فروپاشي نظام اتحاد جماهير سوسياليستي شوروي (1991م)

اتحاد جماهير شوروي در سال‏هاي پاياني عمر خود، علاوه بر مشكلات سياسي و سرپيچي رهبران بسياري از جمهوري‏ها از فرامين مسكو با بحران شديد اقتصادي و كمبود مواد غذايى مواجه شد. در ماه دسامبر سال 1990م، ميخائيل گورباچف، آخرين رهبر شوروي براي مقابله با بحران اقتصادي و اوج گرفتن حركت‏هاي استقلال طلبانه در جمهوري‏هاي شوروي، كنگره نمايندگان خلق را به تشكيل يك اجلاس فوق‏العاده فرا خواند و اختيارات تازه‏اي براي جلوگيري از فروپاشي شوروي به دست آورد. گورباچف با استفاده از اين اختيارات موفق شد حركت‏هاي استقلال طلبانه در جمهوري‏هاي شوروي را براي مدتي مهار كند. در اين ميان كودتايى بر ضد گورباچف شكل گرفت كه علي رغم شكست كامل آن، موقعيت وي را متزلزل نمود. وي هم‏چنين پس از استعفا از دبير كلي حزب كمونيست شوروي و اعتراف به اين مطلب كه تجربه كمونيسم در شوروي با شكست روبرو شده است، كنترل اوضاع را از دست داد و تلاش او براي جلوگيري از فروپاشي كاملا اتحاد شوروي و تشكيل يك اتحاد جديد از جمهوري‏هاي مستقل به جايى نرسيد. در اين زمانْ سه جمهوري بزرگ روسيه، اوكراين و بلاروس در اوايل دسامبر 1991م علي رغم مخالفت گورباچف اتحاد تازه‏اي با عنوان سازمان كشورهاي مستقل مشترك المنافع تشكيل دادند و جمهوري‏هاي ديگر نيز به اين سازمان پيوستند. در اتحاد جديد، يك حكومت مركزي كه سياست‏هاي اقتصادي، دفاعي و روابط خارجي اين مجموعه را هماهنگ سازد پيش‏بيني نشده بود و در نتيجه گورباچف كه ديگر اختياري در مقام رياست جمهوري اتحاد شوروي نداشت از اين مقام استعفا داد و رسماً اعلام داشت كه ديگر كشوري به نام اتحاد جماهير شوروي وجود ندارد. بدين سان، ابرقدرت شوروي كه طي سال‏هاي 1990 و 1991 م عملاً از ميان رفته بود، اسماً و رسماً از ميان رفت و دنيا سال 1992م را تنها با يك ابرقدرت در صحنه سياست بين‏المللي آغاز كرد. ويران شدن بناي نظام اتحاد جماهير شوروي سوسياليستي علل داخلي و خارجي متعددي داشت كه مي‏توان از ايدئولوژي انحرافي معتقد به ديكتاتوري پرولتاريا، تقويت بنيه نظامي به قيمت نابودي كل جامعه، بي‏اعتمادي مسؤولان سيستم حكومتي شوروي به مباني ايدئولوژيكي نظام خود و نيز پيدايش و شتاب در انقلاب الكترونيكي و انفجار اطلاعات نام برد. اين عقيده را نيز نبايد از نظر دور داشت كه حكومت شوروي نه تنها مبتني بر كفر و انكار خالق هستي بود بلكه پايه‏هاي آن بر ظلم و ستم و سركوبي توده‏ها و اقليت‏ها قرار داشت. حكومتي كه بزرگاني هم‏چون حضرت امام خميني(ره) بنيان‏گذار عظيم‏الشأن انقلاب اسلامي ايران، از چندين سال قبل، از سرنگوني كمونيسم خبر داده بودند.