فرزند نوجوانی که 360 درجه عوض شده

با سلام و احترام خدمت شما مادر محترم! در ابتدا باید عرض نماییم فرزند شما در دوران نوجوانی قرار دارد و از این جهت ممکن است عقاید او به دلایل مختلفی دستخوش تغییر شود ولی شما موظف هستید از روش هایی که تقدیم می شود او را از ره رفته باز گردانید. لذا سعی کنید او را جذب کنید و کم کم تغییر دهید. در این وهله او به دنبال شناخت واقعی است.
برای جذب نوجوانان به دین، تقویت باورهای آنها و پایبندی آنان به مسائل دینی نکاتی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم. همچنین چون در این مجال، امکان بیان تفصیلی وجود ندارد، در پایان منابعی را خدمت‌تان بیان می کنیم تا با مطالعه آنها، با مطالب و راهکارهایی آشنا شوید که برای هدایت و ارشاد نوجوانان مفید خواهد بود.
1. برای تربیت افراد ابتدا بایستی آنها را خوب شناخت و به اقتضای سن و شخصیت آن‌ها، نسبت به آن‌ها برنامه‌ریزی تربیتی داشت؛ چرا که نحوه انتقال و بیان مطالب و دستورات دینی به تناسب هر سنی متفاوت خواهد بود.
2. توجه به این نکته بسیار مهم است که تربیت، امری تدریجی و دیر بازده است؛ یعنی چنین نیست که با گفتن یک جمله یا خواندن یک کتاب بتوان شخصی را مذهبی یا متخلق به اخلاق دینی بار آورد؛ بلکه این کار نیازمند گذر زمان و صبر و حوصله فراوان است. در واقع باید دانست که سعه صدر از شرایط اساسی برای مدیریت هر جمع و جریانی است. باید توجه داشت که تغییر، تدریجی حاصل می‌شود. از این رو، نباید از تبلیغ و دعوت به کارهای مثبت خسته شد. اگر حرکت مثل قطرات آب آهسته و پیوسته باشد، می‌توان در قلب کودکان و نوجوانان رسوخ کرد و آهسته آهسته زمینه حرکت آنان را به سوی خیرات فراهم کرد. همان گونه که عادت به کار بدی به تدریج شکل گرفته و عادت به کارهای خوب نیز باید آهسته آهسته شکل بگیرد. در انتقال مطالب دینی هم باید اصل تدریج مراعات شود.
3. استفاده از روش‌های متنوع و مختلف تربیتی (با توجه به سن افراد) چون تشویق، تلقین، الگوسازی، تنبیه به‌جا و منطقی، ایجاد احساس رقابت، داستان گویی و... برای انتقال آموزه‌های دینی مؤثر خواهد بود.
4. زبان عمل، زبانی بین المللی است که برای تربیت افراد، خصوصاً نوجوانان، بسیار تأثیرگذار خواهد بود. آنچه در آیات و احادیث زیادی نیز به آن سفارش شده است اشاره به همین نکته است. مثلا در آیه 2 و 3 سوره صف خداوند برخی انسان‌ها را به خاطر عمل نکردن به آنچه می‌گویند توبیخ می‌کند: «یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ، کَبرَُ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُواْ مَا لَا تَفْعَلُون» (1)؛ «اى مؤمنان! چرا چیزى را مى‏گویید که خود عمل نمى‏کنید؟ نزد خدا به شدت موجب خشم است که چیزى را بگویید که خود عمل نمى‏کنید». یا آنکه امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «کُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُم» (2)؛ «مردم را با غیر زبان‌تان به دین دعوت کنید». لذا عمل کردن به دستورات دین و متدین بودن به آنچه آموزه‌های دینی ما، توصیه کرده است بسیار مهم خواهد بود.
اگر دعوت‌کننده به ارزش‌های دینی، خودش یک فرد بی‌نظم و ناموفق، بی‌اهمیت به مسائل دینی و... باشد، مسلماً دعوت وی تأثیر چندانی نخواهد داشت.
