پرسش :

چگونه مي توان ائمه را در جامعة امروزي به عنوان الگو قرار داد. و حال آنكه در مسئله­ای مثل حضور زن در اجتماع حضرت زهرا (س) فرموده اند: بهترين چيز براي زن آن است كه نه او نامحرمي را ببيند و نه نامحرمي او را؛ در حالي كه زن در جامعة امروزي حضوري فعال در اجتماع دارد ؟

پاسخ :
مقدمه:مشاهدة سير تكاملي به كمال رسيدگان انسان را وا مي دارد تا براي رسيدن سريع تر به كمال مطلوب، روش و سيرة آن تكامل يافتگان را الگوي خويش سازد و تلاشي آگاهانه و هدف دار براي ايجاد هماهنگي و انسجام رفتاري با الگوهاي خويش در پيش گيرد. حال بايد توجه داشت كه در اين الگو خواهي نكاتي قابل توجه مي باشد كه بدون توجه به آنها الگو خواهي با مشكلات فراواني روبرو خواهد شد.[1] ما در اين جا به ذكر بعضي از نكات مهم كه به سؤال شما هم ربط دارد مي پردازيم و در آخر حديث حضرت فاطمه زهرا – سلام الله عليها – را توضيح مي دهيم، شايد كه راهگشاي مشكل شما باشد.
نكتة اول: تفكيك ميان قالب و محتواي سيره ها:
الگو پذيري از معصومين ع به دو صورت مي تواند صورت پذيرد: مستقيم و غير مستقيم. الگوپذيري مستقيم آن است كه گفتار و رفتار آن بزرگواران را عيناً برنامه و راه و رسم زندگاني خويش قرار دهيم. در بسياري از موارد گفتاري خاص يا رفتاري مشخص از ايشان با همان شكل و قالب رفتاري مي تواند اسوه و الگوي ما قرار گيرد. براي نمونه مي شنويم كه حضرت زهرا س پس از هر نماز واجب ذكر مخصوص داشتند. (34 مرتبه الله اكبر، 33 مرتبه الحمدلله، 33 مرتبه سبحان الله)؛ ذكري كه دستور آن را به عنوان هديه اي عظيم از پدر بزرگوارشان دريافت كرده بودند و همواره بر آن مداومت مي ورزيدند و به شيعيان خويش نيز توصيه مي فرمودند. از اين روي ما نيز به آن حضرت اقتدا مي نماييم و همان ذكر را با همان ترتيب بعد از هر نماز واجب به عنوان به عنوان تعقيبات نماز مي گوييم. چنين اقتدايي به آن بزرگوار، اسوه پذيري مستقيم خواهد بود.
اما الگو پذيري غير مستقيم آن است كه روح و حقيقت گفتار يا كردار آن اسوه هاي الهي را درك نماييم و با تحليل و استنباط از سيرة علمي و عملي آن بزرگواران، وظيفة خويش را در همة ابعاد زندگاني (فردي، اجتماعي، فرهنگي، سياسي، اقتصادي و ... ) دريابيم. بسياري از شكل ها و قالب هاي رفتاري اسوه ها ويژة شرائط خاص بوده است؛ از اين روي منظور از اسوه پذيري از آن رفتارها اين نيست كه همان قالب و شكل رفتاري خاص را اقتباس و تقليد كنيم؛ بلكه مطلوب و مقصود اين است كه روح و محتواي آن سيرة رفتاري را درك نماييم و آن را در شكل ها و كالبد هايي نوين، طبق اقتضاي شرايط زماني و مكاني خويش، تحقق دهيم.
