پرسش :

در روايات آمده است كه «اگر علي نبود براي فاطمه (س) همتايي پيدا نمي شد» و همچنين وارد شده «اگر زهرا (س) نبود همتايي براي علي ع پيدا نمي شد» سؤال اين است كه چرا حضرت علي (ع) بعد از حضرت زهرا (س) ازدواج كردند؟

پاسخ :
ازدواج حضرت علي ـ عليه السّلام ـ با حضرت زهرا (س) ازدواجي بي نظير است و اين بي نظيري از جنبه هاي مختلف است از جمله:
1. ازدواج آنان به امر خدا بوده و از آسمان نازل شده است[1].
2. هر دو معصوم بوده اند چرا كه آنان جزء اهل بيت پيامبرند و آية تطهير[2] در شأن ايشان نازل شده و عصمت آن خاندان پاك را به تمام جهانيان اعلام كرده است.
3. طبق روايات حضرت زهرا (س) سيده زنان (بانوي بانوان) است[3] و علي ـ عليه السّلام ـ نيز سيد و آقا در دنيا وآخرت مي باشد[4]. و...
و اما در ارتباط با سؤال فوق بايد گفت: در روايات مختلف با تعابير گوناگون بر اين مطلب تأكيد شده است كه اگر علي ـ عليه السّلام ـ نبود همتا و هم شأني براي حضرت زهرا (س) يافت نمي شد[5]. به عنوان نمونه : از پيامبر اكرم ـ صلي علي عليه و آله ـ روايت شده است: «لولا عليٌ ماكانَ لفاطمةَ كفوٌ ابدا[6]» اگر علي ـ عليه السّلام ـ نبود هرگز همتايي براي فاطمه (س) وجود نمي داشت. و فراواني اين گونه روايات صحت آن را تقويت مي كند.
اما درباره ادعاي دوم كه در سؤال مطرح شده ـ اگر زهرا (س) نبود همتايي براي علي پيدا نمي شد ـ بايد گفت هرچند كه اصل اين سخن حق است وحضرت زهرا (س) تنها بانويي بود كه مي توانست همتاي علي ـ عليه السّلام ـ باشد، ولي با تتبع نسبتاً وسيعي كه صورت گرفت روايتي در اين خصوص ديده نشد.
بنابراين آنچه مي توان به روايات منسوب كرد اين است كه اگر علي ـ عليه السّلام ـ نبود همتايي براي حضرت زهرا (س) وجود نمي داشت و همانطور كه ذكر شد اين مطلب در روايات متعدد در كتب معتبري چون: كافي، تهذيب الاحكام و... آمده است و نمي توان آن را نادرست دانست.
درباره علت ازدواج حضرت علي ـ عليه السّلام ـ بعد از شهادت حضرت زهرا (س) بايد نكاتي را متذكر گرديد:
1. حضرت زهرا (س) از لحاظ كمالات انساني در بين زنان از بالاترين مربته برخوردار بود و هيچ نقصي نداشت به همين جهت بعضي از فقها فرموده اند: «تا زماني كه فاطمه زهرا (س) در قيد حيات بودند ازدواج با زن ديگر بر حضرت علي ـ عليه السّلام ـ حرام بود[7] چنانكه روايتي از ابوبصير از امام صادق ـ عليه السّلام ـ نقل مي كند بر اين مطلب دلالت مي كند، ايشان مي فرمايند: «حرم الله النساء علي على ـ عليه السّلام ـ مادامت فاطمه (س) حية قال: قلت كيف؟ قال: لانها طاهرة لاتحيض[8]» يعني: خداوند متعال زنان را بر علي ـ عليه السّلام ـ تا زماني كه فاطمه (س) زنده بود حرام كرده بود. راوي مي گويد: گفتم چرا؟ حضرت پاسخ داد: زيرا ايشان پاك بود و حيض نمي شد».
از اين روايت مي توان استفاده كرد كه بعد از شهادت حضرت زهرا (س)، حضرت علي ـ عليه السّلام ـ مي توانست ازدواج كند چون حرمت ازدواج با زنان ديگر براي آن حضرت مقيد و محدود به زمان زنده بودن حضرت زهرا (س) بوده است.
2. علاوه بر مطلب فوق بنا بر بعضي روايات خود حضرت زهرا (س) به علي ـ عليه السّلام ـ وصيت كرد بعد از او با امامة دختر خواهر حضرت زهرا (س) ازدواج كند تا او از فرزندانش مراقبت كند[9]. يعني اصل ازدواج علي ـ عليه السّلام ـ بعد از فاطمه (س) مورد سفارش خود حضرت فاطمه (س) بوده است.
3. شوهر هر زني طبق آيه «الرجال قوامون علي النساء...[10]» بر او قيموميت و ولايت دارد و از آنجايي كه حضرت زهرا (س) داراي مقام عصمت بودند كسي جز علي ـ عليه السّلام ـ كه امام زمان حضرت فاطمه نيز بود اين لياقت را نداشت كه همسر او باشد و حضرت فاطمه تحت قيموميت او قرار گيرد و شايد بتوان روايت مورد بحث را علاوه بر ساير اموري كه آن دو بزرگوار را همتاي هم مي كند، ناظر به اين مطلب نيز دانست. اما چون مرد زير قيموميت و ولايت زن خود قرار نمي گيرد مانعي ندارد كه با كسي كه از حداقل شرط صحت ازدواج (مسلمان بودن) برخوردار است ازدواج كند چنانكه حضرت پيامبر اكرم ـ صلي علي عليه و آله ـ با بعضي از زناني كه به هيچ وجه قابل مقايسه با ايشان نبودند ازدواج كردند بنابراين علي ـ عليه السّلام ـ نيز مي توانستند بعد از حضرت زهرا (س) با زنان ديگر ازدواج كنند.
به تعبیر دیگر بعد از حضرت زهرا در دنیا اصلا زنی که کفو از هر جهت باشد برای علی نبود و از این رو حضرت به بیانی چاره ای جز ازدواج با زنان دیگر نداشتند. کما این که سایر ائمه نیز چنین شرایطی داشتند. اساسا می توان گفت در ازدواج کفوبودن در همه شئونات لازم نیست. بر حسب برخی روایات مسلمان و مومن، کفو مسلمان و مومن دیگر هستند.
نتيجة بحث:
رواياتي كه دلالت بر اين دارند كه اگر علي ـ عليه السّلام ـ نبود براي حضرت فاطمه (س) همتايي وجود نداشت، نمي تواند مانعي براي ازدواج حضرت اميرالمؤمنين ـ عليه السّلام ـ بعد از شهادت حضرت زهرا (س) باشد.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ شيخ حسين انصاريان، نظام خانواده در اسلام، قم: ام ابيها، ج اول، 1375، ص 153ـ167. (پيرامون موضوع همتايي و هم شأني در ازدواج).
2ـ ابراهيم اميني، بانوي نمونه اسلام، قم: شفق، 1372، ص 47ـ66 (پيرامون ازدواج حضرت زهرا (س) با حضرت علي ـ عليه السّلام ـ و مطالعه كل كتاب براي آشنايي بيش تر با حضرت فاطمه (س) مفيد است.
3ـ جعفر سبحاني، فروغ ولايت.

