پی آیی اولیه و ثانویه

اگر چه توالی (succession) اولیه و ثانویه در زمره مهم‌ترین صفات زیست بوم (ecosystem) ما هستند، به سختی فردی از معانی و تعریف آن‌ها آگاه است، از دانستن تفاوت‌های میان آن‌ها که باید صرف نظر کنید.
اکو سیستم سیاره‌ی ما در معرض تغییر پیوسته در اثر تشکیل و جای گزینی اجتماعات طبیعی متعدد است. در علم زیست شناسی کل فرآیندی که در آن اجتماعات زیستی به وجود می‌آیند و در آخر جای گزین می‌شوند به عنوان توالی زیست محیطی (ecological succession) شناخته می‌شود. توالی زیست محیطی به دو دسته تقسیم بندی می‌شود : 1 - توالی اولیه که در مکانی آغاز می‌شود که در ابتدا خاکی در آن وجود ندارد و 2 - توالی ثانویه که در ناحیه‌ای که خاک وجود دارد اتفاق می‌افتد.

تعریف توالی اولیه

در علوم زیست محیطی توالی اولیه، به گسترش اجتماعات طبیعی در یک زیستگاه بایر با خاک کم یا کاملاً فاقد خاک اشاره دارد، این مورد بیش‌تر در سطوحی که به تازگی ایجاد شده‌اند، دیده می‌شود ،مانند صخره‌ای که بر اثر عقب نشینی یخ یا فوران آتش فشان‌ها ایجاد شده است ،که هیچ گاه در آن عامل زنده‌ای وجود نداشته است. به طور اساسی، این پدیده، آغاز رشد تدریجی یک زیست بوم است که چندین سال برای کامل شدن زمان می‌برد.
در توالی اولیه، گونه‌هایی مانند پلان و جلبک‌ها، که به عنوان گونه‌های پیش گام به آن‌ها اشاره شده است و عوامل غیر جان دار، مانند باد و آب، نقش بسیار مهمی بازی می‌کنند. یکی از بهترین نمونه‌های توالی اولیه، رشد گونه‌های پیش گام در سطحی است که به سبب عقب نشینی یخ به وجود آمده است. هنگامی که گونه‌های پیش گام می‌میرند، به زمین اضافه می‌شوند. این موضوع، زمینه رشد گونه‌های جدید را تشکیل داده و در نهایت باعث ایجاد یک زیست بوم کامل می‌شود‌.

تعریف توالی ثانویه

نوع دوم توالی زیست محیطی توالی ثانویه است که در آن گسترش یک اجتماع طبیعی در قطعه زمینی که در حال حاضر دارای خاک است، اتفاق می‌افتد ولی پوشش گیاهی به دلایل طبیعی یا فعالیت‌های انسانی از بین رفته است.
این گونه از توالی توسط عواملی که موجب تغییر شدید در عوامل زنده‌ی منطقه‌ی ذکر شده می‌شود، اتفاق می‌افتد. در این فرآیند، جا نشینی اولیه توسط یک رخ داد خاص مختل، و جا نشینی ثانویه با برخی از گونه‌های گیاهی موجود در محیط اطراف، آغاز می‌شود. یکی از بهترین نمونه‌ها، روندی است که در آن آتش سوزی پوشش جنگلی را از بین می‌برد، که نهایتاً توسط گونه‌های جدید گیاهان جای گزین می‌شود. مواد مغذی خاک که موجب تسهیل رشد گیاهان جدید می‌شود به بقایای گیاهان سوخته در آتش سوزی مربوط است.

تفاوت میان توالی اولیه و ثانویه

چشم گیرترین تفاوت بین این دو، حضور خاک است‌. با این که توالی اولیه به حضور خاک وابسته نیست، توالی ثانویه شدیداً به آن وابسته است، اگر چه جزایر تشکیل شده توسط فوران‌های آتش فشانی و یا سنگ‌های حاصل از عقب نشینی یخ‌ها حاوی مواد تشکیل دهنده‌ی پوسته زمین هستند، ولی حاوی مواد آلی مورد نیاز برای تسهیل رشد گیاه نیستند، و در نتیجه، تنها گونه‌هایی مانند پلان‌ها و جلبک‌ها در آن رشد می‌کنند.
این تغییر در پوشش گیاهی موجود (از جمله گونه‌های پیش گام) است که پایه رشد گونه‌های جدید گیاهی در این قطعه از زمین را تشکیل می‌دهد.
لازم است که این تغییر به تنهایی به وقایع طبیعی محدود نشود زیرا ممکن است بر اثر فعالیت انسانی مانند پاک سازی زمین برای کشاورزی نیز ایجاد شود.
درحالی که درک کلی کامل پدیده می‌تواند کمی سخت باشد، ذکر چند مثال از توالی اولیه و ثانویه می‌تواند کمک بزرگی باشد. هنگامی که یک آتش فشان در اواسط اقیانوس فوران می‌کند، گدازه خنک شده، و منجر به تشکیل یک جزیره می‌شود. این جزیره بایری است که هیچ خاک آلی برای نگه داشتن گونه‌های گیاهی ندارد. در نهایت، گونه‌های پیش گام، از جمله پلان‌ها و جلبک‌ها، شروع به ساکن شدن در این جزیره می‌کنند (جا نشینی اولیه). هنگامی که این گونه‌ها می‌میرند، موجب توسعه شرایط مناسب برای رشد گونه‌های جدید می‌شوند (جا نشینی ثانویه). رشد گیاهان جدید موجب جذب گونه‌های جانوری مختلف به این منطقه که در جست و جوی غذا به این جزیره آمده‌اند، می‌شود. تغییراتی که توسط گیاهان و حیوانات موجود بر محیط اعمال می‌شود، در نهایت موجب ایجاد شرایط مطلوب برای گونه‌های جدید گیاهان و حیوانات می‌شود.
جای هیچ سؤالی در مورد این حقیقت باقی نمی‌ماند که دو ویژگی توالی زیست محیطی، توالی اولیه و توالی ثانویه نقش مهمی در توسعه زیست بوم‌های جدید و کمک به حفظ تنوع زیستی سیاره، ایفا می‌کنند. کل پدیده، طی چند سال محیط را می‌گیرد، با توجه به این که گفته شد، زیست بوم به تغییر ادامه می‌دهد. خلاصه این که، جا نشینی زیست محیطی یک پدیده کاملاً طبیعی است که در آن هر از چند گاهی، چندین گونه موجود در یک منطقه خاص منقرض می‌شوند، تا با چند گونه جدید جای گزین شوند.