مهارت هاي مطالعه صحيح براي درس خواندن (1)

شما اين ضرب المثل را شنيده ايد كه« كار نيكو كردن از پر كردن است ». به نظر شما آيا اين ضرب المثل براي مطالعه نيز جواب مي دهد؟ آيا زياد خواندن شما را به هدف مورد نظرتان كه همانا فهم و يادگيري و موفقيت در امتحان است مي رساند؟ به نظر من اين جمله ناقص است. من دوستان زيادي را ديده ام كه به من گفته اند: اقا ما شب تا صبح بيدار بوديم و داشتيم درس مي خوانديم اما نتوانستيم در امتحان موفق باشيم.
به نظر مي رسد اگر ما نحوه ي درست مطالعه را ندانيم بيهوده وقتمان را هدر مي دهيم بدون اين كه نتيجه ي دلخواه مان را بگيريم. به عبارت ديگر به كارگيري مهارت هاي مطالعه موجب مي شود كه ما يك مطلب را در مدت زمان كوتاه تري ياد بگيريم در اين صورت ديگر لزومي ندارد پرخواني(1) يا دوباره خواني كنيم.
مطالعه ي ثمربخش متأثر از دو عامل است. عامل اول علاقه نسبت به مطالب خواندني، و عامل دوم كاربرد ماهرانه ي فنون و مهارت هاي مطالعه، علاقه نسبت به مطالب خواندني سبب مي شود كه شخص بيشتر مطالعه كند و مطالعه ي بيشتر توأم با كاربرد فنون و مهارت ها، مطالعه را آسان تر، سريع تر و لذت بخش تر مي سازد. در نتيجه علاقه ي خواننده نسبت به مطالب خواندني افزايش مي يابد، و سبب مي شود تا وي به مطالعه ي بيشتر بپردازد و از خواندن مطالبي كه بايد بخواند دوري نكند، و در زمان كم تر مطالب بيشتري را بداند.

اصول مطالعه و فراگيري بهتر

براي بهبود و افزايش توان يادگيري مي بايست اصول ذيل را با دقت اجرا كنيد. زيرا تنها با رعايت اين اصول است كه مي توانيد بهتر بياموزيد و از وقت حداكثر استفاده را ببريد. ما اين اصول را به سه مرحله تقسيم كرده ايم و در هر مرحله توصيه هاي سودمندي بيان داشته ايم. اين اصول عبارتند از:
اصولي كه قبل از مطالعه بايد رعايت كرد.
اصولي كه هنگام مطالعه بايد رعايت كرد.
اصولي كه بايد بعد از مطالعه رعايت كرد.

1- اصول قبل از شروع مطالعه

1-1- تعيين هدف:

شما بايد قبل از مطالعه براي خودتان هدفي را مشخص كنيد، ‌به اين معني كه اين
درس را به چه منظوري مي خواهيد مطالعه كنيد؟ آيا فقط نكته هاي اصلي درس را مي خواهيد يا قصد داريد همه ي مطالب كتاب را حفظ كنيد يا بفهميد. اين سؤالات در روند مطالعه ي شما از جهت كميّت و كيفيت مؤثر خواهد بود.

2-1- تعيين مدت زمان مطالعه:

بعد از تعيين هدف بايد معلوم كنيد كه چه مقدار زمان مي خواهيد صرف مطالعه كنيد و اين كه چه حجمي از كتاب را مي خواهيد بخوانيد. روان شناسان معتقدند كه مغز انسان تمايل شديدي به انجام هرچه سريع تر كار دارد و به همين دليل اگر زمان و مقدار مطالعه مشخص نشود، موجب سردرگمي و كاهش دقت در هنگام مطالعه مي شود. از طرفي تعيين زمان و مقدار مطالعه به خواننده آرامش مي دهد و اين آرامش موجب افزايش ميزان يادگيري و سرعت مطالعه مي شود.

3-1- انتخاب محيط مناسب: يكي از مهم ترين عوامل

يادگيري تمركز حواس است بنابراين شما بايد در محيطي مطالعه كنيد كه عوامل حواس پرتي و عدم تمركز به حدّاقل برسد.

4-1- پرهيز از پرخوري قبل از مطالعه:

همان گونه كه مطالعه با شكم خالي و در حال گرسنگي كم اثر و بي فايده است مطالعه پس از صرف غذاي زياد و سنگين و با شكم پر نيز غيرمفيد بوده و منجر به يادگيري نمي شود. بنابراين سعي كنيد با وضعيت جسماني راحتي به مطالعه بپردازيد. به قول شاعر:
« نه چندان بخور كز دهانت برآيد... نه چندان كه از ضعف جانت درآيد »

2- اصول هنگام مطالعه

1-2- مطالعه ي فعالانه داشته باشيد:

دانش آموزي كه به منظور يادگيري و به صورت هدف دار مطالعه مي كند براي يادگيري بهتر بايد مطالعه ي فعال داشته باشد شما مي توانيد با خلاصه برداري، حلّ تمرين، علامت گذاري و گزينش نكته هاي مهم، مطالعه ي خودتان را فعال كنيد. هم چنين سعي كنيد با طرح سؤالاتي از قبيل اين كه هدف اصلي نويسنده چيست؟ اين كه كتاب راجع به چه موضوعي است؟ نكات اصلي و فرعي كدام است؟ آيا مطالب از نظر شما اهميت دارد؟ و سؤالاتي از اين قبيل. خلاصه اين كه عادت پرسيدن را در حين مطالعه در خود تقويت كنيد.

