مهارت تندخواني براي درس خواندن

تعريف تندخواني

تندخواني مهارتي است كه به دانش آموزان كمك مي كند تا بتوانند در مدت زمان كم تري مطالب بيشتري را بخوانند و ياد بگيرند.

اهميت تندخواني

يكي از مهارت هاي مهم و اساسي در مطالعه، تندخواني است.
اين تكنيك از آن جهت اهميت بيشتري پيدا مي كند كه غالباً دانش آموزان به خصوص در دوره ي دبيرستان و بالاتر با حجم زيادي از مطالب آموختني رو به رو هستند و مدارس نيز با برگزاري آزمون هاي مكرّر ميزان يادگيري دانش آموزان را ارزيابي مي كنند. به علاوه دانش آموزان علاوه بر درس خواندن وظايف و فعاليتهاي ديگري نيز دارند كه اگر نتوانند از وقت خود بهينه استفاده كنند مشكلاتي براي انان به وجود مي آيد.
تندخواني به دانش آموزان كمك مي كند كه بيهوده زمان خود را هدر ندهند. به طور مثال اگر براي خواندن يك فصل از يك كتاب 15 دقيقه وقت كافي است يك ساعت وقت را صرف آن نكنند. به علاوه زمان بيشتري را در اختيار خواهند داشت تا به مرور مطالب بپردازند.
دانش آموزان بايد بدانند كندخواني يكي از آفت هاي مطالعه ي مفيد است و يادگيري را به حدّاقل مي رساند.
تندخواني مثل بسياري از مهارت هاي ديگر آموختني است و عواملي مثل هوش و وراثت نمي تواند مانع فراگيري اين تكنيك مفيد و ارزشمند شود.
در تندخواني آن چه اهميت دارد تصميم و اراده ي لازم براي فراگيري و ممارست و تمرين كافي است. همان گونه كه يك فرد با گذراندن 10 جلسه تمرين رانندگي شايد بتواند گواهي نامه ي رانندگي بگيرد اما قطعاً براي تبديل شدن به يك راننده ي ماهر، نياز به زمان، تجربه و تمرين بيشتري دارد. بنابراين يك شبه نمي توان تندخوان حرفه اي شد. بلكه مستلزم كسب اطلاعات بيشتر و به كارگيري تمرينات ارايه شده مي باشد.
با تندخواني ميزان مطالعه ي شما افزايش مي يابد و با وقت بيشتري كه براي خود ذخيره مي كنيد سطح معلومات شما و به تبع آن كارايي و اعتماد به نفس شما نيز ارتقا مي يابد و اين مسئله بسيار مهيّج و شادي آفرين است.
از آن جايي كه در تندخواني « توجه » نقش اساسي دارد بنابراين تمركز حواس شما بالا مي رود در نتيجه ميزان يادگيري افزايش مي يابد.

موانع تندخواني

قبل از اين كه به فنون تندخواني اشاره كنيم بهتر است عادات غلطي كه باعث كندخواني مي شود را بشناسيم و تلاش كنيم با برطرف كردن عادات غلط زمينه ي لازم را براي يادگيري فنون مطالعه ي سريع را در خود ايجاد كنيم. مطمئن باشيد اگر تندخوان حرفه اي هم نشويد برطرف كردن اين عادات غلط كيفيت مطالعه ي شما را افزايش مي دهد و قدرت يادگيري شما نيز بالا مي رود.

1- ترس از درك كم مطلب:

بسياري از افراد كندخوان گمان مي كنند كندخواندن باعث درك بهتر مي شود. اما اين عقيده اشتباه است. بهتر است براي ترك اين عادت، واژه، واژه خواني را كنار بگذاريد و عبارت خواني را جايگزين كنيد. « توني بوزان » معتقد است انسان در يك نگاه توانايي استخراج 6 كلمه و در هر ثانيه 24 كلمه را دارد!!

2- خواندن با صداي بلند:

بعضي ها فكر مي كنند با بلند خواندن بهتر مي فهمند در حالي كه اين تفكر مانع تندخواني است. ضمن اين كه مزاحمت هايي نيز براي ديگران ايجاد مي كند و امكان مطالعه در مكان هاي عمومي مثل كتابخانه ها را نيز براي افراد محدود مي كند. به خاطر داشته باشيد كه مكث كردن روي كلمات چندهجايي، برگشت به عقب و بلندخواني سه عادت بد خواندن هستند.