پی نوشتها:
[1] . رك: شيخ صدوق، عيون اخبار الرضا(ع)، مشهد، الموتمه العالمي الامام الرضا(ع)، چاپ اول، 1413، ج1، ص 436-438، ح174 و ص440، ج176؛ و محمد باقر، مجلسي، بحارالانوار، بيروت، موسسة الوفاء، چاپ دوم، 1403، ج43، ص144ـ145، ح47.
[2] . احزاب/33.
[3] . رك: رحماني همداني، احمد، فاطمة الزهرا بهجة قلب المصطفي، تهران، نشر المرضية، چاپ دوم، 1372، ص66، ح11.
[4]. رك: همان، ح10.
[5]. رك: محمد بن يعقوب، كليني، كافي، تهران، دارالكتب الاسلامية، چاپ سوم، 1388ق، ج1، ص461؛ شيخ طوسي، تهذيب الاحكام، تهران، دارالكتب الاسلامية، چاپ چهارم، 1365، ج7، ص470، ح90؛ عيون اخبار الرضا(ع)، همان، ص440، ح176؛ بحارالانوار، همان، ج40، ص77 و ج43، ص58، 92-93، 107 و 145.
[6] . بحارالانوار، همان، ج43، ص58.
[7] . البحراني، الحدائق الناضرة، قم، جامعة المدرسين، 1363، ج23، ص108.
[8] . تهذيب الاحكام، همان، ص475، ج116.
[9] . رك: بحارالانوار، همان، ج28، ص304 و ج43، ص192 و فاطمه الزهرا (س)، بهجة قلب المصطفي، همان، ص550.
[10] . نساء/34.
منبع: اندیشه قم