نسخ در آيه ي صوم

(يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَيْکُمُ الصِّيَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ.‌ )(1)
اين کساني که ايمان آورده ايد، روزه گرفتن بر شما نوشته شد، همان طور که بر امت هاي پيشين نوشته شده بود، شايد که شما پرهيزکار باشيد.
عده اي مي گويند: اين آيه نسخ گرديده است و چگونگي نسخ را بدين گونه توجيه و تبيين مي کنند که: طبق اين آيه شريفه روزه اي که در اول امر براي مسلمانان واجب شده بود، مانند همان روزه اي بوده است که امت هاي گذشته داشتند و از شرايط و احکام روزه ي ملت هاي گذشته اين بوده است که اگر کسي در ماه رمضان پيش از شام خوردن مي خوابيد ديگر جايز نبود، پس از بيدار شدن غذا بخورد و اگر کسي بعد از عصر مي خوابيد، غذا و آب خوردن و زنان در همان شب براي وي حرام مي شد و اين احکام بعداً در اسلام به وسيله آيه ي ذيل نسخ گرديد:
(أُحِلَّ لَکُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِکُمْ ... وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَکُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ. )(2)
آميزش جنسي با همسرانتان در شب روزهايي که روزه مي گيريد، براي شما حلال است ... و بخوريد و بياشاميد تا رشته سپيد(صبح) از رشته سياه(شب) براي شما آشکار گردد.
ناسخ بودن آيه(اُحِلُّ لَکُم...) در ميان علماي اهل سنت مورد اتفاق است.(3) ولي در اين که کدام آيه را نسخ کرده است، اختلاف نظر دارند: عده اي مي گويند که همان آيه مورد بحث را نسخ نموده است چون روزه اي که با اين آيه در اسلام واجب شد، همان روزه بوده است که بر امت هاي گذشته واجب بود ولي بعداً به وسيله اين آيه بعضي از احکام آن روزه نسخ گرديد.
ابوالعاليه و عطا همين نظريه را دارند و ابوجعفر نحاس آن را به «سري» هم نسبت داده است.(4) ولي عده اي ديگر مي گويند که اين آيه عمل و روش امت هاي گذشته را نسخ نموده است نه آيه مذکور را.

مؤلف

به نظر ما آيه مورد بحث، نسخ نشده است زيرا نسخ شدن آن موقوف است به اثبات دو مطلب:
1- اولين شرط نسخ اين است که آيه اول جلوتر از آيه دوم نازل شود، ولي طرفداران نسخ نمي توانند اين مطلب را در اين جا ثابت کنند.
2- دومين شرط نسخ شدن آيه مورد بحث اين است که منظور و هدف آيه از تشبيه روزه ي مسلمانان به روزه ي امت هاي گذشته به طور کامل و از تمام جهات باشد، ولي تشبيهي که در آيه به کار رفته است، تشبيه در اصل وجوب است نه تشبيه در کيفيت و چگونگي روزه، يعني منظور آيه اين است: همان طور که بر ملل گذشته روزه واجب بود بر ملت اسلام نيز واجب شده است.
بنابراين، آيه مورد بحث به هيچ وجه دلالت نمي کند که روزه ملل گذشته با روزه ملت اسلام در تمام جهات همانند و شبيه هم بوده اند تا گفته شود که بعداً به وسيله آيات ديگر قسمتي از اين تشابه و بخشي از شرايط واحکام آن نسخ گرديده است.
اگر فرض کنيم که مماثل بودن هر دو روزه از دلايل ديگري غير از آيه مورد بحث به دست آمده است، آيه دوم همان حکم را از غير قرآن به دست آمده، نسخ نموده است نه يک حکم قرآني را و اين مطلبي است خارج از دايره ي بحث ما و ارتباطي به نسخ آيه ندارد.

پي نوشت ها :

1-بقره/183.
2- بقره/187.
3-الناسخ و المنسوخ، نحاس، 24.
4- همان، 20.

منبع مقاله :
خوئي، حضرت آيت الله حاج سيدابوالقاسم خوئي(ره)(1385)، البيان في تفسير القرآن، ترجمه محمد صادق نجمي- هاشم هاشم زاده هريسي، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان چاپ و انتشارات، چاپ دوم