2-2- جدّيت داشته باشيد:

وقتي تصميم مي گيريد، فوراً شروع كنيد و اجازه ندهيد افكار مزاحم مانع شما شود. سعي كنيد با روش هاي گفته شده در مهارت تمركز حواس، تمركز خود را افزايش داده و از دقت خود نهايت استفاده را ببريد.
شخص اگر در خواندن كمر همت ببندد و با فعاليت هاي ذهني خويش به درك بيشتري نايل شود كار بزرگي انجام داده است. اين نوع خواندن پوياتر و مستلزم فعاليت هاي مختلف بيشتري است. ( منظور مهارت هاي اشاره شده در اين كتاب است ).

3-2- به خودتان استراحت بدهيد:

براي داشتن يك مطالعه ي مفيد و به منظور درك بهتر مطالب بايد پس از حدود 45 دقيقه مطالعه به خود استراحت كوتاهي(10 الي 15 دقيقه) بدهيد.

4-2- از روش صحيح مطالعه استفاده كنيد:

براي اين كه مطالعه ي مؤثر داشته باشيد بايد با روش هاي استاندارد مطالعه آشنا شويد. البته روش هاي مطالعه ي زيادي مطرح شده است ولي از ميان اين روش ها روش مطالعه PQ4R يا پس ختام مي تواند براي شما بسيار مؤثر باشد كه در ادامه مطالب به بيان اين روش پرداخته مي شود.

3- اصول بعد از مطالعه

پس از اين كه مطالعه ي شما به پايان رسيد نبايد تصور كنيد كه كارتان تمام شده و مطالبي را كه مطالعه كرديد ديگر از يادتان نمي رود. بلكه مهم ترين بخش، تكرار و مرور مطالب مطالعه شده است. درواقع شما با مطالعه ي مؤثر مطالب را خلاصه نويسي و دسته بندي كرده ايد. تا در مواقع مختلف از جمله امتحان و آزمون بتوانيد با مرور مطالب به حافظه ي خود در به ياد سپردن مطالب كمك كنيد. بنابراين بايد با مرور و تكرار مطالب، ضريب ماندگاري مطالب آموخته شده را در ذهن خويش افزايش دهيد. البته مباحثه با دوستان و هم چنين درس دادن به جمعي از دانش آموزان نيز يك راه مفيد براي درك بهتر مطالب و تثبيت يادگيري و رفع اشكالات درسي است.

روش صحيح مطالعه

مطالعه يك فنّ و مهارت است و يك دانش آموز ماهر بايد روش درست مطالعه را بداند تا بتواند بهتر ياد بگيرد، بهتر امتحان بدهد، از درس خواندن لذت ببرد و نهايتاً اين كه از عملكرد خويش احساس خوبي داشته باشد.
متخصصان، روش هاي مختلفي را براي مطالعه ي مؤثر عنوان كرده اند كه يكي از بهترين و مؤثرترين روش هاي مطالعه، روش PQ4R است كه در زبان فارسي « پس ختام » نام گرفته و شامل شش مرحله مي باشد.

اين مراحل عبارتند از:
پيش خواني( preview)
سؤال گذاري( Questioning)
خواندن( Reading)
تفكر كردن( Remind)
از حفظ گفتن( Recite)
مرور كردن( Review)

1- پيش خواني

اگر مي خواهيد مطالب يك كتاب يا فصلي از يك كتاب را ياد بگيريد، ابتدا به سرعت، تمام آن فصل را يك بار از نظر بگذرانيد تا يك برداشت كلي از موضوع ها و مفاهيم آن فصل به دست آوريد. در اين مرحله مي توانيد قسمت هاي مهم و اصلي فصل را تشخيص بدهيد تا در مراحل بعدي مطالعه بيشتر روي يادگيري آن قسمت ها تمركز كنيد. در مرحله ي پيش خواني فقط به دنبال به دست آوردن مفاهيم كلي و موضوع هاي اصلي فصل هستيم، پس بهتر است تيترهاي اصلي و فرعي را مطالعه كنيد زيرا هدف هاي اصلي هر فصل را مي توان در اين تيترها پيدا كرد.
بسياري از نكات كليدي و اصلي هر پاراگراف را مي توان در لغات Bold يا كلمات Italic پيدا كرد. مرحله ي پيش خواني به شما كمك مي كند كه علاوه بر يك آشنايي مقدماتي با موضوع فصل، نكات اصلي و فرعي را تا حدّ بسيار زيادي تشخيص بدهيد و براي ورود به مرحله ي بعدي يعني سؤال كردن آماده شويد.

