با سلام میخواستم بدونم چرا با وجود اعلام لیست 12 نفری امامان توسط پیامبر در حدیث هشام.چگونه امام صادق...

از تاریخ نگاران رسیده است که امام صادق (ع) اسماعیل را بعنوان جانشین خود معرفی کرد اما وقتی دریافت که اسماعیل شراب نوشید، نظرش را تغییر داد و امام موسی کاظم را بعنوان جانشین معرفی کرد، این رفتار و حرکت بر چه اساس و پایه ای بوده است؟ (معنای این عمل چیست؟) پاسخ: بهتر است سخن در مورد اسماعیل فرزند امام جعفر صادق (ع) را اینگونه پیش بریم که آیا امام اصلاً وصیتی به او کرده بود یا نه؟ و آیا او شرب خمر نموده بود یا نه؟ و اصلاً موقف و منزلت او در نزد امام صادق (ع) چگونه بوده است؟ وقتی این مجموعه روشن شد آنگاه می شود به حقیقت دست یافت والا با صرف وجود یک روایت که کسی را مذمت کرده است، نمی شود درباره حال او با خبر شد و برای شناخت او به آن روایت، اعتماد نمود. امام صادق علیه السلام یازده فرزند داشته است و آنان: 1. اسماعیل 2. عبدالله 3. موسی 4. کاظم 5. اسحاق 6. محمد 7. عباس 8. علی 9. ام فروه 10. اسماء 11. فاطمه، می باشند. از میان برادران، اسماعیل از همه بزرگتر بوده و امام صادق به او بسیار علاقمند بود و نسبت به او نیکی و دلسوزی فراوانی می کرد ، او در زمان خود امام در منطقه ای به نام “عریض” از دنیا رفت و مردم او را تا مدینه پیش پدر بزرگوارش تشیع نموده و در بقیع دفن کردند.[i] مرحوم شیخ طوسی او را بعنوان یکی از دوستداران امام صادق (ع) یاد کرده است و تنها اسم او و اسم پدرانش را آورده است و بیش از این چیزی درباره او نیاورده است و گفته: اسماعیل فرزند جعفر فرزند محمد فرزند علی فرزند حسین فرزند علی فرزند ابوطالب (علیهم السلام) هاشمی مدنی ، می باشد.[ii] و ابن عنبه گفته است: اما اسماعیل بن جعفر الصادق (ع) که کنیه اش ابا محمد و مادرش فاطمه دختر حسین اثرم بن حسن بن علی بن ابیطالب علیهم السلام (یعنی فرزند نوه پسری امام حسن مجتبی علیه السلام) بوده است و به اسماعیل “اعرج” معروف می باشد فرزند بزرگ پدر بود و از همه بیشتر مورد محبت امام قرار می گرفت و در زمان حیات امام (ع) در منطقه “عریض” دارفانی را وداع گفت و بر سر دوش مردم تا بقیع تشیع شد. ابن خلدون هم گفته است که: قبل از پدرش وفات یافت، امام جعفر صادق (ع) حاکم مدینه را طلبید و حاکم مدینه گواهی بر مرگ اسماعیل داد. (تاریخ ابن خلدون، ج 4، ص 39) مرحوم شیخ مفید (ره) فرموده است: هنگامی که اسماعیل وفات نمود امام شدیداً گریان و نالان شد و درد و حزن بزرگی او را فراگرفت و به تشیع او با پای برهنه و بدون رداء، رفت و دستور داد که بارها قبل از دفنش تابوت او را به زمین بگذارند و صورتش را باز و به او نگاه می کرد.[iii] هر کس به کتب حدیثی رجوع کند می بیند که در آنجا روایاتی وارد شده است که دلالت بر جلالت و عظمت و منزلت اسماعیل در نزد امام صادق (ع) دارد که شمه ای از آن را نقل می کنیم: امام صادق (ع) کسانی را اجیر می کرد تا به نیابت جناب اسماعیل حج بجای آورند. کلینی از عبدالله بن سنان نقل می کند که می گوید: پیش امام صادق (ع) بودم که مردی بر آن حضرت وارد شد امام به او سی دینار عطا کرد تا برای اسماعیل حج بجای آورد و چیزی از عمره تا حج را ترک نکند جز اینکه شرط کرد که سعی را در وادی محسر به جای آورد. سپس فرمود: ای فلان هر گاه این کار را بدین صورت که گفتم انجام دادی یک حج برای اسماعیل به خاطر آنچه که از مالش انفاق نموده است و 9 حج برای تو حساب می شود بعوض آن زحمتی که کشیده ای.