نكاتي درباره ي شيردهي به نوزادان

چرا شير مادر؟

کودکان، شير مادر را خيلي بهتر از ديگر انواع شير، جذب مي کنند. شير انسان داراي PUFA ( اسيدهاي چرب غير اشباع ) بيشتر، سديم کمتر و نسبت مناسب پروتئين است. شير انسان 1/5 برابر بيشتر از شير گاو داراي لاکتوز است؛ در نتيجه، پروتئين آن بهتر جذب مي شود. در مقايسه، شير گاو نسبت به شير انسان داراي 2 برابر پروتئين است.
شير انسان داراي 1 ميلي گرم آنه در ليتر با ميزان جذب %49 مي باشد. صرفنظر از دريافت بالا، ظرفيت کلسترول شير انسان 15-23 mg/dl مي باشد. نسبت پروتئين شير مادر ( whey ) به کازئين 80:20، يعني خيلي مرغوب تر از بسياري از فرمولاي مخصوص کودک مي باشد. شير مادر بهتر هضم مي شود و آنتي بادي هاي بسيار زيادي نسبت شير گاو و فرمولا دارد. شير انسان باعث حفاظت معده و روده نوزاد در مقابل درد شديد، بيماري هاي تنفسي، عفونت گوش ( 1995 Beaudry et al) و آلرژي ( 1995 Saaring and Kajosaari) مي شود. فلور ميکروبي نوزادان تغذيه شده با شير مادر معمولاً لاکتوباسيلوس است، ولي نوزادات تغذيه شده با فرمولا اشرشيا کلي مي باشد.

ممنوعيت مصرف شير مادر

1) زناني که HIV مثبت هستند نبايد شير خود را به نوزادانشان بدهند. به استثناي کشورهاي جهان سوم که ميزان مرگ و مير نوزادان ناشي از عدم تغذيه با شير مادر در آنجا فراوان است.
2) دليل ديگر عدم شير دادن به نوزاد وقتي است که مادر الکل مصرف مي کند، يا تحت شيمي درماني قرار دارد ( انجمن ديابت امريکا 1993 ).
زنان را بايد براي شير دادن طولاني مدت تشويق نمود، آنها مي توانند تا سن 1 سالي به فرزندان خود شير بدهند. حجم شير در يک مادر که خوب تغذيه نشده کاهش مي يابد. مادراني که فرزندان اول خود را بدنيا آورده اند و با شير خود فرزندانشان را تغذيه مي کنند نبايد در اين مدت سعي بر کاهش وزن سريع داشته باشند.
کادر درماني بيمارستان مادران را به مداومت شيردهي ترغيب مي کنند. دادن شير خشک در نوزادان در بيمارستان، دادن بسته هاي حاوي فرمولا به مادران در هنگام ترخيص از بيمارستان، جدا نگه داشتن نوزادان از اطاق مادر براي بيش از %60 مدت زمان حضور در بيمارستان، و قرار ندادن نوزاد بر روي سينه مادر در چند ساعت اول زندگي، به نظر مي رسد داراي اثرات نامطلوبي در طول مدت شير دهي داشته باشد.

چگونه كودك را از شير بگيريم؟

از حدود 6 ماهگي بايد به تدريج شيرخوارتان را با غذاهاي جامد آشنا كنيد.
اگر در شنين فرزندتان شير بيشتري مي خورد يا رشد او بدون دليل خاصي ( از نظر پزشكي ) كاهش پيدا كرده زمان استفاده از غذاي كمكي است. در اين مرحله مي توانيد كودك را به تدريج با غذا آشنا كنيد و هر بار مزه جديدي را به او معرفي كنيد. براي شروع غذاي كمكي بهتر است از غذاهاي نرم و نيمه جامد مانند فرني، حريره بادام و سوپ استفاده كنيد.
غذاهاي آماده كودك، هويج پخته و نرم شده، سيب زميني آب پز، موز و هلوي له شده هم مي توانند پيشنهادات خوبي براي آشنايي كودكتان با طعم هاي جديد باشد.
بهتر است براي آشنايي فرزندتان با مزه هاي جديد زمان خاصي مثلا هنگام صبحانه يا ناهار را در نظر بگيريد.
در ضمن هرگز با زور سعي نكنيد او را مجبور به خوردن كنيد. به حالت چهره او هنگام غذا خوردن توجه كنيد. و اگر رويش را برگرداند يا چهره در هم كشيد، اصرار نكنيد چون به احتمال زياد يا سير شده و يا غذا را دوست ندارد.
زير يكسال در تركيب غذاهايي كه به كودكتان مي دهيد بهتر است از قند، نمك، خشكبار و دانه هاي روغني، شير گاو، تخم مرغ، و برخي غذاهاي دريايي ( تا 2 سالگي )، مركبات و مواد غذايي سفت استفاده نكنيد.

