| • چکیده : |
,"در كتاب حاضر مشتمل بر دو مقاله یكی در خصوص "سیر تكاملی برهان صدیقین در فلسفه‌ی اسلامی" و دیگری درباره‌ی "براهین فلسفی بر تسبیح موجودات"، به چاپ رسیده است. در مقاله‌ی نخست سعی شده تا ضمن گردآوری مجموعه براهین موسوم به صدیقین در اثبات مبدا هستی، سیر تكاملی آن‌ها نیز روشن شود. در خصوص وجه تسمیه‌ی این برهان باید گفت كه صدیق به كسی گفته می‌شود كه اقوال و افعال و قصدش نسبت به خدا و خلق، دایما با صدق همراه باشد. بنابراین برهان صدیقین یعنی راه آنان كه به صورت مستقیم در گفتار و كردار، به سوی خداوند حركت كرده و آن‌چه را كه واقع است، بی كم وكاست عرضه نموده‌اند. نگارنده با بررسی دیدگاه‌های گوناگون در خصوص برهان صدیقین، به این نتیجه دست می‌یابد كه برهان صدیقین از زمان شیخ الرئیس تا كنون یك سیر تكاملی را طی كرده است. در تقریر شیخ الرئیس، برای اثبات وجود حق از مقدمه‌ی امتناع تسلسل، استفاده شده است. در تقریر شیخ اشراق، گرچه از مقدمه‌ی امتناع تسلسل، استفاده شده، اما امتیازی كه نسبت به تقریر شیخ الرئیس دارد، آن است كه با تعمق مستقیم در مفهوم نور، نور الانوار به اثبات می‌رسد. در تقریر صدرالمتالهین، مقدمه‌ی امتناع تسلسل به كلی به كنار گذاشته شده ولی این برهان بر اساس مبانی فلسفی اصالت وجود، بساطت وجود و تشكیك وجود پی‌ریزی شده است. در تقریر "حكیم سبزواری"، "تنها مقدمه‌ی اصالت وجود نیاز به اثبات دارد و دو مقدمه‌ی دیگر صدرایی حذف شده است. در بیان "علامه طباطبایی"، اصل واجب الوجود بالذات در نزد انسان، ضروری تلقی شده و برهان صدیقین از صورت استدلالی به صورت تنبیهی تغییر پیدا كرده است و آن‌چه از تبیین عرفان صدیقین به دست می‌آید، این است كه واجب الوجود نیاز به اثبات ندارد؛ زیرا اساسا غیر از خدا چیزی وجود ندارد تا بتوان از طریق آن به خدا رهنمون شد." |