در زمان شيخ محمد خياباني، اوضاع جهان اسلام و بالاخص ايران به خاطر دخالت‏هاي بيگانگان از جمله روسيه، انگليس و آلمان بسيار آشفته و تأسف‏انگيز بود. در اين حال، شيخ محمد خياباني، روحاني دلاور و آذربايجاني براي قطع ايادي استعمار و مبارزه با بيگانگان و ستمكاران داخلي، در هفدهم اسفند 1295ش برابر با 14 جمادي‏الاول 1335ق حزب دموكرات تبريز را به وجود آورد. خياباني، سازمان سياسي خود را دموكرات ملي، و آذربايجان را آزادستان ناميد. با وجود اينكه قيام خياباني، شوروي‏ها را به وسوسه انداخته بود، ولي طولي نكشيد كه دريافتند رهبر نهضت نه تنها روي خوش به آن‏ها نشان نمي‏دهد بلكه نسبت به پياده شدن قواي شوروي در بندر انزلي سخت معترض است. شيخ محمد خياباني در حالي دست به اين اقدام زد كه مردم به خاطر فروپاشي حكومت تزاري روس، غرق شادي بودند و خروج نظاميان روسيه از تبريز را آرزو مي‏كردند. خياباني در اين هنگام دوستان آزادي‏خواه و مبارز خود را كه اغلب دموكرات ناميده مي‏شدند گرد آورد و كميته‏اي تشكيل داد و درباره وضع پيش آمده، به تصميم‏گيري و سياست‏گذاري پرداخت. شيخ محمد خياباني، نمايندگان فرقه دموكرات و ديگر آزادي‏خواهان را از سراسر آذربايجان به تبريز دعوت كرد و تشكيلات فرقه دموكرات كه از پنج سال قبل تعطيل شده بود، دوباره تاسيس شد.