهاني ترجيحات يا امتيازات تجاري در ميان كشورهاي در حال توسعه شد. در اوايل دهه ي 2000 در اين چارچوب يك موافقت نامه ميان چهل و چهار كشور در حال توسعه به اجرا گذاشته شده بود. در عين حال كشورهاي در حال توسعه پس از دوره ي تجربه اندوزي مشتاقانه اي كه در دهه ي 1960 در زمينه ي همگرايي منطقه اي داشتند به دليل روبه رو شدن با توزيع نابرابر مزاياي همگرايي، محدوديت هاي گسترش موزون حجم بازار منطقه اي، و دشواري هاي موجود در راه غلبه يافتن بر اختلاف نظرهاي سياسي و فلسفي تا حدودي اشتياق خودشان را نسبت به اين راهبرد از دست دادند. اما در دهه ي 1990 با تأكيد دوباره اي كه در سطح جهان بر آزادسازي و شكل گيري اردوگاه هايي در جهان توسعه يافته به عمل آمد كشورهاي عضو گروه 77 به سمت احياي جنبش هاي قديمي همگرايي كه در حال نابودي بودند و به راه انداختن جنبش هايي تازه در اين زمينه حركت كردند.
دگرگوني هايي كه به تازگي در نظام جهاني به سمت افزايش تأكيد بر تجارت آزاد جهاني پديد آمده بر كل گروه 77 هم تأثيرات منفي و هم تأثيرات مثبت گذاشته است. در وجه منفي، دستور كار گروه 77 در زمينه ي حمايتگري اقتصادي و قدرت آن به مثابه ي يگانه واحد چانه زني به واسطه ي پذيرش دستور كار ليبرالي كه زماني نگرش مثنبي نسبت به آن وجود نداشت و نيز به دليل از دست رفتن انسجام جهان سوم در نتيجه ي موج ترتيبات دو جانبه و منطقه اي، تضعيف شده است. در وجه مثبت، فشار اجبارآميز كشورهاي صنعتي براي آزادسازي در كل جهان، موجب گردهم آمدن كشورهاي عضو گروه 77 براي مقابله با تلاش هايي شد كه كشورهاي توسعه يافته براي تسريع در برچيدن موانع تجاري و مالي به عمل مي آوردند. بدين ترتيب، امروزه دستوركار تجاري گروه 77 از صحنه گسترده تر آنكتاد به سازمان جهاني بازرگاني انتقال يافته است. كشورهاي در حال توسعه هرگز اشتياقي براي حمايت از سلف سازمان جهاني بازرگاني يعني موافقت نامه ي عمومي تعرفه و تجارت (گات) نداشتند زيرا معتقد بودند قواعد آن در زمينه ي عمل به مثل و مبارزه با حمايتگري موجب وخيم تر شدن موقعيت فرودست خودشان در تجارت بين الملل مي شود، ولي امروزه بيش تر كشورهاي در حال توسعه به سازمان جهاني بازرگاني پيوسته اند يا در تلاش براي پيوستن به آن اند هر چند كه آن ها در اين مجمع به طور كلي از نفوذ چنداني برخوردار نيستند. البته نشانه هايي دال بر تغيير اين ضعف مشاهده مي شود زيرا اختلاف نظر كشورهاي شمال و جنوب در زمينه ي مسائلي چون تجارت خدمات، مالكيت معنوي (از جمله مسائل دارويي)، برچيدن يارانه هاي كشاورزي و مقررات سرمايه گذاري بالا گرفته است. بار ديگر، كشورهاي گروه 77 با صداي واحدي سخن مي گويند و دستور كار كشورهاي در حال توسعه را بر اساس قبول رفتار ويژه و متفاوت به اين كشورها قبولانده اند. زماني كه سرسختي ملموسي كشورهاي صنعتي در زمينه ي كاهش يارانه هاي كشاورزي منجر به خروج گروهي غيررسمي از كشورهاي در حال توسعه شد كه رهبري مذاكرات با سازمان جهاني بازرگاني را در دست داشتند (گروه 21 تحت رهبري چين، هند، برزيل و افريقاي جنوبي)، گروه 77 به منزله ي واحدي فراگير نفوذ بيش تري به دست آورد.
در حوزه ي اعتبارات مالي توسعه هم گروه 77 همواره از جمله بر لزوم اعطاي منابع مالي جبراني به كشورهاي در حال توسعه براي كمك به اين كشورها در زمينه ي برطرف ساختن كسري تراز پرداخت هاي شان، انتقال كمك هاي سهل گيرانه و ياري فني بيش تر، از كشورهاي توسعه يافته به كشورهاي در حال توسعه، انتقال فناوري و مهارت ها به كشورهاي در حال توسعه، و ايجاد تغييرات ساختاري در نهادهاي بين المللي در جهت افزايش مشاركت كشورهاي در حال توسعه در روندهاي تصميم گيري اين نهادها تأكيد ورزيده است. تكيه اي كه در دهه ي ملت گرايانه ي 1970 روي كنترل هاي ناظر بر سرمايه گذاري مستقيم خارجي به عمل مي آمد در دهه ي 1980 جاي خود را به استقبال عمومي از سرمايه گذاري ها مشروط به رعايت شرط «حسن شهروندي حقوقي» داد. در واقع، خود گروه 77 با تشكيل اتاق بازرگاني و صنايع كشورهاي در حال توسعه كه شبكه اي متشكل از همين گونه اتاق هاي علاقه مند به همكاري ميان خود كشورهاي جنوب است همكاري با سهام داران تجاري را نهادينه ساخت. از اين گذشته، در دهه ي 1980 بسياري از كشورهاي در حال توسعه زير بار سنگين بدهي ها گرفتار شدند و همين موجب شد كه كاستن از شدت بدهي هاي خارجي به صورت يكي ديگر از كانون هاي توجه گروه 77 درآيد.
