پرسش :

اعمال و احکام اختصاصي پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله ـ چيست؟

پاسخ :
وقتي انسان به آيات قرآن کريم و روايات اهل بيت(ع) توجه مي کند، مي بيند که بعضي از احکام و اعمال مختص به پيامبر اکرم (ص) بوده است. اين اختصاص احکام و اعمال هر کدام دلايل و حکمت هاي به خصوصي دارد، که مجال بيشتري مي طلبد که انسان بحث نمايد. اکنون با توجه به قرآن کريم و روايات اختصاصات و اعمال پيامبر اکرم (ص) را به ترتيب ذکر مي کنيم.
1. نماز شب: يکي از اختصاصات پيامبر اکرم (ص) نماز شب است. نماز شب بر ديگر مؤمنين مستحب موکد است ولي بر شخص پيامبر اکرم (ص) واجب بوده است.
وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّک عَسَي أَن يَبْعَثَک رَبُّک مَقَامًا مَّحْمُودًا[1].
پاسي از شب را از خواب برخيز و قرآن بخوان اين يک برنامه اضافي است علاوه بر نمازهاي فريضه براي تو، باشد که در پرتو اين عمل، خداوند تو را به مقام محمود مبعوث کند.
بسياري اين جمله (نافلة لک) را دليل بر آن دانسته اند که نماز شب بر پيامبر اکرم (ص) واجب بوده است زيرا نافله به معناي (زياده) است اشاره به اينکه اين فريضه اضافه، مربوط به تو است.[2]
از اين آيه به وسيله قرائن و روايات استفاده مي شود که نماز شب که اصل آن مستحب است بر پيامبر اکرم(ص) واجب بوده است. در اين جا خوب است که بفهميم منظور از مقام محمود در اين آيه چيست؟
در تفسير عياشي از امام باقر(ع) يا امام صادق (ع) مي خوانيم که در تفسير جمله «عسي ان يبعثک ربک مقاما محمودا» فرمود: «هي الشفاعة».[3]
2. در تفسير روح البيان در ذيل آيه 79 سوره اسراء روايتي از عايشه همسر پيامبر(ص) نقل شده است که اختصاصات پيامبر اکرم (ص) را بيان مي کند. عايشه روايت کرده است که پيامبر اکرم ( ص) فرمود: «ثلاث عليّ فريضة و هي سنة لکم الوتر و السواک و قيام الليل» پيامبر اکرم(ص) فرمود: سه چيز بر من واجب است و بر شما مستحب، نماز وتر و مسواک و نماز شب و تهجد و شب زنده داري.[4]
3. حَق قَسم: مي دانيم که يکي از احکام اسلام در مورد همسران متعدد آن است که شوهر اوقات خود را ميان آن ها به طور عادلانه تقسيم کند اگر يک شب نزد يکي از آن ها است شب ديگر نزد ديگري باشد تفاوتي در ميان زنان از اين نظر وجود ندارد به اين موضوع در فقه حق قسم تعبير مي کنند تُرْجِي مَن تَشَاء مِنْهُنَّ وَتُؤْوِي إِلَيْک مَن تَشَاء وَمَنِ ابْتَغَيْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْک ذَلِک أَدْنَي أَن تَقَرَّ أَعْيُنُهُنَّ وَلَا يَحْزَنَّ وَيَرْضَيْنَ بِمَا آتَيْتَهُنَّ کلُّهُنَّ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا فِي قُلُوبِکمْ وَکانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَلِيمًا[5] هر يک از همسرانت را بخواهي مي تواني به تأخير اندازي و هر کدام را بخواهي نزد خود جاي دهي و هرگاه بعضي از آن ها را که برکنار ساخته اي بخواهي نزد خود جاي دهي گناهي نيست.
يکي از خصايص پيامبر اکرم( ص) اين بود که به خاطر شرايط زندگي طوفاني و بحرانيش مخصوصا در زماني که در مدينه بوده و هر ماه يک جنگ تحميل مي شد رعايت حق قسم از پيامبر ساقط بوده است.
4. زنان بدون مهر: براي پيامبر اکرم (ص) زناني که هيچ مهري براي خودشان قائل نباشند پيامبر اکرم(ص)مي تواند با آن ها ازدواج نمايد اين اختصاص به پيامبر اکرم (ص) دارد از مسلمات فقه شيعه است که هيچ کس نمي تواند بدون مهر همسري انتخاب نمايد.