2- سؤال كردن

بعد از پشت سر گذاشتن مرحله ي پيش خواني و آشنايي كلي با مطالب فصل، سعي كنيد در رابطه با موضوع مطالعه سؤال هايي طرح كنيد. بهترين راه براي انجام اين كار اين است كه عناوين، سرفصل ها و تيترهاي اصلي را به سؤال تبديل كنيد. براي مثال در رابطه با همين مطلبي كه مطالعه مي كنيد مي توانيد بپرسيد: روش پس ختام چيست؟ چند مرحله دارد؟ و...
بهتر است سؤالات شما تا حدّ امكان ساده و متناسب با برداشت سطحي شما در حين پيش خواني باشند. در عين حال سعي كنيد سؤالات را با كلماتي از قبيل: چگونه، چه كسي، چرا، چه چيزي، بسازيد. سؤالات را حتماً يادداشت كنيد تا در مراحل بعدي بتوانيد پاسخ آن ها را به دست آوريد در بعضي مواقع با همين سؤالات به ظاهر ساده مي توانيد به تعداد زيادي از سؤالات امتحاني دست پيدا كنيد. باز هم تكرار مي كنيم، سعي كنيد تيترهاي اصلي و يا فرعي را به سؤال تبديل كنيد. سؤال گذاري ممكن است وقت شما را بگيرد و كمي مشكل باشد ولي به طور چشم گيري تمركز حواس، دقت و سرعت عمل شما را افزايش مي دهد و موجب سهول يادگيري شما مي شود.

3- خواندن

همه ي ما وقتي درس مي خوانيم منظورمان اين است كه درس را ياد بگيريم، بفهميم، حفظ كنيم و به خاطر بسپاريم براي همين سعي مي كنيم خط به خط كتاب و جزوه را بخوانيم و حفظ كنيم و در ذهن خود تكرار كنيم در صورتي كه به گفته ي« توني بوزان » از محققين بنام روش هاي مطالعاتي، هدف از مرحله ي خواندن يادگيري و به خاطر سپردن مطالب نيست. هدف از مرحله ي خواندن فقط فهميدن و انتقال اطلاعات از كتاب به يادداشت ها است. يعني خلاصه نويسي و يادگيري و به خاطر سپردن مطالب بايد از روي خلاصه نويسي ها و در زمان هاي مرور صورت گيرد.
در اين مرحله مطالب فصل را با دقت و به طور كامل مطالعه كنيد. در حين مطالعه سعي كنيد به سؤالاتي كه قبلاً طرح كرده ايد جواب دهيد. در اين مرحله بايد بعد از مطالعه و تفكر در مورد موضوع هر بخش، خلاصه برداري را فراموش نكنيد. سعي كنيد با خلاصه برداري كردن- به روشي كه در مهارت خلاصه برداري گفته شده است- طوري مطالب خود را تنظيم كنيد كه در مراحل بعد بتوانيد به راحتي حفظ كنيد و به خاطر بسپاريد. در اين ميان استفاده از خلاقيت و مهارت هاي ابداعي بسيار مؤثر مي باشد.

4- تفكر

به طور كلي اين مرحله در همه ي مراحل مطالعه نقش كليدي دارد. به خصوص در هنگام خواندن و طراحي سؤال. بنابراين سعي كنيد در هنگام خواندن در مورد مطالب و مثال ها فكر كنيد و از مطالب تصويرسازي ذهني داشته باشيد.هم چنين سعي كنيد بين آن چه كه از قبل در مورد اين مطالب مي ذدانستيد و آن چه مي خوانيد ارتباط برقرار كنيد.

5- از حفظ گفتن

پس از پشت سر گذاشتن دو مرحله ي قبل يعني خواندن و تفكر سعي كنيد مطالب مهم آن را براي خودتان بازگو كنيد. ضمناً سعي كنيد به سؤالاتي كه قبلاً طرح كرده ايد به زبان خودتان پاسخ دهيد. بهتر است در اين مرحله به جاي استفاده از جملات كتاب از جملات ساخته ي خودتان استفاده كنيد. درواقع سعي كنيد مطال مطالعه شده را به زبان خودتان و آن طور كه راحت تر هستيد بازگو كنيد. سعي كنيد خودتان را از قيد و بند جملات كتاب آزاد كنيد. از حفظ گفتن به شما كمك مي كند كه بخش هايي را كه خوب ياد نگرفته ايد تشخيص بدهيد و آن ها را از نو بخوانيد.