اساساً مشاهدة رفتار دیگران در تأثیر پذیری و الگوپذیری انسان بسیار مؤثر است از این روی، توصیه شده که خود افراد قبل از این که بخواهند دیگران را با رفتارهای مطلوب آشنا کنند، خودشان آن رفتارها را به نحو احسن و شایسته انجام دهند و با این شیوه به صورت غیر مستقیم بر دیگران تأثیر گذارند.
5. در آموزش مسائل دینی باید سعی کرد نقش نزدیک کننده و انگیزاننده داشت، نه تحمیل‌گر و تزریق کننده؛ لذا به کار‌گیری زبان تحمیل و اجبار خصوصاً در سنین نوجوانی چه بسا اثری معکوس داشته باشد.
6. انسان موجودی است مرکب از روح و جسم که تربیت دینی او نیز باید با توجه به طبیعت ترکیبی او صورت گیرد. بنابر‌این، در عین اینکه به دنبال آن هستیم که روش‌ها و سبک‌های آموزش اخلاق و مسایل دینی که با بُعد روحی و معنوی انسان سروکار دارد را مورد توجه قرار دهیم، لازم است به نیازهای مادی و طبیعی نوجوانان نیز پرداخت و در صدد بود که خواسته‌های مادی آن‌ها در حد متعارف و معمول بر‌آورده شود.
7. زمان شروع تربیت و آموزش مسایل دینی اگر در سنین پایین‌تر صورت‌گیرد (البته با شیوه‌ها و ظرافت‌های خاص خود) پایداری و ماندگاری بیشتری را به همراه خواهد داشت. همان‌طور که در حدیث آمده است که «إِنَّمَا قَلْبُ الْحَدَثِ کَالْأَرْضِ الْخَالِیَةِ مَا أُلْقِیَ فِیهَا مِنْ شَیْ‏ءٍ قَبِلَتْه‏» (3)؛ «دل و قلب نوجوان مانند زمین آماده ای است که از هر سبزه و گیاهی خالی است هر بذری که در آن افشانده شود می پذیرد و در آغوش خود به خوبی می پرورد».
8. توجه دادن نوجوانان به نعمت‌های الهی؛
یادآوری و ذکر نعمت‌های الهی از جمله شیوه‌هایی است که در ایجاد انگیزه برای توجه دادن فطرت پاک کودک و نوجوان به صاحب نعمت و سپاس‌گزاری از او بسیار مؤثّر است. ذکر نعمت‌ها می‌تواند زمینۀ بسیار مناسبی برای رشد و تعمیق بینش الهی کودکان و نوجوانان و در نتیجه، گرایش به صاحب نعمت و زمینه‌های شکرگزاری را در آنان فراهم سازد. مضمون روایتی از امام رضا (علیه‌السّلام) این‌گونه است که: خداوند متعال به حضرت موسی (علیه‌السّلام) وحی فرستاد که مردم را به من علاقه‌مند کن و آنان را نیز نزد من محبوب ساز. عرض نمود چگونه؟ وحی آمد: نعمت‌های مرا برای آنان بازگو کن، آنان خود عاشق من خواهند شد.»(4)
بنابراین، باید کاری کنید که محبت خدا در دل کودکان و نوجوانان جای بگیرد. در این صورت، آنها تعالیم اسلامی را می پذیرند و با عشق درونی به احکام و تکالیف الهی عمل می‌کنند. برای رسیدن به این هدف، ضروری است از نعمت‌ها، مهربانیت، بخشندگی و توجه خاص خداوند به بندگانش سخن بگویید.
9. با نوجوانان خوش برخورد باشید؛ به جرئت می‌توان گفت که رکن اصیل و اساسی تبلیغ و تأثیر و بالاخره جذب افراد مختلف علی الخصوص قشر نوجوان جامعه خوش برخوردی و اخلاق حسنه منطبق بر سیره حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) است. با استفاده صحیح از آن می‌توان از دیگر ابزارهای تبلیغی، بی نیاز شد و افراد به خودی خود جذب شوند.
