عصمت پیامبران اکتسابی است یا خدادادی؟

سلام. با تشکر از مراجعه شما به سایت راسخون و عذرخواهی بابت تاخیر در پاسخگویی به دلیل وجود مشکلات فنی؛
 

بدون شک عصمت پیامبران و ائمه علیهم السلام اکتسابی و بر اساس لیاقت و امتحان است؛ زیرا اگر خدادادی محض باشد، هیچ ارزشی ندارد و فضیلیت محسوب نمی‌شود .
 

نکته اساسی در بحث عصمت این است که باید دید منشأ عصمت در معصومین (علیهم السلام) چیست؟ بنا بر اعتقاد شیعیان که با دلایل محکم و قاطع قابل اثبات است، منشأ عصمت معصومین علم قطعی، شهودی و وجدانی به حقایق امور و عواقب اعمال است؛ به طوری که سبب می‌شود اراده انسان قوی و در نفس او قوه ای ایجاد شود که او را از انجام گناه و لغزش محافظت می‌کند .

این علم، علمی است که دارنده آن صاحب چشم بصیرتی می‌شود که عواقب، آثار و لوازم گناه و ترک واجبات را در دنیا و آخرت با تمام وجود لمس می‌کند. و از انسان موجودی می‌سازد که در تمام عمرش حتی به اندازه ذره‌ای با دستورات پروردگارش مخالفت نمی‌کند و حتی فکر انجام معصیت و یا ترک واجب در مخیله او نمی‌گنجد .

این علم الهی خاص، لطفی است که خداوند به بندگان برگزیده خودش عطا کرده و سبب و منشا ایجاد ملکه تقوی تا عالی‌ترین درجه آن، یعنی عصمت شده است. مثلاً درباره حضرت یوسف (علیه‌ السلام) همین علم باعث شد که مرتکب فاحشه نشود، با این‌که کاملاً در انجام آن مختار بوده است.

معصومین (علیهم السلام) به دلیل علم قطعی به عواقب گناه و شناخت عمیق از ذات خداوند، هرگز به گناه فکر نمی‌کنند. همان طور که شخصی که به سم آشنایی دارد، هرگز آن را نمی‌خورد، معصومین (علیهم السلام) نیز به دلیل علم قطعی به عواقب گناه، از آن دوری می‌کنند. عصمت، لطف و عنایتی است که خداوند به بندگان برگزیده خود عطا می‌کند..

یک مثال قرآنی:

عصمت حضرت یوسف (آیه ۲۴ سوره یوسف)

وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلا اَن رَّاَی بُرْهَانَ رَبِّهِ کَذٰلِکَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاء إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِین: آن زن قصد او کرد و او نیز  ـ اگر برهان پروردگار را نمی‌دید ـ قصد وی می‌نمود! این چنین کردیم تا بدی و فحشا را از او دور سازیم؛ چرا که او از بندگان مخلص ما بود!«
 

بر اساس این آیه، تصوّر می‌شود که یوسف به گناه نزدیک شد و این برداشت با مقام عصمت او سازگار نیست. در حالی که یوسف اختیار داشت و می توانست. و کسی هم نبود و شرایط هم فراهم بود.

امام رضا (علیه السلام) در پاسخ مأمون که درباره این آیه سؤال نمود، «برهان» را در آیه گفته شده عصمت معنا کرد و فرمود:

و لولا أن رأی برهان ربه لهم بها کما همت لکنه کان معصوما والمعصوم لایهم بذنب ولایأتیه ولقد حدثنی أبی عن أبیه الصادق (علیه السلام) أنه قال همت بأن تفعل وهم بأن لا یفعل؛

اگر برهان پروردگارش را نمی‌دید قصد آن زن می‌نمود! همان طور که او قصد یوسف نمود. اما یوسف معصوم بود و معصوم، اراده‌ی گناه نمی‌کند و به جانب آن نمی‌رود. پدرم از پدرش امام صادق (علیه السلام) نقل می‌کند که فرمود: آن زن قصد کرد که انجام بدهد و یوسف قصد نمود که انجام ندهد.

(صغری): یوسف معصوم است.

(کبری): معصوم، اراده گناه نمی‌کند و به جانب آن نمی‌آید.

(نتیحه): پس یوسف گناه نکرد.