3- زير لب خواني:

زير لب خواني عبارت است از زمزمه ي كلمات به طوري كه صداي خواندن كلمات را در گوش خود بشنويد. حركت دادن لب هنگام خواندن نيز حالتي از زير لب خواني است. اين عادت غلط نيز مانع تندخواني است چرا كه در اين حالت حداكثر سرعت مطالعه ي شما متناسب با سرعت حرف زدن است يعني 200 كلمه در دقيقه و حتي كم تر، كه سرعت خيلي پاييني است. براي مطالعه با سرعت زياد و درك بالا بايد بي صدا بخوانيد، يعني بين نگاه و مغز رابطه ي مستقيم برقرار كنيد. يك تندخوان نيازي به شنيدن كلمات براي درك معنا ندارد.

4- تلفظ و تكرار كلمات در ذهن:

در اين حالت لب ها بي حركت هستند و ارتعاش در گلو احساس نمي شود. ولي كلمات در ذهن تكرار مي شوند. براي ترك اين عادت در حين خواندن سعي كنيد با مجسم كردن صحنه و يا تصوير آن چه كه انجام مي شود ذهن خود را مشغول كنيد.

5- استفاده ي نادرست از راهنما:

انگشت گذاري يا به كار بردن انگشت، مداد و يا هر وسيله ي ديگري اگر موجب توقف و كندي خواندن شود نادرست است ولي اگر سرعت حركت انگشت زياد شود و چشم ها تابع حركت دست باشند آن گاه ديگر مانع محسوب نمي شود.

6- برگشت خواني:

برگشت خواني يعني برگشتن به كلمات يا خطوط قبلي و دوباره خواندن آن ها. اين عادت غلط يكي از بدترين و وقت گيرترين عادت هاي نامناسب در مطالعه است كه بايد از بين برود. براي اين كار راه آسان اين است كه كارتي را تهيه كنيد و بعد از خواندن هر پاراگراف كارت را روي آن قرار دهيد تا دوباره به آن برنگرديد.
در اين جا ذكر اين نكته ضروري است كه منظور از برگشت به عقب، ان نوع برگشت به عقب كه براي تحكيم ادراك و يا دوباره خواني مطلبي كه مشكل، مهم و مبهم است، نيست بلكه برگشت به عقب موردنظر، حاصل بي توجهي، حواس پرتي، خيال پردازي، ترس، خستگي و يا تركيبي از اين عوامل مي باشد.

7- ميدان ديد محدود:

يكي از موانع تندخواني اين است كه با يك كانون ديد محدود و بي انعطاف مطالعه كنيد. چون چشم هايتان را عادت داده ايد كه هر بار فقط يكي دو كلمه را ببيند. اين امر سرعت شما را شديداً كم مي كند. يك خواننده ماهر اجازه نمي دهد چشمش بيش از يك لحظه روي چند كلمه و يا نشانه مكث كند. بهترين توصيه در اين زمينه اين است كه براي ديدن بيش از يك كلمه در هر بار بايد از حركت دادن سر جلوگيري نموده و فقط چشم هاي خود را حركت دهيد.

8- حركت دادن سر در هنگام خواندن:

حركت دادن سر در هنگام خواندن به اين دليل است كه فرد به چشم هاي خود اطمينان پيدا نمي كند و نگران است كه خط را گم كند. در حالي كه اين عادت مانع تندخواني و موجب فشار و خستگي جسماني مي شود. براي از بين بردن اين عادت غلط بايد سعي كنيد به جاي حركت دادن سر ميدان ديد خود را افزايش دهيد و فقط چشمان خود را حركت دهيد هم چنين با تمرين هايي از حركت سر خود در هنگام خواندن جلوگيري كنيد ( مثلاً با قرار دادن دو انگشت در دو طرف فك خود آن را محكم نگه داريد و يا با يك دست چانه ي خود را به گونه اي كه انسان ريش خود را مشت كرده نگه داريد.

محاسبه ي سرعت مطالعه

براي محاسبه ي سرعت مطالعه ي خود اقدامات زير را انجام دهيد:
يك متن كوتاه از يك كتاب را در نظر بگيريد. ( مثلاً يك متن 38 سطري )
تعداد متوسط كلمات هر سطر را به دست آوريد ( مثلاً 10 كلمه ) و سپس آن را در تعداد سطرها ضرب كنيد 10×38= 380
متن فوق را مثل هميشه فقط يك بار بخوانيد.
قبل از خواندن، كرونومتر خود را روشن كنيد تا بتوانيد زمان را اندازه بگيريد. ( مثلاً‌ طول مدت مطالعه 90 ثانيه )
آن گاه با استفاده از فرمول زير سرعت مطالعه ي شما به دست مي آيد.