[iv] امام صادق (ع) جناب اسماعیل را بر حذر می داشت که به فاسق اطمینان کند. کلینی از حریز بن عبدالله سجستانی نقل نموده است که جناب اسماعیل پولی داشت و یک مرد قریشی می خواست به یمن برود اسماعیل به پدر گفت که بابا فلانی می خواهد به یمن برود و من این مقدر دینار دارم آیا شما صلاح می دانید که این مال را به ایشان بدهم تا چیزهای از یمن برای من خریداری کند؟ امام فرمود: ای فرزند دلبندم آیا شنیده ای که او شرابخوار است؟ اسماعیل گفت مردم اینطور می گویند امام فرمود: فرزندم این کار را نکن... تا آخر حدیث.[v] گواهی دادن امام صادق (ع) بر مرگ اسماعیل: گروهی خیال می کردند که حتماً امام باید فرزند ارشد باشد اما امام بسیار مایل بود که به شیعیان تفهیم کند که امامت بر اسماعیل نیست و از ائمه اثنی عشر محسوب نمی شود و امامت یک امر الهی است و باید از طرف پیامبر (ص) و خداوند رسیده باشد. امام هم با گفتار خود و هم با شهادت دادن به مرگ اسماعیل در زمان حیات مبارک خود در حال مبارزه با آن شبهه ای بود که عرض شد (فرزند ارشد باید امام باشد.) حال نمونه ای از تلاشهای امام صادق علیه السلام که می خواست این شبهه را از بین ببرد می آوریم: 1- تلاشهای اثباتی یعنی امام به صراحت امامت را برای حضرت موسی الکاظم بیان می نمود و با این تصریح روشن می شد که امام بعد از او کیست . بحث این قسم را به وقت دیگر موکول می کنیم 2- تلاشها و بیانات سلبی: (بخشی از تلاشها و بیانات سلبی امام برای امامت اسماعیل ): نعمانی از زراره بن اعین نقل می کند: می گوید وارد شدم بر امام صادق (ع) در حالیکه در سمت راست ایشان حضرت موسی الکاظم (ع) قرار داشت. به من فرمود که ای زراره، داوود بن کثیر رقی و حمران و ابوبصیر را برایم بیاور و در این موقع مفضل بن عمر هم وارد شد پس من بیرون رفتم و آنانی را که فرموده بود آوردم و مردم پیوسته پشت سر هم بر امام وارد می شدند تا آنجا که سی نفر در بیت ایشان جمع شده بودند و وقتی مجلس آماده شد، امام فرمود: ای داوود صورت اسماعیل را باز و مکشوف نما او هم صورت اسماعیل را باز کرد بعد امام فرمود: ای داوود او مرده است یا زنده، داوود گفت: ای مولای من ایشان مرده است پس یکایک آنان را به همین منوال پیش خواند تا آخر کسانی که در آن مجلس بودند و همه می گفتند: ای مولای ما او مرده است. سپس امام فرمود: خدایا گواه باش، سپس دستور به غسل و حنوط او داد و دستور داد که او را در کفنش قرار دهند و آن گاه که از کار او فارغ شد به مفضل فرمود: از صورتش پرده بردار و چون چنین کرد امام فرمود: زنده است یا مرده عرض کرد: مرده است امام فرمود: خدایا بر آنان گواه باش. سپس او را به سوی قبرش بردند و هنگامی که او را در لحد گذاشتند امام باز فرمود: ای مفضل صورتش را باز کن و به آن جماعت فرمود: او مرده است یا زنده و ما یک صدا گفتیم که مرده است فرمود: خدای من، من گواهی دادم و اینان هم گواهی دادند بدرستی که بزودی راهیان باطل در او تردید روا می دارند و می خواهند که با دهان خود نور خدا را خاموش کنند و سپس اشاره به حضرت موسی الکاظم (ع) کرد و فرمود:“والله متم نوره ولو کره المشرکون“سپس خاک بر او افکندیم دوباره امام همان حرف را بر ما تکرار کرد و فرمود: میت وحنوط شده و دفن شده در این لحد کیست؟ ما گفتیم: اسماعیل فرمود خدایا گواهی می دهم (یا گواه باش) سپس دست حضرت امام موسی (ع) را گرفت و فرمود: او حق است و حق از اوست تا خداوند به ارث ببرد زمین را و هر کس که بر زمین می باشد.[vi] شیخ طوسی از ابی کهمس نقل می کند که گفت من بر مرگ اسماعیل حاضر بودم و امام صادق (ع) پیش او نشسته بود وقتی که مرگ، او را گرفت امام فک او را بست و آن را ملحفه ای پیچاند سپس برای تجهیزش دستور دادند و چون از کار آن فارغ شد، کفنش را خواست و در حاشیه کفن او نوشت: اسماعیل گواهی می دهد که:لا اله الا الله. واین روایات حاکی از جلالت و منزلت جناب اسماعیل است و مؤید این مطلب آن است که امام بعد از مرگ اسماعیل او را بوسید آن هم چندین بار همانطور که در بعض روایات هم وارد شده است. بلی چند روایتی داریم که کشی در ترجمه بعضی، آنها را آورده است که آن روایات در مذمت جناب اسماعیل است . راوی این روایات افرادی مثل روایت ابراهیم ابن ابی سمال ـ عبدالرحمن بن سیابه فیض مختار، می باشند و لذا مرحوم آقای خوئی در سند این روایات مناقشه نموده است.[vii] و از جمله همین روایات است که اشاره به مسئله شرب خمر می کند. مرحوم خوئی می فرماید: گاهی توهم می شود که از بعضی روایات می توان مذمت جناب اسماعیل را استفاده نمود و از جمله آن روایات روایت صفوان است که از کشی نقل شده است که از ابراهیم بن ابی سمال (343 ـ 344) نقل شده که مردم بر ابوالحسن امام موسی کاظم (ع) جمع نشدند و پیرامون او گرد نیامدند تا چه رسد به این اسماعیل، مردم چگونه گرد او جمع آیند در حالی که اساتید و بزرگان شما درباره اسماعیل می گویند که او را دیده اند که شراب می نوشید و ... سپس می گویند که او اجود و بهتر است (تا آخر حدیث). مرحوم خوئی می گوید: این روایت اگر چه ظاهراً دلالت بر مذمت اسماعیل دارد الا اینکه در سند آن محمد بن نصیر قرار دارد و او ضعیف است و این غیر از آن محمد بن نصیر است که ثقه می باشد و از مشایخ جناب کشی بوده است همانطور که ظاهر مطلب همین است (یعنی ظاهراً این مطلب درست است که این محمد بن نصیر غیر از محمد بن نصیر ثقه است).[viii] بعضی از علما بر این باوراند که مقصود از اسماعیلی که شراب می نوشیده است اسماعیل بن جعفر نیست بلکه اسماعیل بن موسی الکاظم (ع) است البته به فرض صحت روایات [والا هیچکدام اهل این کبایر نبوده اند].[ix] و خلاصه قول اینکه اولاً: از آنجائیکه حضرت اسماعیل فرزند ارشد امام صادق (ع) بود و از آنجائیکه انسان صالح و درستکاری بود بعضی از اصحاب امام صادق (ع ) گمان می بردند که این همان امام بعد از جعفر الصادق (ع) می باشد و این به معنای آن نبوده است که امام صادق او را به امامت نصب کرده چرا که نصی بر امامت ایشان وارد نشده است. و ثانیاً: ثابت نیست که العیاذبالله جناب اسماعیل شرب خمر کرده باشد. و ثالثاً: جناب اسماعیل در حالی از دنیا رفت که در پیش والد بزرگوارش عزیز و محترم و مورد اکرام بود و خود این دلالت دارد که جناب ایشان راهش درست بوده است و تا زنده بوده انسان وارسته و راست کرداری بوده است. [i] الارشاد، شیخ مفید، ص 248 [ii] رجال، شیخ طوسی، ص 149، ش 81 [iii] ارشاد، شیخ مفید، ص 284 [iv] وسائل، جزء 8، باب 1 از ابواب انیایه در حج، حدیث 1 [v] کافی، ج 5، ص 299 [vi] النعمانی، الغیبه 327، حدیث 8، و بحار الأنوار، ج 48، ص 21/1 [vii] بحوث فی الملل و النحل، ج 8، ص 72 [viii] معجم رجال، حدیث جزء سوم [ix] اعیان الشیعه، مجلد سوم،ص 318