عوامل تعيين کننده ي تجارت بين الملل

بازار فولاد را در نظر بگيريد. بازار فولاد بازاري مناسب است تا به کمک آن به بررسي منافع و زيان هاي ناشي از تجارت بين الملل بپردازيم: فولاد در بسياري از کشورهاي جهان توليد مي شود و حجم تجارت فولاد در سطح جهان نيز بسيار زياد است. علاوه بر اين بازار فولاد بازاري است مورد توجه سياست گذاران اقتصادي، و براي حمايت از توليد کنندگان داخلي فولاد در مقابل رقباي خارجي غالباً محدوديت هاي وارداتي وضع مي شود. در ادامه به بررسي بازار فولاد در يک کشور فرضي در حالت خودکفايي مي پردازيم.

تعادل قبل از تجارت

براساس فرضيات در کشور مورد نظر ما بازار فولاد از بازار جهاني جداست. طبق مقررات دولتي صادرات و واردات فولاد انجام نمي شود و جريمه ي اين تجارت غيرقانوني به قدري زياد است که هيچ کس جرئت صادرات و واردات فولاد را ندارد.
از آن جا که هيچ نوع تجارت آزاد (تجارت در سطح بين الملل) در کشور فرضي ما وجود ندارد، بنابراين خريداران و فروشندگان همگي افراد اين کشور هستند. همان طور که در نمودار 1 مي بينيد قيمت داخلي، تعادل بين مقدار عرضه فروشندگان داخلي و مقدار تقاضاي خريداران داخلي را برقرار مي کند. در همين نمودار، اضافه رفاه مصرف کننده و اضافه رفاه توليد کننده را قبل از تجارت ملاحظه مي کنيد. مجموع اضافه رفاه مصرف کننده و اضافه رفاه توليد کننده، منافع خريداران و فروشندگان از بازار فولاد است.
حال فرض کنيد که پس از برگزاري انتخابات در اين کشور، رئيس جمهور جديد انتخاب شود.
رئيس جمهور جديد در شعارهاي انتخاباتي خود وعده تغييرات و توجه بيش تر به خواسته هاي رأي دهنگان را اعلام کرد. نخستين اقدام او جمع آوري گروهي از اقتصاددانان براي بررسي و ارزيابي سياست تجاري بسته (در مقابل تجارت آزاد) بود. او از اقتصاددانان خواست که به سه پرسش زير پاسخ دهند.
* اگر دولت واردات و صادرات فولاد را آزاد کند، قيمت فولاد و مقدار فروش فولاد در بازار داخلي چه تغييري مي کند؟
* چه کساني از تجارت آزاد فولاد سود مي برند و چه کساني زيان مي بينند، آيا منافع ناشي از تجارت آزاد بيش از زيان آن است؟
* آيا وضع تعرفه (ماليات بر واردات فولاد) و بهينه سازي واردات (محدوديت مقداري واردات فولاد) بايد بخشي از سياست تجارت جديد باشد؟
نمودار 1 تعادل قبل از تجارت. وقتي کشوري سياست خودکفايي در پيش مي گيرد و هيچ نوع تجارتي با ساير کشورها ندارد، تعادل بين عرضه و تقاضا را قيمت در داخل برقرار مي کند. در نمودار فوق، اضافه رفاه مصرف کننده و اضافه رفاه توليد کننده را براي بازار فولاد يک کشور فرضي را در تعادلِ قبل از تجارت مي بينيد.

مزيت نسبي و قيمت جهاني

نخستين پرسشي که اقتصاددانان بايد به آن پاسخ دهند اين است که اين کشور مي تواند يک وارد کننده فولاد باشد يا صادر کننده آن؟ به عبارت ديگر با وجود تجارت آزاد، اين کشور بايد خريدار فولاد در بازار جهاني باشد يا فروشنده ي آن؟
براي پاسخ به اين پرسش، اقتصاددانان قيمت فولاد در داخل کشور را با قيمت فولاد در ساير کشورها مقايسه مي کنند. قيمت فولاد در بازارهاي جهاني را قيمت جهاني مي ناميم. اگر قيمت جهاني فولاد بيش از قيمت داخلي آن باشد، در اين صورت کشورِ فرضي با وجود تجارت آزاد، صادرکننده ي فولاد خواهد بود. توليد کنندگان اين کشور تمايل دارند که قيمت هاي بزرگ تر موجود در بازار جهاني فولاد را به دست آورند و به همين دليل آغاز به فروش فولاد به خريداران ساير کشورها مي کنند.
برعکس اگر قيمت جهاني فولاد کم تر از قيمت داخلي آن باشد، کشور فرضي ما يک وارد کننده ي فولاد خواهد شد، زيرا قيمت فولاد در ساير کشورها کم تر است و خريداران داخلي ترجيح مي دهند فولاد را از ساير کشورها بخرند.
با مقايسه ي قيمت جهاني و قيمت داخلي فولاد قبل از تجارت، مشخص مي شود که آيا کشور فوق در توليد و صدور فولاد مزيت نسبي دارد يا خير؟ قيمت داخلي فولاد نشان دهنده ي هزينه ي فرصت توليد فولاد است: چه منابع و کالاهايي را بايد براي توليد يک واحد اضافي فولاد از دست بدهيم. اگر قيمت داخلي فولاد کم است، هزينه توليد آن نيز کم است و از اين رو کشور فرضي ما در مقايسه با ساير کشورهاي جهان در توليد فولاد مزيت نسبي دارد. چنان چه قيمت داخلي فولاد بالا باشد، هزينه هاي توليد آن نيز زياد هستند و بنابراين ساير کشورهاي خارجي در توليد فولاد مزيت نسبي دارند.
تجارت بين کشورها در نهايت بر اساس مزيت نسبي انجام مي شود. به عبارت ديگر، تجارت فعاليتي سودآور است زيرا به همه کشورها اين امکان را مي دهد تا در توليد کالاهاي بهتر (با هزينه ي کم تر) صاحب تخصص شوند. با مقايسه ي قيمت جهاني قيمت داخلي قبل از تجارت، مي توانيم دريابيم که با توليد فولاد وضعيت کشور بهتر مي شود يا بدتر؟
منبع مقاله :
منکيو، گريگوري، (1391)، کليات علم اقتصاد، ترجمه: حميدرضا ارباب، تهران: نشرني، چاپ اول.