تُرْجِي مَن تَشَاء مِنْهُنَّ وَتُؤْوِي إِلَيْک مَن تَشَاء وَمَنِ ابْتَغَيْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْک[6]...؛ «هر گاه زن با ايماني خود را به پيامبر اکرم (ص) ببخشد اگر پيامبر بخواهد مي تواند با او ازدواج کند...».
5. صيغه ازدواج با لفظ هبه: اجراي صيغه ازدواج با لفظ هبه نيز از مختصات پيامبر اکرم (ص) است اين از آيه 50 سوره احزاب استفاده مي شود اما در مورد افراد عادي با لفظ ازدواج و نکاح صورت گيرد جايز است.
6. حلال بودن 9 زن: از آيه 50 سوره احزاب استفاده مي شود که 9 همسر داشتن اختصاص به پيامبر اکرم (ص) داشته است و بر ديگران 4 همسر جايز است. مفسران بزرگ همچون علامه نيز در تفاسير شان در ذيل آيه «يا ايها النبي انا احللنالک ازواجک» اي پيامبر ما همسران تو را که مهرشان را پرداختي براي تو حلال کرديم به آن اشاره کرده اند.[7]
خوب است که يک اشاره اجمالي و موجز به بحث فلسفه تعدد زوجات نمائيم. روشن است که پيامبر اکرم( ص)در سن 25 سالگي در عنفوان جواني بوده و با زن بيوه چهل ساله ازدواج نموده است و تا سن 53 سالگي تنها به همين زن بيوه قناعت کرده است. بدين ترتيب دوران جواني خود را پشت سر گذاشته است جالب اين است که پيامبر اکرم (ص) تنها يک زن باکره داشته و او هم عايشه بوده است و بقيه همسران بيوه بوده اند[8] حتي در برخي از تواريخ مي خوانيم که پيامبر اکرم (ص) با زنان متعدد ازدواج کرد که جز با مراسم عقد انجام نشد و حتي در مواردي به خواستگاري اکتفاء کرد.[9]
از مجموع بيانات بالا چنان به دست مي آيد که اختصاصاتي هم چون حق قسم و تعدد زوجات و غيره ...به خاطر بعضي از مسائل سياسي و شرايط اجتماعي آن روز بوده است،تا به وسيله اين احکام اسلام نو پا رشد کند و مستحکم بماند و پيامبر اکرم ( ص) از پايگاه مردمي محکم برخوردار باشد.
7. مباح بودن روزه وصال براي پيامبر اکرم (ص) : روزه وصال آن است که شخص يک شبانه روز کامل از مبطلات روزه امساک کند. اين روزه بر امت پيامبر اکرم (ص) حرام است ولي بر شخص حضرت مباح بوده است.[10]
8. حرام بودن ازدواج با همسران پيامبر اکرم (ص) از خصوصيات پيامبر اکرم تحريم وحرام بودن ازدواج زنانش با ديگران بعد از رحلتش بود اين مطلب نص آيه قرآن مي باشد وَمَا کانَ لَکمْ أَن تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَن تَنکحُوا أَزْوَاجَهُ مِن بَعْدِهِ أَبَدًا إِنَّ ذَلِکمْ کانَ عِندَ اللَّهِ عَظِيمًا[11]؛ «شما حق نداريد رسول خدا (ص) را آزار دهيد و نه هرگز همسران او را بعد از او به همسري بگيريد».
9. واجب بودن قرباني در روز عيد قربان. در روز عيد قربان، قرباني کردن بر پيامبر اکرم (ص) واجب بوده است.
10. ثواب و عقاب دو برابر زنان پيامبر طبق آيه قرآن خداوند ثواب و عقاب دو برابر بر زنان پيامبر اکرم (ص) مي نويسد يَا نِسَاء النَّبِيِّ لَسْتُنَّ کأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا[12]؛ «اي همسران پيامبر هر کدام از شما گناه آشکار و فاحشي مرتکب شود عذاب او دو چندان خواهد بود و اين براي خدا آسان است».
11. مباح بودن داخل شدن پيامبراکرم (ص) بر مکه بدون احرام. اين يکي از مهم ترين مختصات حضرت است که اثر فقهي بر آن مترتب مي شود ولي بر افراد ديگر احرام بستن لازم است.[13]
12. زنان پيامبراکرم (ص) مادر مؤمنين هستند. طبق ايه قرآن زنان حضرت مادر مومنين محسوب مي شوند «و ازواجه امهاتهم».[14] و همسران او مادران آن ها (مؤمنان) محسوب مي شوند.
