در گير و دار حضور نيروهاي بيگانه در ايران در جريان جنگ جهاني دوم و در زمان نخست وزيري محسن صدر معروف به صدرالاشراف، در نقاط مختلف كشور اغتشاشاتي بروز كرد كه غائله آذربايجان از مهم‏ترين آنها بود. اين غائله اين‏گونه آغاز شد كه سيد جعفر پيشه‏وري نماينده اول تبريز پس از رد شدن اعتبارنامه‏اش در مجلس، به آذربايجان رفت و بيانيه‏اي صادر كرد كه در آن، خود مختاري آذربايجان و زبان تركي جزو اصول مسلَّم مرام وي در آذربايجان قيد شده بود. وي سپس درتبريز فرقه دموكرات را تاسيس كرد و به رياست آن برگزيده شد و در همان روز حزب توده آذربايجان، الحاق خود را به فرقه دموكرات اعلام كرد و اين دو با هم اعلان خود مختاري نمودند. سرانجام حزب دموكرات آذربايجان، پس از يك سال درگيري با دولت، در آذرماه 1325ش، پس از شكست از قواي دولتي، منحل گرديد.