پرسش :

منظور از جنگ هاي فجّار که در عصر جاهليت به وقوع مي پيوست، چه جنگ هايي بوده است و آیا پیامبر- صلی الله علیه و آله – در آن شرکت داشته اند؟

پاسخ :
جنگ هاي فجار به کسر فاء بر وزن قتال به اين جهت فجار ناميده شد که اعراب در اين جنگ ها از روي فسق و فجور و معصيت در ماه هاي حرام که خون ريزي در آن ها ممنوع است با يکديگر درگير شده به کشتار و خونريزي مي پرداختند.[1] تعداد جنگ هاي فجار چهار جنگ بود: فجار اوّل با عنوان فجار الرجل و فجار دوّم به فجار الرياح و فجار سوّم با عنوان فجار المرأة القيسية و چهارم که از بزرگترين جنگ هاي فجار بود، فجار البراض نام داشت.[2] ابن فارس در مورد يوم الفجار مي نويسد: يوم الفجار از روزهايي بود که عرب در آن حرمت را زير پا مي نهاد و آن را حلال مي شمرد.[3] ابن منظور نيز از جوهري نقل مي کند که بدين جهت اين جنگ ها را فجار ناميدند که اين جنگ ها در ماه حرام واقع شد و چون در اين ماه ها جنگ کردند گفتند ما مرتکب معصيت فجور شديم و از اين رو اين جنگ ها با عنوان فجار معروف گشت.[4] ابوالفرج اصفهاني نقل مي کند که درميان عرب چهار جنگ فجار ناميده شدند و درآن برخي از امور که حرام بود حلال و حرمت آن شکسته شد. جنگ فجار اوّل ميان قبيله کنانه و قبيله هوازن در ماه رجب ـ که از ماه هاي حرام است ـ در بازار عکاظ روي داد. فجار دوّم ميان قريش و هوازن، فجار سوم ميان کنانه و هوازن و فجار چهارم ميان قريش و کنانه از طرفي و هوازن و قيس عيلان از طرف ديگر اتفاق افتاد.[5]
در جنگ فجار که ميان قريش و کنانه در گرفت، ابوطالب از شرکت خود و بني هاشم در جنگ امتناع ورزيد و گفت: انجام اين جنگ موجب ظلم و ستم و عدم رعايت حرمت ماه حرام است و من و هیچ یک از خاندان من در آن شرکت نمي کنيم.[6]
تاريخ نويسان، شرکت دراين جنگ يعني جنگ فجار را به رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ نسبت دادند و نوشتند آن حضرت در سن بیست سالگي در اين جنگ شرکت کردند.[7] سيد جعفر مرتضي عاملي در کتاب «الصحيح من سيرة النبي الاعظم» مي نويسد: نمي توان صحت و درستي حضور رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ در جنگ فجار را ثابت کرد و حتي دلايل و قرايني وجود دارد که حضور آن حضرت در جنگ فجار را ردّ مي کند. دليل اوّل اين است که جنگ فجار در ماه حرام اتفاق افتاده و شخصيت هاي بزرگواري چون ابوطالب و رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ کساني نبودند که حرمت ماه هاي حرام را هتک کنند؛ زيرا جلالت مقام هر دو مقتضي انجام چنين ارتکاباتي نيست. دليل دوم آن است که چنان چه روايت شده و يعقوبي نقل مي کند، ابوطالب از شرکت در جنگ فجار امتناع ورزيد و گفت: شرکت در اين جنگ ظلم و قطع رحم و زير پا نهادن حرمت ماه حرام است و... .
دليل سوّم اختلاف نقل ها در مورد نقش حضرت رسول- صلی الله علیه و آله - در جنگ فجار و وجود تناقضات در اين نقل هاست.[8]
ابن اثير در کتاب الکامل في التاريخ جنگ فجار اوّل و دوّمي غير از اين جنگ ها براي انصار نقل مي کند. طبق اين نقل فجار اوّل ميان دو قبيله اوس و خزرج در مدينه روي داد و به اين دليل فجار ناميده شد که در آن فرزندان پسر را از روي مکر و حيله به قتل رساندند. فجار دوّم انصار در مدينه بدين دليل فجار ناميده شد که قبيله خزرج در مدينه فرزندان پسر يهوديان بني نضير و بني قريظه را به جهت آن که با قبيله اوس بر ضد خزرج هم پيمان شده بودند کشتند.[9]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ تاريخ اسلام، محمد ابراهیم آيتي.
2ـ تاريخ اسلام، غلامحسین زرگري نژاد.
3- سیره صحیح پیامبر اسلام،ترجمه دکتر سپهری
4- فروغ ابدیت،آیه الله ،سبحانی.

پی نوشتها:
[1]. مسعودي، علی بن حسین، التنبيه و الاشراف، بيروت، دارصعب، ص179.
[2]. همان.
[3]. ابن فارس، احمد بن فارس بن زکریا، معجم مقاييس اللغة، قم، مکتبة الاعلام الاسلامي، 1404ق، ص476.
[4]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، قم، نشر ادب الحوزة، 1405ق، ج5، ص48.
[5]. یوسفی، محمد هادي، موسوعة التاريخ الاسلامي، قم، مجمع الفکر الاسلامي، 1417ق، ج1، ص301 -304.
[6]. حلبی، علی بن برهان، السيرة الحلبية، بيروت، دارالمعرفة، 1400ق، ج1، ص210 ـ 207.
[7]. ابن هشام، عبد الملک، السيرة النبوية، قاهرة، مکتبه محمد علی صبیح و اولاده، 1963م، ج1، ص119 ـ 120؛ ابن کثير، اسماعیل بن عمر، السيرة النبوية، بيروت، دارالمعرفة، 1976م، ج1، ص255 تا 257؛ همو، البداية و النهاية، بيروت، داراحياء التراث العربي، چاپ اوّل، 1988م، ج2، ص353 ـ 354؛ مسعودي، پیشین، ص179.
[8]. عاملي، سید جعفر مرتضي ، الصحيح من سيرة النبي الاعظم، بيروت، دارالهادي، 1995م، چاپ چهارم، ج2، ص137 ـ 140.
[9]. ابن اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل في التاريخ، بيروت، دارصادر، 1966م،ج1، ص676 ـ 679.
منبع: اندیشه قم