خواننده ي ضعيف داراي سرعت 200 تا 250 كلمه در دقيقه است. خواننده ي متوسط داراي سرعت 250 تا 400 كلمه در دقيقه است. خواننده ي ماهر داراي سرعت 400 تا 600 كلمه در دقيقه است.

نكاتي درباره ي تندخواني

تندخواني امكان مرور مطالب را بسيار سريع و آسان مي نمايد و نتيجه ي كار يك شناخت خيلي وسيع، ولي نه خيلي دقيق، از محتواي كتاب با مطالب خواندني است.
يكي از فوايد مطالعه ي سريع، جاي گزين كردن اين روش با روش مطالعه ي دقيق و كامل، هنگامي درك كم تري از مطالب موردنياز مي باشد و وقت كمي موجود است.
در تمرين تندخواني منظور شما بايد كسب آشنايي و عادت كردن با حركات چشم و جريان هاي فكري باشد كه ممكن است در ابتدا براي شما ناآشنا باشند.
در تمرين اوليه، آشنايي با نحوه ي درست مطالعه مهم تر از درك مطالب خوانده شده است.
هر چه قدر بيشتر تمرين كنيد اعتماد به نفس و ميزان درك شما از مطالب، افزايش مي يابد.
به خاطر داشته باشيد كه هدف از خواندن سريع يك مطلب كسب يك آشنايي كلي با آن مطلب است نه درك عميق آن.
تسلط كامل بر مهارت تندخواني مستلزم سه تا پنج هفته تمرين مي باشد.
اين كه سريع خواندن را مساوي با سرسري خواندن بدانيم يك تصور عاميانه و بي اساس است.
آنان( تندخوانان ) ياد گرفته اند كه چگونه از توانايي ها و هوششان به طور مؤثر استفاده كنند. اين افراد چالاك، هوشيار و ماهرند.
تندخوانان ماهر، برده سرعت نيستند ولي آنان كه كند مي خوانند برده ي آهسته خواندن هستند.

فنون تندخواني

1- سطحي خواني:

در تندخواني اولين قدم، سطحي خواني براي يافتن انديشه و منظور اصلي نويسنده است. بنابراين تمام مطالب موجود در متن موردنظر را، به جز انديشه ي اصلي و نكته ي اصلي هر پاراگراف ناديده بگيريد. اين اولين تجربه شما در حذف بخش بزرگي از مطالب متني است كه مطالعه مي كنيد. اين كار را بدون هيچ گونه احساس قصور ( گناه ) انجام دهيد و نگران نباشيد. فقط از درك مقصود اصلي و نكته ي موردنظر نويسنده خوشنود باشيد و با علاقه ادامه دهيد.
براي انجام بهتر اين كار بايد سرعت خواندن تان را افزايش دهيد، فهرست مطالب را نگاه كنيد و به عناوين اصلي و فرعي توجه كنيد، و با مرور اجمالي از كُنه مطالب آن سر در بياوريد. كتاب را زير و رو كنيد.

2- اعتماد به نفس داشته باشيد:

همان گونه كه قبلاً گفته شده، يكي از موانع تندخواني برگشت به عقب و دوباره خواني است يك تندخوان ماهر بايد اعتماد به نفس داشته باشد و به جاي خواندن مطالب به دفعات، به يك بار خواندن، اكتفا كند ( مگر در مواقع بسيار ضروري ). شما بايد بدانيد كه دوباره خواني هيچ گونه تأثيري بر روي فهم مطلب ندارد، فقط باعث فشار آوردن به چشم ها و خستگي آن ها مي شود.

