لئون تروتِسْكي عامل اصلي پيروزي انقلاب بلشويكي روسيه، در نهم آوريل 1879م در اوكراين در جنوب غربي روسيه به دنيا آمد. وي در سال 1902م در لندن با لنين آشنا شد و پس از گرايش به ماركْسيسم، در ساير مراحل اقدامات لنين، يار و هم‏رزم او بود. تروتسكي پس از پيروزي انقلاب كمونيستي به مدارج بالايى رسيد و ارتش سرخ شوروي را ايجاد كرد. او با سازماندهي اين ارتش، بالاترين نقش را در تثبيت پيروزي انقلاب روسيه پس از رهبري لنين بر عهده داشت. هدف وي از تشكيل ارتش سرخ شوروي كه در آغاز، يك نيروي غير منظم از داوطلبان بلشويك بود. ايجاد يك نيروي مستقل از ارتش تزاري براي مقابله با قيام احتمالي بعضي از فرماندهان و واحدهاي ارتش تزاري در برابر رژيم جديد بود. تروتسكي مبتكر نظريه "انقلاب مداوم" است و بر اين اساس، معتقد به صدور انقلاب ماركسيستي شوروي به خارج از روسيه بود و تقويت حركت‏هاي انقلابي را در سراسر جهان از طرف دولت شوروي ضروري مي‏دانست. در اين راستا، شهرت تروتسكي در تاريخ سياسي شوروي سابق به خاطر اختلافات ايدئولوژيكي وي با استالين است. پس از مرگ لنين، تروتسكي خواستار ادامه مشي لنين در جهاني كردن انقلاب كمونيستي بود ولي استالين به سوسياليسم و كمونيسم براي يك كشور اعتقاد داشت. تروتسكي كه عقايدش عليه استالين، بعدها موجب ظهور انديشه تروتِسْكيسْم در صحنه سياسي جهان گرديد، رهبري جناح مخالف استالين را در درون حزب كمونيست پس از مرگ لنين بر عهده گرفت و طرفداران او از تندروترين ماركسيست‏ها به شمار مي‏رفتند. او سستي و رخوتي را كه عارض نهضت كمونيسم شده بود به باد مذمت و انتقاد مي‏گرفت و مخالفت با مسئله جهاني شدن كمونيسم را به منزله زيرپا نهادن اصول ماركس و لنين به شمار مي‏آورد و آن را خيانت به انقلاب روسيه مي‏دانست. تروتسكي و استالين كه هر دو از همرزمان لنين و از مهم‏ترين چهره‏هاي انقلاب روسيه بودند، پس از مدتي چنان دشمن يك‏ديگر شدند كه تروتسكيسم و استالينيسم، دو واژه كاملا متضاد شده بود. واژه‏هايى كه يكي دم از ضرورت جهاني شدن قهري كمونيسم مي‏زد و ديگري خواستار تقويت اركان سوسياليسم و كمونيسم در داخل مرزهاي شوروي بود. تروتسكي در سال 1927، قبل از اجراي برنامه 5 ساله اقتصادي استالين، همراه با 75 نفر از اعضاي مؤثر و بلندپايه حزب كمونيست، از كميته مركزي و سپس از عضويت در اين حزب اخراج شد و به جمهوري قزاقستان تبعيد گرديد. تروتسكي در سال 1937 به رهبري شبكه توطئه عليه استالين متهم گشت و پس از محاكمه، به طور غيابي به مرگ محكوم شد. تروتسكي در همين سال به مكزيك رفت تا اين‏كه در 21 اوت 1940م در آن كشور توسط يكي از عوامل استالين با ضربات تبر در 61 سالگي به قتل رسيد. تروتسكي كتاب‏ها، رساله‏ها و مقالات جدلي فراواني نگاشته است كه آثاري هم‏چون ادبيات و انقلاب و تاريخ انقلاب روسيه جملگي حاكي از ذكاوت فوق‏العاده اوست به طوري كه دشمنانش نيز به اين امر اعتراف دارند.