6- مرور كردن

وقتي كه تمام فصل را خوانديد در فاصله هاي مناسب مطالب مطالعه شده را مرور كنيد. بهترين راه مرور كردن اين است كه از خلاصه هاي خودتان استفاده كنيد و سعي كنيد سؤالات هر فصل را ( چه آن هايي كه خودتان طرح كرده ايد، چه آنهايي را كه كتاب طرح كرده است) بدون مراجعه به مطالب متن درس پاسخ بدهيد. بخش هايي را كه نمي توانيد به سؤالات آن ها جواب بدهيد، از نو بخوانيد يا اين كه با مراجعه به خلاصه هاي تان دوباره آن ها را مرور كنيد. مرحله ي ششم را در فاصله هاي مناسب تكرار كنيد تا تمامي مطالب مطرح شده را به خاطر بسپاريد.
مهم ترين قسمت مطالعه كه سبب ثبت اطلاعات در لايه هاي زيرين ذهن مي شود و جلوي فراموشي را مي گيرد مرور كردن است به طوري كه پيشينيان معتقد بودند ( الدرس حرف و التكرار الف) يعني درس يكبار و تكرار هزاربار. خوش بختانه مطالعات دانشمندان علوم روانشناسي و يادگيري از جمله مطالعات آقاي لايتنر اين هزار بار را به 4 بار تقليل داده است.

زمان هاي مرور

1- يك روز بعد كه فراموشي را تا يك هفته به تأخير مي اندازد.
2- يك هفته بعد كه فراموشي را تا يك ماه به تأخير مي اندازد.
3- يك ماه بعد كه فراموشي را تا چهار ماه به تأخيرمي اندازد.
4- چهار ماه بعد كه فراموشي را تا يك سال به تأخير مي اندازد.

نكاتي درباره ي زمان و مكان مطالعه

قبل از اين كه به شرايط و امكانات مطلوب براي يك مطالعه ي دلپذير و مناسب اشاره كنيم ذكر اين نكته را ضروري مي دانيم كه گاهي فراهم كردن اين شراي براي همگان امكان پذير نيست طبيعي است كه عدم وجود اين شرايط نبايد بهانه اي براي عدم موفقيت شما باشد. بسياري از نوابع و انسان هاي تاريخ ساز مشكلات و مزاحمت ها را ناديده گرفتند و توانسته اند با انگيزه ي قوي بر مطالب درسي خود تمركز كرده و با غلبه بر مشكلات سرآمد روزگار خود باشند.
ولي اگر بتوانيد شرايط زير را فراهم كنيد به تمركز حواس و مطالعه مؤثرتر كمك خواهد شد.

1- ميز مطالعه داشته باشيد: روي ميز شما بايد وسايل و لوازم مرتبط با درس باشد مثل: كتاب هاي كمك درسي، خط كش و...بنابراين عكس، نامه ي خصوصي و يا هر چيزي كه موجب حواس پرتي شما باشد را نبايد روي ميز قرار دهيد. به خصوص موبايل را در هنگام درس خواندن از خود دور كنيد.
2- داشتن اتاق، موجب آمادگي ذهني بيشتر و تمركز حواس بهتر در حين مطالعه مي شود.
3- هر چقدر اتاقتان بدور از سروصدا باشد بهتر است.
4- در اتاق مطالعه بايد هواي تازه جريان داشته باشد. بنابراين گاهي پنجره را باز كنيد تا هواي اتاقتان عوض شود.
5- سعي كنيد اتاقتان نور مناسب داشته باشد. مطالعه در فضايي با نور كم و نامناسب و حتي نور زياد و تند موجب خستگي و كاهش تمركز مي شود. نور مكان مطالعه بايد كافي و مناسب باشد تا عمل ديدن به خوبي انجام شود. روشنايي روز بهترين نوع آن است، نور نبايد به صورت مستقيم روي صفحه ي كتاب بتابد زيرا نور مستقيم باعث خستگي چشم و كاهش ميزان ديد مي شود و درك شما را از مطالب كاهش مي دهد. هم چنين نبايد در محلي بنشينيد كه نور روي كتاب سايه بيندازد.
6- مطالعه در كنار وسايل صوتي و تصويري روشن و در اتاقي كه در و ديوار آن پر از عكس هاي مختلف است موجبات حواس پرتي را ايجاد مي كند بنابراين سعي كنيد عادات غلط را از خود دور كنيد و بي جهت به خود تلقين نكنيد كه مثلاً من با صداي موزيك بهتر درس را مي فهمم.
نشستن پشت ميز مطالعه بهترين حالت براي درس خواندن و لم دادن و دراز كشيدن بدترين حالت است. چرا كه موجب خستگي و خواب آلودگي شما مي شود و امكان استفاده از دست هايتان براي يادداشت برداري را محدود مي كند.
8- اگر اتاق مشترك داريد سعي كنيد ميزتان رو به روي هم نباشد.
9-هر از چند گاهي دكور اتاقتان را تغيير دهيد تا انگيزه و نشاط در شما تقويت شود.
10- به اتاقتان برسيد. بي نظمي و شلختگي شما را كلافه مي كند و براي پيدا كردن اشياء‌ و لوازم خود عصبي مي شويد و وقت تان گرفته مي شود و نهايتاً آمادگي شما براي مطالعه به شدت كاهش مي يابد.
11- سعي كنيد كتاب ها و دفاتر و ساير وسايل نوشتاري تان و هم چنين كتاب هاي كار و فرهنگ لغات آماده و در دسترس باشد.
12- سعي كنيد برنامه ي زماني منظم داشته باشيد و به آن عمل كنيد.
13- بهترين زمان براي يادگيري و مطالعه بستگي به عادات فردي شما دارد.
شما زماني مي توانيد بهتر ياد بگيريد كه آمادگي و احساس بهتري داشته باشيد. بنابراين سعي كنيد ساعات انرژيك ( پرانرژي ) خود را شناسايي كنيد و دروس خود را در آن ساعات مطالعه كنيد.
14- بهتر است دروس حفظ كردني را صبح زود مرور كنيد.
15- از مطالعه ي طولاني و پشت سر هم پرهيز كنيد. بهتر است به جاي سه ساعت مطالعه مستمر و مداوم آن را به سه بخش 45 دقيقه اي تقسيم كنيد و در فواصل زماني مشخص به خودتان استراحت بدهيد.
16- اگر مي خواهيد از استرس شديد شب امتحان و پرخواني خسته كننده ي مطالب نجات پيدا كنيد بهتر است با برنامه، مستمر و روزانه درس بخوانيد و آخر هفته مرور و ارزيابي كنيد.
17- جمعه ها روز استراحت و زمان پرداختن به كارهاي ضروري، ديد و بازديد و نظافت است. سعي كنيد در طول هفته كارهاي تان را انجام دهيد تا از روز جمعه ي خود نهايت لذت را ببريد ولي اگر تكاليف درسي ضروري و يا دروس عقب مانده داشتيد صبح انجام دهيد و لااقل نيمي از روز را به استراحت بپردازيد.

