متون مقدس

عقيده بر اين است که متون کتبي حاوي وحي ماوراء الطبيعي بوده و با تفاوت حجم، همگي بر سنن شفاهي تقدم دارند و در همه اديان تاريخي چنين متوني وجود دارد. از اين متون در مناسک مذهبي جمعي و فردي استفاده مي شود و توسط روحانيان و عالمان حرفه اي براي تدوين ضوابط ديني مورد تفسير قرار مي گيرند:
قانون مصوّب يا کانُن، (1) متون مقبول و معتبر را معين مي کند.
مسيحيت در اين جهت که از متون ديني ما قبل خود مثل عهد قديم يا متون يهودي به عنوان زمينه عهد جديد استفاده کرده بي نظير است. همچنين جزئيات زندگي بنيانگذار مسيحيت در انجيل هاي چهار گانه و متون مقدس (2) اين دين آمده است. نخستين مسيحيان، يهوديان بوده اند، اما عهد قديم به زبان يوناني نگارش يافته بود و طبيعتاً مؤلفان آن از ترجمه ي سبعوني ( هفتادگانه ) عهد قديم بهره جسته اند. تا حدودي به منظور واکنش بر عليه مذهب مرقيونيه در سده دوم، که حجيّت عهد قديم و برخي متون مسيحي را ردّ مي کرد، کليسا کوشيد تا يک عهد جديد مصوّب نمايد که هسته اصلي آن انجيل ها و سيزده رساله ي پولس باشد، اما هنوز ترديدهايي درباره ي کتابهايي مثل رساله به عبرانيان و مکاشفه وجود داشت.
قرائت متون مقدس همواره بخشي از عبادت عمومي بوده است که همراه با قوانين و کتاب پيامبران و انجيل در مناجات ها و دعاها خوانده مي شده است. در غرب مدتهاي طولاني، اين متون به زبان لاتين بوده است حتي پس از اينکه زبان هاي جديد پديد آمد و گسترش يافت. در عصر اصلاح دين، ترجمه هاي ضعيف بسياري عرضه شد و مطالعات عمومي و شخصي در باب کتاب مقدس رايج گشت. امروز بخشهايي از کتاب مقدس در بيش از 1/900 زبان وجود دارد.
يهوديان غالباً ترجيح مي دهند که به جاي عهد قديم از کتاب مقدس عبري سخن بگويند، زيرا زبان عبري، زباني است که همه ي بخش هاي کتاب مقدس بجز اندکي، بدان زبان نگاشته شده است. قانون مصوب ( کانُن ) بطور سنّتي از 24 کتاب تشکيل يافته است، اما با احتساب برخي از کتاب هاي نيمه و ناتمام مثل انبياء "صغير" در مجموع به 39 کتاب مي رسد. اين کتاب ها شامل سه بخش اند: تورات ( آموزش ) يا "قانون" که "اسفار خمسه" نيز خوانده مي شود، کتابهاي انبياء که شامل کتابهاي تاريخي اوليه درباره انبياء بزرگ و کوچک مي شود، "کتابها" که شامل مزامير، امثال، ايوب و مقداري تاريخ بعدي قوم يهود است مي شود. اين نکته يکي از ارکان ايمان بين يهوديان ارتودوکس است که مقررات را موسي نوشته است. اما به اعتقاد يهوديان آزاد انديش ( ليبرال ) و نويسندگان مسيحي، اين کتابها در زمانهاي مختلف و توسط اشخاص مختلف نگاشته شده اند. تورات مکتوب، تنها مرجع معتبر براي روحانيان صدوقي بود، اما فريسي ها از يک تورات شفاهي نيز براي تکميل مباحث استفاده مي کردند و همين مباحث بود که در قالب کتاب "ميشنا" و تفسيرهاي مفصل "تلمود" درآمد که مثل خودِ کتاب مقدس از حرمت و اهميت برخوردار بودند و مورد مطالعه و بررسي واقعي مي شوند. کتاب مقدس، بخصوص تورات در مراسم عبادي عمومي به زبان عبري البته همراه با برخي لهجه هاي امروزي خوانده مي شود.