الگوي شيردهي - از شير گرفتن

زماني كه كودك شيرخوارتان توانست روزانه حداقل يك وعده و هر بار 5-4 قاشق مربا خوري غذا بخورد، زمان آن فرا رسيده است كه دفعات غذاي كمكي او را افزايش دهيد. با هر وعده غذا و در طول روز به شيرخوار آب جوشيده سرد شده يا نوشيدني هاي مناسب ديگر بنوشانيد براي اين كار از يك فنجان كوچك پلاستيكي استفاده كنيد. با افزايش حجم غذاها و مايعاتي كه كودك در طول روز دريافت مي كند، نياز او به استفاده از شير كاهش پيدا مي كند كه اين امر در كودكان زير يكسال توصيه نمي شود.
متأسفانه برخي كودكان پس از استفاده از غذاهاي جامد به تدريج علاقه خود را به شير مادر و يا شير خشك از دست مي دهند و به اصطلاح، خود به خود از شير گرفته مي شوند.
پس از يكسالگي دفعات شيردهي را به يك يا دو بار در روز كاهش دهيد و زماني كه كودك از خوردن يك وعده غذا خودداري مي كند، به جاي غذا به او شير ندهيد.
اگر چه ممكن است اين كار براي شما كمي سخت و دشوار باشد اما به ياد داشته باشيد فرزندتان يك مرحله از رشد را با موفقيت پشت سر گذاشته و حالا بايد آماده ورود به مرحله بعدي شود.
غالباً بعد از يكسالگي شير به تنهايي پاسخگوي نيازهاي تغذيه اي شيرخوار نيست و اگر شيردهي را مانند گذشته ادامه دهيد ديگر اشتهايي براي غذاهاي كمكي باقي نخواهد ماند.

غذاي كمكي كودك

1- قبل از شروع تغذيه كمكي شيرخواران به نكات ذيل بايد توجه كرد:

1- غذاها را با قاشق و مايعات را با ليوان به شير خوار بدهيد.
2- اضافي غذاي شيرخوار را با پوشش مناسب در ظرفي تميز و در جاي خنك نگه داريد.
3- غذاي شيرخوار را فقط به مقدار مصرف يك وعده گرم كنيد و به او بدهيد.
4- از سرخ كردن گوشت و سبزيجات براي كودك زير يكسال بايد جدا پرهيز شود.

2- نكات ضروري در تغذيه تكميلي

1- زود شروع كردن تغذيه تكميلي ( قبل از 4 ماهگي ) ايجاد اختلال دستگاه گوارش و سوء تغذيه را به همراه دارد و دير شروع كردن غذا ( بعد از 6 ماهگي ) مي تواند افت رشد را به همراه داشته باشد.
2- استفاده از مواد شيرين و تنقلات خصوصا قبل از غذا باعث كم شدن اشتهاي كودك مي شود و از مصرف آنها بايد خودداري كرد.
3- خستگي مفرط، كم خوابي و عدم تحرك كافي در شيرخواران بزرگتر بر اشتهاي آنان تأثير مي گذارد. به ساعات خواب و استراحت آنها توجه كنيد.
4- اضافه كردن سبزيجات زرد و سبر حتي به مقدار كم به غذاي روزانه كودك ضروري است.
5- استراحت دادن دستگاه گوارش در دوران بيماري هاي اسهالي به معني قطع غذاهاي كم حجم، پرانرژي، مايعات فراوان و شير مادر نيست.

پختن برنج براي شير خواران

حتي المقدور سعي مي شود به صورت دمي تهيه شود. در غير اينصورت هرگز آب برنج را دور نريخته بلكه براي پختن سبزيجات و آش و سوپ از آن استفاده شود. برنج هرگز از ساعت ها قبل خيس نشود.

4- پختن گوشت ها براي شيرخواران

در ابتدا مصرف گوشتهاي كم چربي توصيه مي شود. همچنين گوشت هر قدر به قطعات كوچك تر تقسيم شود زودتر پخته مي شود و قابليت هضم آن بيشتر است. آب گوشت را همراه سوپ و آش مصرف نماييد.