گروه 77 در مارس 2002 يكي از اهداف اصلي خود دست يافت: برگزاري كنفرانسي جهاني درباره ي تأمين اعتبارات مالي توسعه (در مونته ري واقع در مكزيك). شركت كنندگان در اين كنفرانس در مورد برخي اقدامات لازم در جهت تجهيز منابع مالي داخلي و خارجي براي توسعه از جمله موارد ذيل به توافق اصولي دست يافتند: در سطح داخلي، شفافيت بيش تر، تنظيم سياست هاي معقول كلان اقتصادي، سرمايه گذاري در خدمات اجتماعي، تقويت بخش مالي داخلي، و تشويق ابتكارات مالي خُرد؛ و در سطح خارجي، تشويق جريان هاي سرمايه گذاري خارجي و انتقال فناوري، ترغيب ابتكارات نهادهاي منطقه اي و بين المللي، تقويت حمايت مالي از تنوع بخشي به صادرات و ديگر ابتكارات تجاري مرتبط با آن، افزايش چشمگير كمك هاي خارجي (با توجه به كاهش هشداردهنده ي اين كمك ها در گذر سال ها) و مديريت بهتر اين گونه كمك ها، كاستن از بار بدهي هاي خارجي، و مشاركت مؤثر كشورهاي در حال توسعه و اقتصادهاي در حال گذار در فرايندهاي نهادي بين المللي. موضوع انتقال كمك هاي خارجي پيش از آن در كنفرانسي كه در 2001 درباره ي كم توسعه يافته ترين كشورها برگزار شده بود مورد مذاكره قرار گرفته بود: در كنفرانس ياد شده تصويب شد كه 0/7 درصد توليد ناخالص ملي به كشورهاي در حال توسعه و 0/15 تا 0/20 درصد توليد ناخالص ملي به كم توسعه يافته ترين كشورها انتقال يابد.
در حوزه ي تجارت و كمك ها نيز گروه 77 بر تلاش هايي كه براي همكاري خود كشورهاي جنوب به عمل مي آمد قوياً صحه مي گذارد و منابع مالي در اختيار آن ها قرار مي دهد. در اين زمينه كميته ي بلندپايه همكاري فني ميان كشورهاي در حال توسعه براي تقويت مبادلات فني از كشورهاي در حال توسعه يافته تر به كشورهاي در حال توسعه ي كم تر توسعه يافته در زمينه هايي چون انرژي، اطلاعات، و علوم و فناوري تلاش هايي به عمل آورده است.
هنگام ارزيابي عملكرد گروه 77 بايد دشواري هايي را هم كه هر گروه بزرگي در زمينه ي منظور ساختن نگراني هاي اعضاي گوناگونش پيش رو دارد در نظر گرفت. گروه 77 ناچار بوده است از كشورهاي نوصنعتي، كشورهاي توليدكننده محصولات اوليه، كشورهاي محصور در خشكي، دولت هاي جزيره اي كوچك در حال توسعه، دولت هاي كوچك، به طور كلي، كشورهاي فقير شديداً بدهكار، دولت هاي به حاشيه رانده شده ي افريقايي، و كم توسعه يافته ترين دولت ها به يك اندازه حمايت كند. از آن جا كه اين كشورها هدف هاي متفاوتي دارند تأمين همبستگي و تدوين راهبردهاي مشترك مذاكراتي گاه دشوار بوده است. از اين گذشته گروه 77 ناچار بوده است از سياسي شدن دستوركارش به دقت پرهيز كند: گرچه اين گروه، جمعي اقتصادي است ولي طبيعتاً اعضايش مواضع و برداشت هاي سياسي متفاوتي دارند و خود اين گروه اغلب با جنبش غيرمتعهدها همكاري دارد. در واقع، در مورد طيفي از موضوعات اجتماعي-اقتصادي، بوم شناختي، و مربوط به اداره گري جهاني مداخلاتي رسمي به نام اين گروه صورت مي گيرد.
در مجموع، گروه 77 در زمينه ي جلب توجه جهان به نگراني هاي كشورهاي جنوب موفق بوده است البته پيشينه ي آن از حيث توانايي اش براي مذاكره ي عملي درباره ي راه حل ها با شكست هايي نيز همراه بوده است. اين گروه در دهه ي 1980 براي اصرار بيش از حد طولاني اش بر طرفداي از مواضع پرطمطراقي كه با جو متحول جهان و حركت بسياري از اعضايش در جهت اتخاذ سياست هاي ليبرال تر همخواني نداشت اعتبار خود را از دست داد. اما به تدريج كه روند جهاني شدن موجب تشديد آسيب پذيري هاي اقتصادي و اجتماعي كشورهاي در حال توسعه شده است به نظر مي رسد كه گروه 77 از نو قدرت چانه زني خود را به دست آورد.
ـــ جهان سوم؛ گروه هشت


-1997 Spero,J.and Hart,J.A.The Politics of International Economic Relations,New York:st Martin's press.
-1991 Williams,M.Third World Cooperation:The Group of 77 in UNCTAD,New York:St.Martin's Press.
ژاكلين بريوبوي واگنر

منبع مقاله :
گريفيتس، مارتين؛ (1388)، دانشنامه روابط بين الملل و سياست جهان، ترجمه ي عليرضا طيب، تهران: نشر ني، چاپ دوم1390