قرآن ( که به معناي خواندني است ) متن اساسي مقدس دين اسلام است که مشتمل بر 114 سوره يا بخش است. اين سوره ها پس از سوره ي فاتحه به ترتيب از طولاني ترين سوره تا کوتاهترين سوره بدنبال هم قرار گرفته اند ( درست مانند ترتيبي که در کتاب مقدس و کتابهاي يهودي آمده که از کتب انبياء آغاز شده و به رساله هاي پولس ختم مي شود ). قرآن را سخن خودِ خدا ( الله ) مي دانند و مفسران در تفسير به هنگام نقل مطالب آن "خداوند مي فرمايد" را بکار مي برد. فقه اکبر (2) که يک اعتقاد نامه ي سده ي دهم است اعلام مي دارد که الفاظ قرآن و متن مکتوب آن قرائت ما از آيات آن همه مخلوق اند، در حالي که خودِ قرآن غير مخلوق است. عقيده بر اين است که قرآن در طي سال هاي 610 تا 632 ميلادي توسط جبرئيل به پيامبر اسلام در دو شهر مکه و مدينه وحي شده است واينکه پيامبر اسلام شخصي اُمّي بوده است و قرآن بر تکّه هاي چرم و چوب نگاشته مي شده و در سينه ي حافظان حفظ مي شده و بعدها جمع آوري شده از عقايد مسلمانان است. قرآن تصريح مي کند که موسي تورات را از خداوند دريافت کرده و داود نيز زبور يا مزامير را و عيسي نيز انجيل يا بشارت را از خدا تلقي کرده است، اما در حالي که بسياري از حکايات انجيل در قرآن نيز آمده است عقيده بر اين است که تنها داستانهاي منقول در قرآن کامل و قطعي اند. قرائت بخشي از قرآن به زبان عربي اساس عبادت هاي پنجگانه روزانه ( نماز ) را تشکيل مي دهد که انجام آن از همه ي مسلمين خواسته شده است، نماز در مساجد و در مراسم روز جمعه نيز به شکل جماعت ادا مي شود.
قرآن آموزش هاي اساسي ديني واخلاقي را ارائه کرده است، اماتدوين زندگينامه حضرت محمد بسيار متأخر تر است وشرعاً مصوّب نيست ( بخشي يا سوره اي از قرآن نيست- مترجم ). پس از قرآن، حديث وجود دارد که گاه احاديث بسيار مفصلي وارد شده است که مضمون آن راهنمائيهايي درباره ي جوانب گوناگون زندگي است، اما اعتبار اين احاديث، امروز مورد مناقشه قرار گرفته است در حالي که قرآن مصون از انتقاد باقيمانده است.
از نظر بهائيان نيز وحي هايي که قبلاً به موسي وعيسي، زرتشت و بودا شده معتبرند، اما با ردّ مساله خاتميت حضرت محمد واعتقاد به پيامبر خودشان که پس از محمد آمده است خشم مسلمين را برانگيختند و مورد اذيت و آزار آنان قرارگرفته و اکنون نيز در ايران همين وضع برقرار است. (3) متون مقدس بهايي شامل کتابهايي است که باب ايراني به زبان عربي و فارسي نگاشته است ( 50- 1818 ) و نيز الهامات شفاهي بهاء الله ( 92- 1817 ) را نيز در بر مي گيرد که عبدالبهاء تفسيرهايي که معصومانه تلقي مي شود بر آنها نوشته است.
اغلب اين آثار به حالت دستنوشت است، اما گزيده هايي از آنها به منظور فعاليت هاي تبليغي به بسياري از زبانهاي دنيا ترجمه شده است.
