پرسش :

بارها در روايات مختلف حضرت زهرا (س) از حضرت علي (ع) با عنوان پسر عمو ياد کرده اند؛ دليل عدم استفاده از لقب همسر چيست؟

پاسخ :
يکي از عوامل بسيار مهم و اساسي در ايجاد محبت و صميميت در خانواده، احترام متقابل زن و شوهر است. و اين احترام مي تواند در صحنه هاي مختلف بروز و نمود داشته باشد که يکي از آن جلوه ها، نحوه خطاب کردن و صدا زدن يکديگر است. و اگر صدا کردن همسر و نحوه خطاب او احترام آميز باشد، پژواکي از محبت و صميميت را در پي خواهد داشت.
هر يک از زن و شوهر بايد همسر خود را به نامي صدا کند که هم او بيشتر دوست دارد و هم ايجاد الفت و بيانگر نسبت عاطفي متقابل باشد.
اميرمؤمنان علي ـ عليه السلام ـ و فاطمه زهرا ـ سلام الله عليها ـ در رعايت جزئيات زندگي نمونه بودند. از اين روي رفتار آنها مي تواند الگو و سرمشق براي ديگران باشد. آن بانوي بزرگوار نام همسر خود را با احترام ياد مي کرد. گاهي وي را با کنيه «ابالحسن» مي خواند و گاه با لقب شريف «يا اميرالمؤمنين» آن حضرت را فرا مي خواند و گاهي هم آن حضرت با عنوان «يا ابن عم» اي پسر عمو خطاب مي کرد و اين طور نبود که فقط با عنوان پسر عمو خطاب کنند.
به عنوان مثال: حدود 50 روز بعد از رحلت پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ وقتي حضرت فاطمه مريض بود وصيت هايي به حضرت علي ـ عليه السلام ـ نمود و آنجا فرمود: اي ابالحسن همانا رسول خدا به من وعده داده که من اولين کسي از خانواده ايشان هستم که به حضرت ملحق مي شوم. پس بايد صبر پيشه کني به امر خدا و راضي به قضاي الهي باشي».[1]
از اين کنيه امام، حضرت فاطمه س بيشتر استفاده نموده اند. همان طور که حضرت پيامبر ص نيز غالباً از اين کنيه امام علي ع استفاده مي کردند و در منابع فراوان آمده است. استفاده حضرت زهرا س از «يا ابن عم» به خاطر عاطفي تر بودن اين خطاب بوده است چون تأثير عميقي در واکنش هاي عاطفي افراد بر جاي مي گذارد و زن و شوهر نيز جهت تحصيل خرسندي و رضايتمندي خاطر از يکديگر، بيش از هر چيز به کنش ها و واکنش هاي عاطفي مثبت و مناسب نيازمندند.
لذا وقتي به زندگي حضرت علي و فاطمه ـ سلام الله عليها ـ نگاه مي کنيم مي بينيم که در اوقاتي که نسبت به همديگر احساس نياز بيشتري داشتند از اين گونه القاب استفاده مي کردند. در آخرين لحظات عمر حضرت زهرا س امام علي ع حاضر مي شوند و صدا مي زنند اي فاطمه با من صحبت کن، منم علي بن ابي طالب پسر عمويت در اين لحظه حضرت فاطمه س چشمشان را باز مي کنند و به چهره علي ع نگاه مي کند و گريه مي کند و مي فرمايد: اي پسر عمو (يا ابن عم) احساس مي کنم مرگم فرا رسيده و وقت فراقت است.[2]
در اين بيان هم خود حضرت علي به نسبت فاميلي اشاره دارد و هم حضرت زهرا س که بيانگر اوج محبت و علاقه ايشان به همديگر است و در سخت ترين لحظات و نيز بيانگر اين است که ما قبل اينکه زن و شوهر باشيم از يک خانواده و نسبت نزديک با هم داريم.
بنابراين استفاده حضرت زهرا س از عنوان «يا ابن عم» «پسر عمو» يادآورد قرابت نسبي است و عاطفي تر و احترام آميزتر از نام حضرت بود. علاوه بر اين از القابي مانند: يا اباالحسن، يا ابن ابي طالب، علي جان و يا اميرالمؤمنين نيز استفاده مي کردند.
اگر حضرت زهرا س بيشتر از اين عنوان استفاده کرده به جهت عاطفي بوده که نياز يک خانواده است که زن و شوهر با هم هر چه عاطفي تر رفتار کنند براي گرم تر بودن کانون خانواده مفيدتر است، لذا مي توان گفت اين درسي است که از حضرت فاطمه براي بانواني که در کانون خانواده با شوهران مهربان تر باشند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ فاطمه زهرا(س) از ولادت تا شهادت، محمد کاظم قزويني.
2ـ زهرا (س)و زيبايي ها، منصوره جوکار.

پی نوشتها:
[1]. مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، بيروت، الوفاء، 1403ق، ج43، ص201.
[2]. مرندي، معجم النورين، بي نا، بي جا، ص153؛ بحارالانوار، همان، ج43، ص191.
منبع: اندیشه قم