5- طرز پختن سبزي ها:

1- قبل از پختن، سبزي را به مدت زياد در آب نگهداريد.
2- براي پختن سبزي حتي المقدور از آب كم استفاده كنيد.
3- ابتدا آب را جوش آورده، بعد سبزي را در آن بريزيد.
4- برخي سبزيها از جمله سيب زميني، هويج، چغندر و لبو بايد با پوست پخته شود.
5- سبزي ها را خيلي خرد نكنيد.
6- آب سبزي ها نبايد خيلي دور ريخته شود.
7- درب ظروف را هميشه بسته و در موقع پختن سعي شود غذا كمتر به هم زده شود.

اصول تغذيه تكميلي

- حتما از موادي استفاده شود كه بعدها در سفره خانواده وجود دارد.
- بعد از تغذيه شيرخوار با شير مادر، غذاي كمكي به او داده شود و قبل از شير مادر از غذاي كمكي استفاده نشود.
- از يك نوع ماده غذايي ساده شروع شود و كم كم به مخلوطي از چند نوع افزايش يابد.
- از يك قاشق مربا خوري شروع و به تدريج بر مقدار آن اضافه شود ( به استثناي زرده تخم مرغ كه به اندازه يك نخود شروع مي شود ).
- مواد غذايي چه از نظر نوع و چه از نظر مقدار، بايد به تدريج به غذاي شيرخوار اضافه شود.
- بين اضافه كردن مواد غذايي مختلف 7 تا 10 روز فاصله باشد تا شيرخوار اول به يك غذا عادت كند، بعد غذاي جديدي به او داده شود. اين كار باعث مي شود كه اگر ناسازگاري به يك ماده غذايي وجود داشته باشد شناخته شود و دستگاه گوارش شيرخوار نيز فرصت مي يابد كه به مواد غذايي عادت كند.
- در شروع، غذاها بايد نسبتاً رقيق و غلظت آنها كمي بيشتر از شيرمادر باشد و به تدريج بر غلظت آنها افزوده گردد. اين كار به ياد گرفتن عمل جويدن كمك مي كند.
- تنوع در غذاهاي كمكي رعايت شود.
- غذاهاي سرخ شده به كودك ندهد.
- اگر كودك تمايل داشت به جاي سبزيجات ميوه هاي شيرين را شروع كنيد. البته بهتر است ترتيب در دادن مواد غذايي رعايت شود، وليكن به علايق كودك اهميت دهيد.
- هيچ گاه كودك را با غذا تنها نگذاريد، چون امكان دارد موجب خفگي او شود.
- به غذاي شيرخوار شكر زياد يا نمك اضافه نكنيد، زيرا حساسيت نوزاد به طعم ها با بزرگسالان متفاوت است.
بهتر است غذاي كودك را با لعاب برنج يا فرني شروع كنيد. مزيت برنج اين است كه خيلي كم حساسيت زاست و تقريباً نشاسته خالص است، از اين رو معده كودك براحتي آنرا هضم مي كند. براي اولين بار، نيم تا يك ساعت پس از شيرخوردن، لعاب برنجي تهيه كنيد كه كمي غليظ تر از شير مادر باشد و با قاشق مناسب اندازه دهان كودك يك قاشق لعاب برنج به او بدهيد. در روزهاي بعد به مرور حجم و غلظت اين غذا را اضافه كنيد و براساس تمايل كودك به او غذا بدهيد.
بايد توجه داشته باشيد كه غذاي كمكي نوزاد بايد، با حجم كم داراي بيشترين انرژي باشد يعني غذاي كودك نبايد رقيق باشد، چون حجم معده كودك كم است و بايد در كمترين حجم، بيشتري انرژي را داشته باشد. غذاي او بايد نرم باشد، ولي سعي كنيد در مرحله شروع سوپ، فقط سبزيجات كاملاً پخته را با چنگال نرم كنيد، چون اگر هميشه غذا له شده باشد كودك در يادگيري جويدن مشكل پيدا مي كند. از مواد غذايي استفاده كنيد كه بطور معمول در غذاي خانواده وجود دارد.
