| • چکیده : |
,"تجار نقش مهمی در جنبش مشروطه‌خواهی ایران داشتند و شماری از آنان طی سال‌های 1906-1911 میلادی از حمایت خود نسبت به هواداران و مجاهدان جنبش مشروطه فروگذاری نكردند. برخی از بازرگانان به نهضت مشروطه‌خواهی كمك‌های مالی نمودند، مانند حمایت از روزنامه‌های مشروطه‌خواه، تامین پول برای خرید اسلحه، یا حمایت از بست‌نشینی در سفارت انگلیس در تابستان 1906 م. برخی از این تجار خاطرات خود را به رشته‌ی تحریر درآورده‌اند كه از آن میان می‌توان به خاطرات یك بازرگان تبریزی به نام حاج محمدتقی جورابچی در دوره‌ی انقلاب مشروطه اشاره کرد. خاطرات جورابچی در اصل برای دست به دست شدن میان حلقه‌ی خصوصی خانواده یا محض اطلاع بستگان نسبی خاندان نوشته شده بود. زمان نگارش این خاطرات از 1325 تا 1330 ق است؛ یعنی هم‌زمان با تنش و قیام علیه سلطنت مطلقه و درگیری با دخالت‌های امپریالیستی روسیه و بریتانیا در ایران. این خاطرات نه تنها از نقطه‌نظر روابط خانوادگی، وضعیت اجتماعی و سیاسی شمال ایران در دوره‌ی انقلاب مشروطه و حضور قوای روس در ولایت آذربایجان در شمال غرب آگاهی‌بخش است، بلكه اطلاعات مفیدی درباره‌ی بازرگانی و تجارت فرامنطقه‌ای در این دوره به دست می‌دهد. این خاطرات مشاهدات ارزشمندی نیز در زمینه‌ی زندگی شخصی و اجتماعی در تبریز، رشت و به طور كلی در شمال آذربایجان و گیلان ارائه می‌كند، یعنی در منطقه‌ی عمده‌ی فعالیت‌های انقلابی در آن زمان. خاطرات جورابچی حاوی اطلاعاتی درباره‌ی بندر انزلی در شمال ایران، باكو و سایر مناطق قفقاز در روسیه، هم‌چنین مسافرت آبی در دریای خزر است و درباره‌ی عشق‌آباد، قوچان و مشهد اطلاعاتی به دست می‌دهد كه نویسنده خود، همه‌ی این مناطق را طی این دوره دیده و یا در آن‌ها سكونت داشته است. این خاطرات شامل مشاهداتی است كه نویسنده از استانبول و از مسیر قلمرو عثمانی، پورت سعید در مصر، مناسك حج در مكه، زیارت عتبات در بین‌النهریین عثمانی (نجف، كربلا و كاظمین) در دوره‌ی انقلاب مشروطه داشته است." |