دين زرتشتي نيز که در اصل از ايران برخاسته ولي اکنون در قالب اقليت هاي پارسي در هند به حيات خود ادامه مي دهد حاوي بسياري متون و سنن شفاهي است، اما مثل هندوان، زرتشتيان نيز از بکارگيري خطّ و کتابت براي متون مقدس اکراه داشتند. تاريخ تولد و زندگي زرتشت محل مناقشه است، شايد هزار سال پيش از ميلاد بوده باشد و مطالب اوستا نيز درحدود قرن پنجم ميلادي در قالب الفبايي خاص تحرير يافت، ما مي دانيم اجزاي اوستا فاقد اعتبار است جز 17 سرودي که به خودِ زرتشت منسوب اند و "گات ها" ناميده مي شود. اين متون از ديرباز مقدس تلقي مي شده و درنيايش هاي پنجگانه ي روزانه بکار مي رفته اند. زند نيز تفسيرهايي است که بر اوستا نگاشته شده و متون درجه ي دوم تلقي مي شود. بسياري از اين متون ترجمه شده است، اما برخي از آنها نياز به ويرايش دارند.
متون مقدس هندي بسيار وسيع و سرشار از استفاده اند درست مثل خودِ دين هندويي. متون کهن را برهمنان مي نوشتند و مي خوانند: اما مثل متون زرتشتي، آنها نيز قريب به هزاره مکتوب نشدند و حجم عظيمي از آثار همچنان برجا بود. در متون هندي بين دو گونه متون يکي شروتي يا وحي مستقيم که توسط حکيمان الهي از خدا استماع شده و ديگري سميرتي يا سنن ديني و احکام شرعي تمايز گذارده مي شود. قديمي ترين متون هندي وداهاست ( به معناي معرفت ) که شامل ريگ ودا، ساماودا، يا جورودا، اُتارودا مي شود و در کنار آنها رساله هاي برهماناها و مناسک روحاني و اساطير قرار دارند. تأملات فلسفي مهم در اوپانيشادها آمده است که ودانتا يا بخش پاياني وداها پنداشته مي شوند. نام ودانتا همچنين نام يکي از شش مکتب فلسفي هند مي شود که متفکراني مثل شنکره و راما نوجا داشته است که به توضيح متون ودايي پرداخته اند. غير از اينها، دو کتاب حماسي منظوم معروف نيز در متون هندي هست يکي رامايانه و ديگري مهابهاراته که اين دومي شامل بهگودگيتا يا "نعمه ايزدي" و سخنان کريشنا مي شود که معروفترين متن هندي ترجمه شده در مغربزمين بشمار مي رود. روحانيون هندو، مراسم مذهبي را سه بار در روز انجام مي دادند که در آن از منتره ها مي خواندند. براي ديگران هندوان نيز متون ديگري وجود دارد که بسيارند و در نيايش هاي فردي و عمومي از آنها استفاده مي شود. وداها و حماسه هاي منظوم به زبان سانسکريت هستند اما بقيه متون به ديگر زبانهاي هندي نوشته شده و بخش هايي از آنها به زبانهاي اروپايي ترجمه شده است.
سيک ها که خود را شاگردان گورونانک و جانشينان او مي دانند متن مقدس شان اَدي گرانت نام دارد که به آن گوروگرانت نيز مي گويند ( به معناي کتاب محترم و شريف ).
اين کتاب حاوي آموزش هاي ده تن از گوروهاي سيک ( استادان" ) است و نخستين مجموعه ي اين آموزش ها توسط گوروي پنجم به نام آرجان در سال 1604 و آخرين مجموعه نيز توسط گوروي دهم و آخرين گورو بنام گوبيندسينگ به سال 1706 تدوين يافت " آدي گرانت" شامل آموزش هاي هندويي اسلامي عالمان مسلمان و هندو مي باشد، اما چيزي از متون ودايي در آن وجود ندارد. شرح حال گوروهاي دهگانه بعدها نگاشته شده اما در بين عوام کاملاً شناخته شده و رايج است. کتابي بنام "داسام گرانت"، که توسط دهمين گروه و نوشته شده شامل آموزش هاي مذهبي و افسانه هاي ديني است. آدي گرانت در گور موخي نگاشته شده در ايالت جديد پنجاب و در معبدها به شکل همسرايي همراه با موسيقي و نيز به شکل نيايش روزانه در خانه ها خوانده مي شود.