نحوه ي خواندن دروس

نحوه ي آموختن رياضيات

رياضيات يكي از علوم اساسي و پركاربرد در ساير علوم و زندگي روزمره است. آموختن اين علم موجب وسعت بخشيدن به نظام فكري شخص و تقويت قدرت استدلال، تفكر منطقي و به عبارت ساده تر ايجاد مهارت حلّ مسأله در افراد مي گردد. و اگر فردي از مهارت حلّ مسأله برخوردار باشد قادر خواهد بود از اين مهارت براي حلّ هر نوع مسأله اي استفاده نمايد.
رياضيات از دو بخش كلي تشكيل شده است:
1) درك مفاهيم و نحوه ي استدلال رياضي
2) تمرين و به كار بردن اين مفاهيم
نكته ي قابل توجه اين كه دانش آموزان در هر دو بخش به شدت وابسته به معلم مي باشند. البته اگر دانش آموز فاقد انگيزه، پشتكار و علاقه ي كافي باشد حرفه اي ترين معلم نيز نمي تواند اثربخش باشد. لذا قبل از اين كه به روش هاي بهتر آموختن رياضي اشاره كنيم بايد موانع يادگيري درس رياضيات را بشناسيد و آن را برطرف كنيد. اين موانع عبارتند از:
1) يادگيري رياضيات، حلّ معادلات، اثبات قضايا و... كاري عبث و بيهوده است و فقط اتلاف وقت است. اگر شما هم اين گونه فكر مي كنيد بهتر است با سؤال از معلمان به فوايد و كاربردهاي اين علم به خصوص براي ادامه ي تحصيل در رشته هاي مرتبط، ديدگاه تان را اصلاح كنيد.
2) من توانايي فراگيري رياضيات را ندارم و ياد نمي گيرم. اكثر دانش آموزاني كه اين گونه فكر مي كنند در اشتباه اند و به دليل اين كه از شرايط يادگيري مناسب برخوردار نبوده اند و شكست هايي را تجربه كرده اند متقاعد شده اند كه ياد نمي گيرند. در حالي كه اگر شرايط تغيير كند و به اصول فراگيري رياضيات توجه كنند حتماً از لذت يادگيري رياضيات بهره مند مي شوند. حال به برخي اصول بهتر يادگيري اشاره مي كنيم.

1- حضور فعال و با تمركز در كلاس درس:

ریاضی درسي نيست كه شما در حين گوش دادن به آن بتوانيد سرتان را پايين بيندازيد در گوشه ي دفترتان نقاشي كنيد و يا كارهاي متفرقه انجام دهيد بلكه بايد به معلم توجه كنيد، نكته برداري كنيد و سؤال كنيد و توضيح بيشتري بخواهيد. تمرين حل كنيد، در بحث هاي كلاس مشاركت كنيد حتي اگر صد در صد به پاسخ هاي خود اطمينان نداشته باشيد.

2- پايه ي رياضيات خود را قوي كنيد:

فراگيري هرموضوع زماني آسان مي شود كه شما قبلاً موضوعات پيش نياز را آموخته باشيد. به همين دليل است اگر در رياضيات پايه ي ضعيفي داريد و مفاهيم رياضي را در سال هاي قبل ياد نگرفته ايد، اول بايد به رفع اين مشكلات بپردازيد حتي اگرناچار شديد از كمك يك معلم با تجربه استفاده كنيد.