3- ميدان ديد خود را افزايش دهيد:

چشم تنها وسيله براي ديدن است. به عبارت ديگر يك عامل واسطه است ما با چشم نمي خوانيم بلكه اين كار را با مغزمان انجام مي دهيم. چشم، تنها تصاوير را به مغز منتقل مي كند. عمل اصلي ديدن، در مغز انجام مي شود. چشم دوربين عكاسي مغز است. به عبارت صحيح تر، مانند يك مرجع عمل مي كند وقتي به نقطه اي خيره مي شويد، مردمك، تصوير آن را تهيه كرده به مغز ارسال مي كند. اين تصوير ارسالي ممكن است به جاي يك حرف، يك كلمه يا حتي يك جمله باشد. چشم اگر خوب آموزش ديده باشد، مي تواند چند كلمه را در آن واحد تصويربرداري و به مغز ارسال كند. مغز در مقايسه با چشم، از سرعت بيشتري برخوردار است. ما بايد به چشمان خود بياموزيم كه به جاي ديدن تك تك كلمات، مانند ملاقه مجموعه اي از كلمات را شكار كند. به اين ترتيب چشم در يك سطر توقف هاي كم تري خواهد داشت. مركز بينايي در مغز، هم خيلي سريع و هم خيلي توان مند است به طوري كه حتي اگر بخشي از كلمه را ببيند، قادر به كشف كامل آن خواهد بود. مغز قادر است با سرعتي حدود يك صدم ثانيه، تصويري كه دريافت كرده است را شناسايي كند.
شما با ممارست و تمرين مي توانيد وسعت ديد خود را تا حدّ ديدن بيش از 5 كلمه در هر توقف گسترش دهيد براي مثال به سه نمونه از طرز خواندن سه خواننده كند، متوسط و سريع توجه كنيد:

خواننده ي كند:

با توجه/ به حجم/ متوني كه/ روزانه/ بايد/ مطالعه/شود،/ روش هاي/معمول/ خواندن/كارآيي/ خود را/ از دست/داده اند/ و ابداع/ روش هايي/ براي/سرعت/بيشتر/ در يادگيري/ ضرورت/دارد.

خواننده ي متوسط:

با توجه به حجم/متوني كه روزانه/ بايد مطالعه شود،/ روش هاي معمول/خواندن كارآيي خود/ را از دست داده اند/ و ابداع روش هايي/براي سرعت بيشتر/ در يادگيري ضرورت/دارد.

تندخوان:

با توجه به حجم متوني كه روزانه/ بايد مطالعه شود، روش هاي معمول/ خواندن كارآيي خود را از دست داده اند/ و ابداع روش هايي براي سرعت بيشتر/ در يادگيري ضرورت دارد.
ملاحظه مي كنيد كه تندخوان در مقايسه با دو گروه قبلي با مكث كمتر كلمات بيشتري را شكار كرده و سريع تر از آنان مي خواند.

4) تمركز داشته باشيد:

يك از عواملي كه تندخواني را تسهيل مي نمايد تمركز است. اگر ذهن شما به جاي پرداختن به مطلب اصلي، به چيز ديگري معطوف مي شود به عبارت ديگر دچار حواس پرتي مي شود بايد با بهره گيري از تكنيك هاي تمركز حواس سعي كنيد افكار خود را متمركز نماييد.

5) انگيزه داشته باشيد:

نداشتن انگيزه ناشي از نداشتن هدف است. اگر ندانيد كه به چه منظور در حال مطالعه هستيد، وادار كردن خودتان به ادامه ي آن كاري بيهوده است. سعي كنيد اهداف خود را از مطالعه ي متن پيش رويتان مرور كنيد و وقتي مطمئن باشيد كه هدف شما از انجام يك كار چيست انگيزه ي بيشتري براي انجام و اتمام آن مي يابيد.

6) نكته برداري كنيد، نه نت برداري:

در تندخواني از روش هاي معمولي نت برداري و يادداشت برداري استفاده نمي شود براي اين كه بسيار وقت گير است. ولي نكته برداري كارآمد مفيد است چرا كه نكته برداري يك فرآيند گزينشي است. در اين فرآيند بايد كلماتي كه نوشته مي شوند به حدّاقل برسند و فقط كلماتي يادداشت شوند كه بار معنايي داشته باشند. يك واژه ي كليدي، هم خودش داراي اهميت است و هم آن چه را كه تداعي مي كند. لذا يك كلمه و يا يك تصوير كليدي بايد هم تداعي كننده ي مفهوم اصلي باشد و هم حجم زيادي از اطلاعات مربوط به آن را به ذهن بياورد.
منبع مقاله:
كياني، اردشير؛ (1389)، مهارت هاي تحصيلي، تهران، وراي دانش، چاپ پنجم.