محدوديت هاي نظريه هاي دگرگوني اجتماعي

ماکس وبر هم نظريه هاي تکاملي و هم ماترياليسم تاريخي مارکس را مورد انتقاد قرار داد. او مي گويد کوشش براي تبيين دگرگوني تاريخي به طور کلي بر حسب انطباق با جهان مادي يا عوامل اقتصادي، محکوم به شکست است. اگرچه اين عوامل بدون ترديد مهم هستند، به هيچ وجه نمي توان گفت که در نهايت فرايندهاي کلي توسعه تحت کنترل آنهاست. هيچ "نظريه ي تک عاملي" (1) دگرگوني اجتماعي ممکن نيست بتواند گوناگوني تکامل اجتماعي بشري را توضيح دهد. عوامل ديگري علاوه بر عامل اقتصادي- از جمله قدرت نظامي، شيوه هاي حکومت و ايدئولوژي- اغلب به همان اندازه يا بيشتر مهم هستند.
اگر نظر وبر درست باشد، که اکثراً موافق آن هستند، هيچ نظريه اي به تنهايي نمي تواند ماهيت همه ي تغييرات اجتماعي را توضيح دهد. در تحليل اين گونه تغييرات ما مي توانيم در نهايت دو کار را انجام دهيم. نخست، مي توانيم بعضي از عواملي را که تأثيري پيوسته و کلي بر دگرگوني اجتماعي در بسياري از زمينه ها دارند مشخص کنيم. دوم، مي توانيم نظريه هايي را طرح کنيم که مراحل يا "تواليها"ي معين دگرگوني(2)- براي مثال، پيدايش اوليه ي دولتهاي سنتي- را تبيين کنند. متفکران تکامل گرا و مارکسيست در اينکه بر اهميت تأثير عوامل محيطي و اقتصادي بر الگوهاي دگرگوني تأکيد مي کردند در اشتباه نبودند- بلکه در مقايسه با ساير عوامل اهميتي بيش از حد به اين عوامل داده اند.

پي نوشت ها :

1. 'single factor' theory
2. episodes of change

منبع مقاله :
گيدنز، آنتوني، (1376)، جامعه شناسي، ترجمه ي منوچهر صبوري، تهران: نشر ني، چاپ بيست و هفتم: 1391