تألیف و ترجمه: حمید وثیق زاده انصاری
منبع:راسخون




 
این مقاله‌ حاوی خلاصه‌ای از اطلاعات است در باره‌ی بارش‌های شهابی که از روی دادهای کیهانی زیبا و چشم‌ نواز به شمار می‌روند. اگر می‌خواهید بیشتر در این باره بدانید پس به خواندن ادامه دهید.
بارش شهابی یک روی داد کیهانی است که در قالب آن گروهی از شهاب‌ها در نقطه‌ای از آسمان می‌درخشند. این پدیده را گاهی توفان شهابی یا فوران شهاب‌ها نیز می‌خوانند. شهاب‌هایی که در قالب بارش شهابی مشاهده می‌شوند عملاً آوارهای کیهانی هستند که با سرعت بسیار بالایی وارد جو زمین می‌شوند و در نتیجه‌ی تماس با جو سریعاً به بخار تبدیل می‌شوند و ردی از نور را از خود به جای می‌گذارند که با عنوان بارش شهابی شناخته می‌شود. یک بارش شهابی شناسایی شده معمولاً یک روی داد سالانه است، زیرا زمین تقریباً در یک زمان یک سان و با سرعت یک سانی هر ساله با شهاب‌های یک سانی مواجه می‌گردد.

دلایل

بارش‌های شهابی در نتیجه‌ی فعل و انفعالات میان سیاره‌ی زمین و یک ستاره‌ی دنباله‌ دار شکل می‌گیرند. ستاره‌های دنباله ‌دار از یخ و سنگ (که غالباً گلوله‌های یخی کثیف خوانده می‌شوند) تشکیل شده‌اند و این یخ و سنگ‌ها همانند سیاره‌ها به دور مدار خورشید می‌چرخند. هر بار که ستاره‌ی دنباله‌ دار به خورشید نزدیک می‌شود برخی از یخ‌های موجود ذوب می‌شوند و این امر باعث ایجاد مقادیر زیادی از آوار و خرده یخ می‌شود. این آوارها از ستاره‌ی دنباله‌دار فاصله می‌گیرند و به بخشی از دنباله‌ی ستاره تبدیل می‌شوند که مرئی و قابل مشاهده است. بخش‌های جامد دنباله را شهاب‌ سنگ‌ها تشکیل می‌دهند و این شهاب ‌سنگ‌ها در سرتاسر مدار ستاره‌ی دنباله‌دار پخش می‌شوند. این مدار را جریان می‌نامند. هنگامی که زمین به دور خورشید می‌چرخد مسیرش ممکن است با جریان ستاره‌ی دنباله‌دار برخورد کند و در نتیجه بارش شهابی رخ می‌دهد. هنگامی که جریان به ویژه خیلی متراکم باشد در آن صورت با توفان شهابی مواجه می‌شویم و از آن جا که بسیاری از ما شاهد چنین چیزی بوده‌ایم می‌توانیم تضمین دهیم که این منظره واقعاً تماشایی است.

افرادی که مفهوم بارش شهابی را شکل داده‌اند

باور بر این است که جورج جانستون کلونی ستاره شناس ایرلندی با هم کاری آرتور متیو ولد داونینگ ستاره شناس انگلیسی و آدولف بربریچ از مؤسسه‌ی سلطنتی محاسبات نجومی واقع در شهر برلین آلمان اولین ایده‌ی مربوط به جریان شهاب ‌سنگی را در سال 1890مطرح ساختند. آنها از طریق انجام محاسبات توانستند مشخص سازند که چگونه شهاب‌ سنگ‌ها پس از جدا شدن از ستاره‌ی دنباله ‌دار با سرعتی کمتر از سرعت ستاره‌ی دنباله‌ دار حرکت کرده و پس از تکمیل یک چرخش مداری از مسیر خود منحرف می‌شوند. این امر به تأثیر مداری نسبت داده شده که در آن هم چنان که برخی ذرات در مقایسه با ذرات دیگر، مدار گسترده‌تری را ایجاد می‌کنند، از سمت کنارین از ستاره‌ی دنباله‌دار فاصله می‌گیرند. کشش جاذبه‌ای جو زمین مشخص می‌سازد که آیا این ذرات وارد جو زمین می‌شوند یا نه. این احتمال وجود دارد که در بعضی از سال‌ها این ذرات غبار در مسیر مدار زمین قرار نگیرند.

بارش‌های شهابی عمده

اگر می‌خواهید بارش‌های شهابی را تماشا کنید شب سوم ژانویه بهترین زمان برای انجام این کار است. بارش شهابی مربوط به این شب «بارش شهابی ربعی» (Quadrantids) نام گرفته است و در جریان آن تا 140 شهاب را می‌توان در هر ساعت مشاهده کرد. منبع این بارش شهابی یک ستاره‌ی دنباله‌دار نیست بلکه یک سیاره‌ی خرد به نام «2003 EH1» است که در سال 1490 به شکل فاجعه باری از هم فرو پاشید. با این حال، بارش‌ها بسیار ضعیف هستند و ساعات اوج آن تنها مدت محدودی طول می‌کشد. از این روی، باید در نقطه‌ی خوبی قرار داشته باشید تا بتوانید شکوه و عظمت این بارش شهابی را نظاره‌گر باشید. در حقیقت، نقطه‌ی مناسب جهت تماشای این بارش شهابی نیم کره‌ی شمالی است.
مردم نیم کره‌ی جنوبی نباید نا امید گردند. در واقع، مردم این نیم کره می‌توانند نظاره‌گر یک بارش شهابی به نام «بارش شهابی اتا دلوی» (Eta Aquarids) باشند که متعلق به آوار ستاره‌ی دنباله ‌دار معروف هالی است. این بارش در شب پنجم ماه می به اوج خود می‌رسد و تعداد شهاب‌هایی که مشاهده می‌شوند 30 شهاب در دقیقه است.
بارش شهابی موسوم به «Geminids» بهترین بارش شهابی سالانه قلمداد می‌گردد. این بارش شهابی در شب 13 دسامبر به اوج خود می‌رسد و میزان آن حدوداً 70 شهاب در دقیقه است. منبع این بارش نیز خرده سیاره‌ای به نام «3200 Phaethon» است. این بارش شهابی در نیم کره‌ی شمالی بهتر از هر جای دیگری قابل مشاهده است و باور بر این است که هوا به علت شرایط بسیار سرد در این زمان از شفافیت بیشتری برخوردار است و به همین دلیل است که این بارش شهابی به ویژه دیدنی و چشم ‌نواز است.