بايد غذاي كودك را يك بار در روز تهيه كنيد و پس از سيدن به حرارت مناسب و له كردن قطعه هاي درشت، به كودك بدهيد. بقيه غذا را در يخچال نگهداري كنيد و در زمان مناسب گرم كرده، به او بدهيد.
غذاي كمكي با فرني آرد برنج شروع مي شود ( حساسيت شيرخوار به برنج كمتر است تا گندم ). سپس در هفته دوم مي توان حريره بادام را به رژيم غذايي كودك افزود.
در دو هفته آخر ماه هفتم مي توان سوپ را به رژيم غذايي نوزاد افزود كه اين سوپ حاوي گوشت بدون چربي ( كه بترتيب اولويت و ارجحيت شامل گوشت گوسفند، مرغ و گوساله مي باشد )، برنج و هويج است. سپس هر 3 روز يك بار، يك نوع سبزي به سوپ اضافه گردد؛ مانند جعفري، گشنيز، لوبيا سبز، كدو سبز، كرفس و.... ولي بايد توجه داشت كه سبزي در آخرين لحظات پخت سوپ، اضافه شود و اسفناج هم تا يك سالگي به سوپ اضافه نگردد. نبايد به سوپ نمك، شكر يا چاشني افزود.
در ماه هشتم زرده تخم مرغ به رژيم غذايي شيرخوار اضافه مي شود. ( تا زير يك سال از مصرف سفيده تخم مرغ توسط كودكان اجتناب شود ). در اين زمان كم كم مي توان از سبزي هاي نشاسته اي مثل سيب زميني، كدو حلوايي و نخود فرنگي نيز در سوپ استفاده كرد ( به فاصله هر 3 روز ).
در دو هفته دوم ماه هشتم، ماست نيز داده مي شود. بعلاوه از پوره هاي سيب زميني و هويج نيز مي توان استفاده كرد.
در ماه نهم مي توان از حبوبات نيز در سوپ شيرخوار استفاده كرد. مصرف حبوبات از عدس و ماش كه هضم آسان تري دارند، شروع مي شود. در مورد لوبيا چيني و لوبيا قرمز بهتر است از قبل آنها را خيس كرده، پوستشان را جدا نموده و بعد از پختن به سوپ اضافه نمود. اضافه كردن كره يا روغن مايع يا سوپ براي شيرخواراني كه خوب وزن نمي گيرند، توصيه مي شود.
در دو هفته آخر ماه نهم، آب ميوه را نيز مي توان شروع كرد ( مركبات، توت ها، خربزه، آلبالو و گيلاس به علت ايجاد حساسيت در شيرخوار، تا يك سالگي توصيه نمي شود).
در دو هفته اول ماه دهم مي توان از خود ميوه استفاده نمود ( پوست و هسته جدا شده و با پشت قاشق نرم گردد ).
در دو هفته دوم ماه دهم، مي توان از سبزي هاي سبز نيز در سوپ استفاده نمود ( هر بار يک نوع سبزي افزوده شود )
توجه نماييد كه ميوه ها و سبزي ها جزء غذاهايي هستند كه در اواخر سال اول توصيه مي شوند ( بعد از ديگر گروه هاي غذايي )، چرا كه كالري آنها نسبت به ديگر گروه هاي غذايي كمتر است.
در دو ماه ديگر نيز با توجه به اشتهاي كودك از انواع سوپ، كته و پوره مي توان استفاده نمود.
به خاطر داشته باشيد كه در اين 6 ماه دوم سال اول، تغذيه با شيرمادر به طور مكرر و برحسب تقاضا و تمايل شيرخوار در تمام شبانه روز و قبل از هر وعده غذاي كمكي بايد مورد توجه قرار گيرد.
به طور كلي در كودكان زير يك ساله از دادن غذهاي زير اجتناب گردد:
شيرگاو - سفيده تخم مرغ - انواع توت ها - كيوي - گيلاس - آلبالو - بادام زميني - پنير - شكلات - ميگو - فلفل - ادويه - ترشي - نمك - نوشابه هاي رنگي گازدار - لپه و نخود - عسل - اسفناج - كلم - قهوه و چاي - آجيل - سوسيس - ذرت - دانه انگور - دانه كشمش.