3- منتظر معلم نمانيد:

يك دانشمند معروف گفته است تنها راه يادگيري رياضيات، پرداختن به رياضيات است. بنابراين منتظر معلم نباشيد تا مسايل را حل كند و به همه ي سؤالات و تمرين ها پاسخ دهد. خودتان دست به كار شويد. هرگز ذهنيت « نمي توانم » را به خود راه ندهيد. از منابع مختلف استفاده كنيد ولي در وهله ي اول از قدرت استدلال، انديشه و تفكر خود كمك بگيريد.

4- از منابع كمكي استفاده كنيد:

صرفاً به حضور دركلاس و آموختن از طريق معلم محدود نشويد. بلكه از ساير منابع نيز استفاده كنيد مثلاً استفاده از كتاب هاي آموزشي مناسب، فيلم هاي آموزشي مفيد وابزارها و ماكت هاي آموزشي توصيه مي شود.

5- به طور گسترده از يادداشت برداري استفاده كنيد:

در رياضيات يادداشت برداري، حاشيه نويسي بسياراهميت دارد بنابراين سعي كنيد چيزي را كه يادداشت مي كنيد حتماً بفهميد. و مطالب خود را منظم و دسته بندي كنيد. اگر لازم بود اشكال هندسي را نيز با دقت بكشيد.
هم چنين از فرمول هاي مهم و اصلي غافل نشويد.
يادتان باشد هيچ بخشي از يك فرمول را نبايد حذف كنيد حتي علائم و نشانه ها.

چگونه تمرين هاي رياضي را حل كنيم:

قبل از يادگيري مطالب جديد مفاهيم قبلي را مرور كنيد:
چون فراگيري مفاهيم جديد مستلزم يادآوري مفاهيم قبلي است بنابراين به عنوان يك فراگير رياضي شما نياز داريد كه مفاهيم دروس مرتبط را به طور منظم مرور كنيد. براي انجام بهتر اين كار مي توانيد از يادداشت ها و خلاصه هايي كه داريد استفاده كنيد.
حل مسأله موجب يادآوري و تثبيت مفاهيم است: تمرين و حلّ مسأله موجب يادآوري مفاهيم و تثبيت آن ها در حافظه شده و كاربرد مفاهيم را به دنبال دارد. بنابراين رياضي بدون تمرين و حلّ مسأله بي معني است.
تسليم نشويد: هيچ گاه با ذهنيت« نمي توانم » با مسأله ها و تمرين ها برخورد نكنيد. اطمينان داشته باشيد كه در صورت درك صحيح مفاهيم قادر به حلّ اكثر تمرين ها خواهيد بود و اگر نتوانستيد تمريني را حل كنيد مطمئن باشيد كه مفاهيم درس را به خوبي درك نكرده ايد.
براي حلّ تمرين ها زمان طولاني اختصاص ندهيد: حلّ تمرين به ذهني فعال و پويا نياز دارد. چنان چه مدت زمان آن طولاني باشد. پويايي ذهن كاهش مي يابد. بنابراين حلّ تمرين در ساعات پاياني شب و يا در اوقاتي كه خسته ايد منطقي به نظر نمي رسد. لذا توصيه مي كنيم اگر قرار است 3 ساعت تمرين كنيد آن را به 3 بخش 45 دقيقه اي تقسيم كنيد.
هدف رسيدن به جواب تظمرين است: آن چه در حلّ مسأله و تمرين اهميت دارد رسيدن به پاسخ درست است و سرعت حلّ مسأله در درجه ي دوم اهميت است. تمريني كه غلط اما سريع انجام شود. هيچ فايده چون فراگيري مفاهيم جديد مستلزم يادآوري مفاهيم قبلي است بنابراين به عنوان يك فراگير رياضي شما نياز داريد كه مفاهيم دروس مرتبط را به طور منظم مرور كنيد. براي انجام بهتر اين كار مي توانيد از يادداشت ها و خلاصه هايي كه داريد استفاده كنيد.
حل مسأله موجب يادآوري و تثبيت مفاهيم است: تمرين و حلّ مسأله موجب يادآوري مفاهيم و تثبيت آن ها در حافظه شده و كاربرد مفاهيم را به دنبال دارد. بنابراين رياضي بدون تمرين و حلّ مسأله بي معني است.
تسليم نشويد: هيچ گاه با ذهنيت« نمي توانم » با مسأله ها و تمرين ها برخورد نكنيد. اطمينان داشته باشيد كه در صورت درك صحيح مفاهيم قادر به حلّ اكثر تمرين ها خواهيد بود و اگر نتوانستيد تمريني را حل كنيد مطمئن باشيد كه مفاهيم درس را به خوبي درك نكرده ايد.
براي حلّ تمرين ها زمان طولاني اختصاص ندهيد: حلّ تمرين به ذهني فعال و پويا نياز دارد. چنان چه مدت زمان آن طولاني باشد. پويايي ذهن كاهش مي يابد. بنابراين حلّ تمرين در ساعات پاياني شب و يا در اوقاتي كه خسته ايد منطقي به نظر نمي رسد. لذا توصيه مي كنيم اگر قرار است 3 ساعت تمرين كنيد آن را به 3 بخش 45 دقيقه اي تقسيم كنيد.
هدف رسيدن به جواب تمرين است: آن چه در حلّ مسأله و تمرين اهميت دارد رسيدن به پاسخ درست است و سرعت حلّ مسأله در درجه ي دوم اهميت است. تمريني كه غلط اما سريع انجام شود. هيچ فايده اي ندارد.
جواب تمرين ها را در كلاس كنترل كنيد: سعي كنيد از معلمتان براي كنترل پاسخ درست استفاده كنيد ولي اگر اين امكان ميسر نشد حتماً از سرگروه و يا يكي از دانش آموزان قوي بهره بگيريد.
هرگز بدون انجام تكاليف و حلّ تمرين وارد كلاس نشويد: تكاليف خود را حتماً در منزل انجام دهيد حتي اگر فكر مي كنيد كه راه حل اشتباه باشد منتظر نباشيد تا ديگران حل كنند و شما رونويسي كنيد.
خلاق باشيد: به راه هاي كليشه اي اكتفا نكنيد. از ذهن خود خلاقانه كمك بگيريد. خيلي وقت ها داشتن دركي صحيح از مفاهيم كه خلاقانه از آن استفاده شود، راه حلّ تمرين را بسيار ساده مي كند.