این امر به قدری مهم و اساسی است که در قرآن کریم نیز آمده و عامل موفقیت حضرت رسول را اخلاق خوش و مهربانانه آن حضرت دانسته است. آن جا که می فرماید: «وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِک» (5)؛ «و اگر درشت خوى و سخت دل بودى از پیرامونت پراکنده مى‏شدند»؛ بنابراین باید سعی کرد که در برخورد با دیگران باگشاده رویی و تبسم بر لب و با حرکات دست و چهره خویش (ارتباط کلامی و غیر کلامی مثبت) علاقه و تمایل قلبی خود را برای دوستی با طرف مقابل نشان داد.
10. آشنا کردن نوجوانان با الگوهای اخلاقی و دینی؛ یکی از بهترین روش‌های جذب و دعوت نوجوانان به امور مذهبی و فرهنگی آشنایی او با الگوها و اسوه‌های این دو زمینه است. در رتبه اول آشنایی با حضرات معصومین (علیهم‌السلام) به‌عنوان جامع‌ترین الگوهای هستی و پس از ایشان، آشنایی با سیره و منش علما و بزرگان دین و شهداء تاثیر زیادی در تعمیق باورهای دینی دارد.
11. گنجاندن برنامه‌های تفریحی، برگزاری اردوهای مختلف تفریحی، زیارتی و فرهنگی نقش بسیار سازنده‌ای در تربیت و رشد افراد داشته و باعث می‌شود تا شرکت کنندگان در اردو علاوه بر تفریح و سیاحت، با خلق و خوی پسندیده برگزارکنندگان اردو نیز آشنا شده و ارتباط آنان با نیروهای فرهنگی برقرار گردد؛ که البته این کار باهماهنگی بعضی مراکز فرهنگی و تحت نظر آن‌ها ممکن است.
برگزاری مسابقات گوناگون در اردوها نیز می‌تواند در ایجاد ارتباط با نوجوانان، گزینه خوبی باشد؛ البته این‌ها همگی راه‌هایی هستند که پای نوجوانان به کانون‌ها و مراکز فرهنگی کشیده شود و از آن به بعد می توان با اخلاق خوش و محبت، نوجوانان را از انحراف بازداشت و با آنان دوست شد و مانع گمراهی آنان شد و آنها را به دین علاقه مند گردانید.
در پایان، منابعی را برای موفقیت بیشتر در جذب نوجوانان به دین خدمت‌تان عرض می‌کنیم:
1. موظف رستمی، محمدعلی، تجارب مبلغین در خصوص جذب نوجوان و جوان به مسجد، قم: دارالمعارف، 1389.
2. ایوبی ماهانی، اسماء، شیوه های جذب جوانان به دین از دیدگاه آیات و روایات، قم: ام ابیها (س)، 1390.
3. لقمانی، احمد، شیوه های جذب جوانان در تبلیغ، قم: بهشت بینش، 1381.
4. ساجدی، ابوالفضل، دین گریزی چرا؟ دین گرایی چه سان؟ قرآن و نظام تربیتی نسل نو، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1388.
 
پی‌نوشت‌ها:
1. صف(61)، آیه2و3.
2. شیخ صدوق، ابن بابویه، محمد بن على، ‏من لا یحضره الفقیه، قم‏: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ‏1413ق‏، ج2، ص96.
3. حرانی، ابن شعبه، حسین بن روح، تحف العقول، قم: جامعه‌ی مدرسین حوزه علمیه قم، 1404ق، ص70.
4. أَوْحَى عَزَّوَجَلَّ إِلَى نَجِیِّهِ مُوسَى أَحْبِبْنِی وَ حَبِّبْنِی إِلَى خَلْقِی قَالَ رَبِّ هَذَا أُحِبُّکَ فَکَیْفَ أُحَبِّبُکَ إِلَى خَلْقِکَ قَالَ اذْکُرْ لَهُمْ نَعْمَایَ عَلَیْهِمْ وَ بَلَائِی عِنْدَهُمْ فَإِنَّهُمْ لَا یَذْکُرُونَ أَوْ لَا یَعْرِفُونَ مِنِّی إِلَّا کُلَّ الْخَیْرِ؛ مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ‏بحار الأنوار، بیروت‏: دار إحیاء التراث العربی، ‏1403ق، ج67، ص18.
5. آل‌عمران(3)، آیۀ 194.