مشكلات مادران در شيردهي

برخي مشكلات مادران در دادن شير به نوزاد خود شامل موارد زير است:
* نوك سينه مادر ممكن است فرورفته و يا ترك خورده باشد.
* درد سينه
در اثر تراكم شير در سينه به وجود مي آيد. براي كاهش درد، مادر بايد به نوزاد خود شير دهد، وگرنه توليد و ساخت شير متوقف مي شود.
* زخم نوك سينه
اين مشكل با روش صحيح شيردهي بر طرف مي شود. اگر فقط نوك سينه ي مادر در دهان نوزاد قرار گيرد، احتمال زخم نوك سينه وجود دارد.
* بسته شدن مجراي خروجي شير
اين مشكل نيز باعث درد در هنگام مك زدن نوزاد مي شود. مادران بايد شير دادن را ادامه دهند تا اين مجرا باز شود.
* ماسيت
ماسيت نوعي عفونت سينه مي باشد. باكتريها وارد مجراي خروجي شير مي شوند و سينه را عفوني مي كنند. گاهي اين عفوني شدن موجب تب، درد، تورم، قرمزي، زخم و يا ترك خوردگي نوك سينه مي گردد.
در اين مشكل، ممكن است نوزاد از شير خوردن از سينه عفوني خودداري كند، لذا بايد از سينه ديگر به نوزاد شير داد. اما بعد از شير دادن، شير موجود در سينه عفوني را نيز بايد دوشيد تا دوباره آن سينه نيز سالم شود و نوزاد بتواند از آن سينه شير بخورد.
به طور كلي، اگر سينه ي مادر دچار درد، تورم، قرمزي، خارش و خونريزي شد، حتما به پزشك مراجعه كند.
مادري كه تغذيه ي مناسبي ندارد، شايد نوزاد سالمي را بزرگ كند، اما سلامتي خود را به خطر مي اندازد.

تغذيه مادر شيرده

* غذاي مادر شيرده بايد به 7-5 وعده تقسيم شود حداقل: صبحانه، ناهار، عصرانه، شام و وعده قبل خواب. در بعد از ظهر و شب بهتر است لبنيات كم چرب و ميوه مصرف كند.
* رژيم متعادلي داشته باشيد. يك مادر شيرده 500 كالري بيشتر از حد معمول نياز دارد.
* بايد روزانه 8 ليوان آب و مايعات بنوشد.
* مصرف ذرت، روغن زيتون و آجيل براي تامين اسيدهاي چربي كه براي ساخت سيستم عصبي به كار مي روند، بسيار مهم است.
منابع غذايي اسيد فوليك
* زنانيكه از قرص هاي ضدبارداري استفاده مي كنند، دچار كمبود ويتامين B9 ( اسيد فوليك ) مي شوند.
گاهي كمبود اين ويتامين، به علت كمبود ويتامين B6 رخ مي دهد. لذا اين مادران بايد منابع اين ويتامين را مصرف كنند.
اسيد فوليك در كلم، ذرت، نخود، اسفناج، گندم و آب پرتقال موجود است.
* مكمل روي و كلسيم براي مادران باردار و شيرده لازم است.
* مادر بايد از نكوتين ( سيگار ) جدا خودداري كند. نيكوتين مستقيما وارد شير مادر مي گردد و باعث تهوع، اسهال و ناآرامي و بي قراري نوزاد و كاهش توليد شير مادر مي شود.
* مادر بايد از نوشيدن الكل نيز خودداري كند. الكل در كمتر از 1 ساعت وارد شير مادر مي شود و منجر به عقب افتادگي ذهني و كاهش رشد نوزاد مي شود.
* برخي از مردمان بر اين عقيده اند كه سير موجب افزايش ساخت و ترشح شير مي شود، اما هنوز اين عقيده به اثبات نرسيده است.
* باز مي گوييم مادري كه تغذيه ي مناسبي ندارد، شايد نوزاد سالمي را بزرگ كند، اما سلامتي خود را به خطر مي اندازد، درست مانند مادر بارداري كه با تغذيه نادرست، ضعيف مي گردد، زيرا جنين مواد غذايي مورد نياز خود را از بدن مادر تامين مي كند.
شير مادر يكي از بهترين غذاها براي نوزاد است. بياييد با هم اين غذا را ترويج كنيم، تا دچار بيماري هاي ناشناخته و مختلف نشويم.

تأثير مواد لبني در كودكي بر سلامت استخوان ها

مصرف دست كم 1 تا 2 وعده لبنيات در روز در سن كودكي، در افزايش تراكم استخوان ها در بزرگسالي اهميت بسزايي دارد.
پژوهشگران با بررسي گروهي از كودكان و نوجوانان اعلام كردند؛ سلامت استخوان هاي نوجواناني كه در سن كودكي به مقدار كافي لبنيات مصرف كرده اند، به مراتب بهتر از كودكان ديگر است.
منبع مقاله :
قاسم زاده، محمد جواد؛ (1389)، تغذيه کودکان، قم: انتشارات شميم قلم، چاپ دوم