مراحل حلّ مسأله:

مرحله ي اول: مسأله را بفهميد:

يعني بدانيد كه مسأله از شما چه مي خواهد؛ چه چيزي مجهول است، داده هاي مسأله چيست؟ شرط مسأله چيست؟ اگر لازم بود، داده هاي مسأله را روي شكل نشان دهيد ( به خصوص در هندسه ) . هم چنين سعي كنيد صورت مسأله را به زباني ساده براي خودتان توضيح دهيد.

مرحله ي دوم: ارتباط بين داده ها و مجهول را پيدا كنيد:

براي اين كار از قوانين رياضي و احكامي كه در ذهن خود داريد استفاده كنيد و نقشه اي را براي مرتبط ساختن داده ها با مجهول طرح كنيد و در اين نقشه عمليات لازم را براي حلّ مسأله مشخص كنيد. اگر به جواب نرسيديد فكر كنيد، شايد در جاي ديگر مشابه اين مسأله را حل كرده باشيد.
به داده هاي مسأله خوب توجه كنيد، ببينيد چه نكته ي سودمندي را مي توانيد از داده ها استخراج كنيد. فراموش نكنيد اساساً منظور از حلّ مسأله برقراري ارتباط بين داده ها و مجهول مي باشد.
براي حل مسأله تمركز ذهن ضروري است اما اگر روي يك جنبه از مسأله متمركز شويد خيلي زود خسته مي شويد و حلّ مسأله را كنار مي گذاريد. بنابراين راه هاي مختلفي را كه به ذهنتان مي رسد امتحان كنيد. مرتب از خود سؤال تازه بپرسيد. باز هم اگر نتوانستيد دلسرد نشويد كمي استراحت كنيد دوباره مبارزه كنيد ولي اگر نتوانستيد به نظر مي رسد هنوز در درك مفاهيم اشكال داريد لذا نياز به كمك و راهنمايي معلم و يا يك فرد متخصص ضروري به نظر مي رسد.

مرحله ي سوم: نقشه موردنظرتان را به دقت اجرا كنيد:

در اين مرحله لازم است كه در نوشتن روابط رياضي و انجام عمليات و محاسبات لازم، دقيق و با تمركز حواس عمل كنيد.
در حين اجراي نقشه، هر مرحله از راه حل را بازبيني كنيد و از صحيح بودن آن مطمئن شويد.

مرحله ي چهارم: بررسي جواب نهايي:

در مرحله ي آخر جوابي را كه به دست آورده ايد بررسي كنيد. آيا جواب منطقي است؟ گاهي بررسي راه حلّ مسأله باعث مي شود به اشتباهمان پي ببريم.

نحوه ي خواندن فيزيك

نحوه ي خواندن فيزيك تا حدودي شبيه رياضي است كه بايد به آن بخش نيز مراجعه كنيد ولي به صورت كاربردي تر مي توان به نكات ذيل توجه بيشتري داشت:
همان گونه كه در درس رياضي گفته شد شرط اول يادگيري فيزيك مثل رياضي درك مفاهيم است. براي اين كار بايد ملاحظات زير را در نظر گرفت:

1) پايه ي رياضي خود را قوي كنيد:

اين شرط يكي از شروط اوليه در فراگيري فيزيك است چرا كه اساس علم فيزيك بر پايه ي رياضي بنا شده است. شما اين وابستگي را مي توانيد در تعريف مفهوم شتاب و يا قانون دوم نيوتن به وضوح ببينيد.
به تجربه ثابت شده دانش آموزاني كه بنيه ي ضعيفي در رياضيات دارند، در زمينه ي فيزيك قوي نيستند.