13. واجب بودن درود فرستادن بر پيامبر اکرم (ص) در نماز
14. وجوب مخير ساختن زنان بر ادامه زندگي يا جدايي. طبق آيه قرآن بر پيامبر اکرم (ص) واجب بود که زنانش را مخير به زندگي يا جدايي کند اما در مورد ديگران اين صادق و واجب نيست.
يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُل لِّأَزْوَاجِک إِن کنتُنَّ تُرِدْنَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا فَتَعَالَيْنَ أُمَتِّعْکنَّ وَأُسَرِّحْکنَّ سَرَاحًا جَمِيلًا[15]؛ «اي پيامبر به همسرانت بگو: اگر زندگي دنيا را مي خواهيد و طالب زينت آن هستيد بيائيد هديه اي به شما دهم، و شما را به طرز نيکوئي رها کنم، بي آن که خصومت و مشاجره اي در کار باشد».
هر کدام از احکامي که بر پيامبر اکرم ص اختصاص دارد، مثل مورد 13، فلسفه و دليل خاص خود را دارد.
14. حرمت بلند کردن صدا در نزد پيامبر اکرم (ص) و صدا زدن پيامبر اکرم (ص) از پشت حجره ها. عده اي از مؤمنين بودند که صدايشان را نزد پيامبر اکرم (ص) بلند مي کردند. آيه نازل شد که صدايتان را نزد حضرت بلند نکنيد. إِنَّ الَّذِينَ يَغُضُّونَ أَصْوَاتَهُمْ عِندَ رَسُولِ اللَّهِ أُوْلَئِک الَّذِينَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوَي لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِيمٌ[16] اي کساني که ايمان آورده ايد صداهايتان را از صداي پيامبر بلندتر مکنيد و کساني که پيامبر اکرم ص را از پشت حجره ها صدا مي زدند اين کار را نيز قرآن مذمت کرده است. وَلَوْ أَنَّهُمْ صَبَرُوا حَتَّي تَخْرُجَ إِلَيْهِمْ لَکانَ خَيْرًا لَّهُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ[17] به حقيقت مردمي که تو را از پشت حجره ها مي خوانند اکثرشان بي عقل و شعورند.
15. گرفتن صدقه واجب (زکات واجب) بر پيامبر اکرم (ص) و اهل بيت (ع) حرام است. اين خصوصيت مشترک بين ائمه است. پيامبر اکرم فرمود: «انا اهل البيت لاتحل لنا صدقه». همانا ما اهل بيت حلال نيست بر ما صدقه و زکات واجب.[18]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ تفسير الميزان، طباطبائي، ج16، انتشارات اسماعيليان، سوره اسراء ـ احزاب
2ـ تفسير نمونه، ج17، و ج12، سوره اسراء و احزاب، جمعي از دانشمندان زير نظر مکارم شيرازي
3ـ تفسير سوره نور، سوره اسراء، محسن قرائتي، ص105، مرکز فرهنگي درس هايي از قرآن
4ـ تفسير روح البيان، سوره اسراء، اسماعيل حقي البروسي، ج5، ص6 و 7

پی نوشتها:
[1]. اسراء / 79.
[2]. تفسير نمونه، ج12، ص224، ذیل آيه 79، جمعي از دانشمندان، زير نظر آيت الله مکارم شيرازي، ناصر، ناشر دارالکتب الاسلاميه، تهران، چاپ 17.
[3]. همان، ص231.
[4]. تفسير روح البيان، اسراء / 217، اسماعيل حقي البر وسوي، ج5، چاپ دارالفکر.
[5]. احزاب / 51.
[6]. همان.
[7]. تفسیرنمونه ج17، ذیل آيه 50، الميزان، ج16، ص305.
[8]. ر.ک: مجلسي، محمد باقر، بحارالأنوار،، ج14، ص191-192.
[9]. تفسیر نمونه، ج17، ص381 ـ 382.
[10]. الموسوعة الفقهيه الميسره، شيخ محمد علي انصاري، ج1، ص354، انتشارات مجمع اسلامي، چاپ اول.
[11]. احزاب / 53.
[12]. احزاب / 30.
[13]. الموسوعة الفقهيه الميسره ، همان.
[14]. احزاب / 6.
[15]. احزاب / 28.
[16]. حجرات / 2.
[17]. حجرات / 4.
[18]. موسوعة الفقهيه الميسره، ج1، ص355.
منبع: اندیشه قم