جاين هاي هند که به لحاظ تعداد بسيار اندک اند، اما ريشه هاي عميق باستاني دارند، نيز متون ديني فراواني دارند مثل شوتامبارا، جاينه ها و ديگامبارا. متن اولي شامل 45 مجموعه است اما ديگامبارا مشتمل بر دو متن کهن تر است و در مورد زبان و اعتبار آنها نيز مناقشه ي زيادي وجود دارد. از 45 متن ياد شده، هشت تاي آنها به زبان هاي اروپايي ترجمه شده است. زنان و مردان راهب جايني به قرائت و مطالعه اين متون مي پردازند و مطابق آن ها به مراقبه و انضباظ و رياضتهاي جسماني مي پردازند، در حالي که توده عوام تنها در عبادتهاي همگاني و زيارت از آنها استفاده مي کنند. دين بودايي نيز تقريباً بادين جاين همزمان بود و در سده ي پنجم يا ششم قبل از ميلاد در هند ظهور يافت. و متون هندويي را مردود اعلام کرد. در بين متون و کتبهاي متعددي که در دين بودايي وجود دارد بين تيره و اده"مذهب مشايخ" ( که توسط مخالفان هينايانه يا "چرخ کوچک" نيز خوانده مي شود ) و مهايانه يا "چرخ بزرگ" تفاوتي وجود دارد که تقريباً مکتب اولي مربوط به مناطق جنوبي هند است و دومي در شرق هند يا آسياي شرقي فراگير است. منبع احکام آيين تيره و اده" سه سبد" ( تري پيتاکا ) که اولي وينايه ( "نظم" ) و سومي "ابيدرمه" يا "ذَمّه ي عالي" يا مکتب تحليل فلسفي نام دارد. اما سبد دوم که بسيار همگاني و رايج و توده پسند است "سوتا" ( متون ) نام دارد و شامل بخشهاي مفصلي درباره بودا و ديگر موضوعات و تواريخ است اما هيچگونه جزئياتي از زندگي گوتمه بودا را بدست نمي دهد. کتابهاي مصوب مهايانه، در چين، کره و ژاپن عبارتند از نسخه هايي از همين سه سبد و بسياري متون ديگر از مکتب هاي ديگر هندي. معروفتر از همه "لوتوس سوتره" است که "انجيل نيمه آسيا" خوانده شده و فصل بيست و چهارم آن به خدايي شخص گونه که زن و نيشيرين درباره ي آن سخن گفته اند اختصاص يافته است.

پي‌نوشت‌ها:

1. Canon.
2. Scriptures
3. براي حفظ امانت و نيز آگاهي هموطنان ترجمه ي اين چند سطر را حذف نکرديم تا هم از وسعت نفوذ تبليغات بهائيان حتي در مراکز علمي جهان و تحقيقات ديني اطلاع يابند و هم خود قضاوت کنند که اين سخنان تا چه پايه با واقعيت هماهنگي و مطابقت دارد حقيقت امر اين است که ما مسلمانان بهائيگري را اصلاً دين نمي دانيم بلکه يک فرقه ي استعماري است و آزار آنان در کشور ما تهمتي بيش نيست. مترجم.

منبع مقاله :
بارينگتون وارد، سيمون، ... [و ديگران]، ( 1379 )، مقدمه اي بر الهيات معاصر، مترجم: همايون همتي، تهران: نقش جهان، چاپ اول.