2) با اصطلاحات و واژه هاي خاص علم فيزيك آشنا شويد:

اين مطلب شرط دوم در فراگيري فيزيك است با فهم دقيق اصطلاحاتي مثل چگالي، بردار، مقاومت، شدت جريان و... در مطالعه ي فيزيك بسيار ضروري است. اگر اين مفاهيم را درك كنيد تمركز حواس بيشتر و حواس پرتي كم تر مي شود.

3) از قدرت تجسم قوي خود بهره بگيريد:

مطالعه ي فيزيك مستلزم ان است كه شما بتوانيد آن چه را كه مي خوانيد مجسم كنيد.
تصويرسازي ذهني آن چه را كه مي خوانيد، در درك مفاهيم و هم چنين به خاطرسپاري موضوعات اهميت زيادي دارد مثلاً، موج هاي مكانيكي را با حركت مرغابي روي آب( بدون اين كه در آب فرو برود ) تجسم كنيد. و يا انواع مدارها در فيزيك الكتريسيته آن است كه خودتان را يك گروه الكترون فرض كنيد و مجسم كنيد كه در مدار موردنظر در حال حركتيد.
اين جدال بين شما و مقاومت، مقاومت را گرم مي كند. به همين ترتيب در مدار پيش برويد و مجسم كنيد كه در برخورد با قسمت هاي مختلف مدار چه اتفاق هايي براي الكترون ها مي افتد و چه تغييراتي پيش مي آيد. به اين ترتيب انواع مدارها را بشناسيد.

4) فعاليت هاي آزمايشگاهي را جدي بگيريد:

امروزه كاربرد علوم در زندگي براي هر يادگيرنده اي بسيار جذاب و هيجان انگيز است. به خصوص در درس فيزيك مباحث زيادي وجود دارند كه در زندگي روزمره ي ما كاربرد فراوان دارد. علاوه بر اين مشاهده و انجام آزمايش هاي مختلف، افزايش علاقه و انگيزه هاي فراوان را به دنبال دارد، خلاقيت آنها را برمي انگيزد و روحيه ي كنجكاوي آن ها را تحريك مي كند. لذا پيشنهاد مي كنيم فعاليت هاي آزمايشگاهي را جدي بگيريد. امروزه نرم افزارهايي در بازار موجود است كه اين امكان را به كاربر مي دهد تا در فضاي مجازي به مشاهده و انجام آزمايش هاي مختلف بپردازد.

5) از يادداشت برداري و روش PQ4R استفاده كنيد.

6) فرمول ها را حفظ كنيد:

براي اين كار بايد به مفاهيم اشاره شده در فرمول و ارتباط هاي منطقي اجزاي آن توجه بسيار داشته باشيد. براي حفظ فرمول در وهله ي اول يكي دوبار رونويسي كنيد، سپس بدون نگاه كردن به كتاب فرمول را به خاطر بياوريد و روي كاغذ بنويسيد و تا ناچار نشديد به كتاب نگاه نكنيد. در قدم دوم سعي كنيد تا جايي كه مي توانيد تمرين كنيد، مسأله حل كنيد. اين كار شما را در به كار بردن فرمول، قوي مي كند و فراموشي را به حداقل مي رساند.
- در حفظ فرمول مي توانيد از تدابير ياديار استفاده كنيد مثلاً
فرمول بسامد( نويد( Nv ) دوئل كرد( 2L ) )
- هم چنين مي توانيد از تكنيك تصويرسازي بهره بگيريد.
مثلاً براي سرعت، خرگوش را جايگزين كنيد. براي زمان، ساعت، براي نيرو يك ورزشكار نيرومند و براي جرم وزنه سنگين و براي شتاب يك موشك فضايي را تجسم كنيد.

حلّ تمرين در فيزيك

- حل تمرين در فيزيك مانند رياضيات بسيار پراهميت است و هر آن چه كه در حلّ رياضي گفته شد در فيزيك نيز كاربرد دارد ( به بخش نحوه ي خواندن رياضي مراجعه كنيد ).
- مطالعه ي كتاب هايي را كه تحت عنوان مطالعه ي آزاد به شما معرفي مي شود حتماً جدي بگيريد. اين كتب ديد شما را نسبت به فيزيك افزايش داده و دامنه ي اطلاعات شما را بيشتر مي كند. ضمن اين كه آزمايشات و مثال هاي ملموس در زندگي روزمره موجب افزايش علاقه ي شما مي شود.

پي‌نوشت‌:

1- بچه ها به پرخواني يك كلمه ديگر مي گويند:...خواني.

منبع مقاله:
كياني، اردشير؛ (1389)، مهارت هاي تحصيلي، تهران، وراي دانش، چاپ پنجم.