براي نمونه در روايات مي بينيم كه فاطمة زهرا و علي مرتضي در يك چهار ديواري كوچك و گلين زندگي مي كنند. از يك پوست گوسفند، به عنوان رو اندازشان استفاده مي كنند. زهرا چادري از ليف خرما مي بافد و از آن استفاده مي كند و ... قالب و شكل اين گونه رفتارها به هيچ وجه در عصر حاضر قابل تأسي نمي باشند؛ اما آن چه ارزشمند و قابل تأسي است ، «حقيقت»، «محتوا» و «روح» اين رفتارهاست. اسوه پذيران حقيقي آناني اند كه روح اين رفتار ها را درك و اقتباس نمايند و در كالبد زندگي خويش به اجرا گذارند؛ مانند: روح بي اعتنايي به دنيا و حقير شمردن مظاهر فريبندة آن، روح پارسايي و رستگي از حبّ دنيا، روح ساده زيستي و پرهيز شديد از تجمّل گرايي.[2]
نكتة دوم: روايت حضرت زهرا
حضرت زهرا س در اين روايت فرموده اند كه براي زنان بهتر است كه مردان نامحرم را نبينند و مردان نامحرم نيز ايشان را نبينند. اين روايت معروف با عبارت هاي مختلفي در منابع پر شماري از كتاب هاي حديثي، اخلاقي و تاريخيِ شيعه و سنّي موجود است.
برخي افراد در مجامع علمي با مقاصد خاصّي با استناد قرار دادن اين روايت، اين پندار بي اساس را در سطح جامعه ترويج مي كنند كه سيرة فاطمة زهرا براي دختران و زنان روزگار ما نمي تواند اسوه و الگوي مناسبي باشد. در مورد اين روايت بايد چند نكته را مدّ نظر قرار بدهيم:
1 – استفاده حضرت فاطمة زهرا س از كلمة بهتر و خير، خود گوياي اين حقيقت است كه سيرة مذكور يك رجحان و مزيّت و ايده آل مي باشد. امري كه رعايت آن رجحان و برتري دارد و مادامي كه ضرورتي پيش نيامده است، عمل به آن بهتر و مطلوب تر است.
2 – پيام اين روايت اين است كه اگر زن احتياجي به فعاليت اقتصادي نداشته باشد و در عرصة تعليم و تعلّم نيازي به استاد مرد يا شركت در كلاس هاي مختلط نباشد، براي درمان بيماري هاي زنان، پزشك زن به قدر كفايت وجود داشته و رجوع به پزشك مرد هيچ ضرورتي نداشته باشد و ... بهترين سيرة زندگاني براي بانوان اين خواهد بود كه در منزل و محل سكونت و آرامش قرار گيرند و به شئون خانوادگي، اعم از تدبير منزل، تربيت فرزند، همسرداري، كمك به خود كفايي خانواده و ... بپردازند و در شرايطي كه نيازي به ارتباط زنان با مردان نيست، بهتر آن است كه زن با هيچ مرد نامحرمي ارتباط نداشته باشد و اين هرگز به معناي ممنوعيت نيست. اين روايت جنبه اخلاقي دارد و رعايت آن مستحب مي باشد و عدم التزام به آن گناه محسوب نمي شود و اساسا تعریف چهاچوب در قالب حرام بودن برخی ارتباطات به معنای جایز بودن ارتباط در حالت غیر حرام است؛ مثلا وقتی گفته می­شود زن در با چادر در جامعه ظاهر شود و مثلا جز صورت و کفین همه جا را بپوشاند یعنی در صورت رعایت این موارد می­تواند در جامعه حضور پیدا کند
3 – سيره حضرت فاطمة زهرا س و ديگر زنان مورد تأييد پيامبر اكرم ص در عرصه هاي سياسي (مثل خطبه حضرت فاطمة زهرا در دفاع از ولايت علي)، نظامي ( مثل امداد رساني زنان در جبهة جنگ براي مجروحين، تهية غذا و پوشاك و رساندن آن به جهادگران) و غيره نشانگر آن است كه اصل فعاليت هاي اجتماعي براي زنان، با رعايت شرايط اخلاقي، نه تنها مذموم نيست، بلكه در برخي موقعيت ها ممدوح و مطلوب است؛ در عرصه هايي چون تجمع هاي سياسي – اجتماعي، امر به معروف و نهي از منكر بانوان، آموزش و پرورش بانوان، كسب تخصص هاي مورد نياز بانوان، مشاوره در امور بانوان و ...[3]
خلاصه اینکه در باب بهتر بودن برای زن این است که او را نامحرمی نبیند و او نیز نامحرمی را نبیند، این است که باید جهت­گیری کلی به این سمت باشد و تا نیازی نباشد به سمت ارتباط با نامحرم حتی در صورت جواز نرویم، ولی در صورت نیاز چنان­که سیره خود حضرت زهرا سلام­الله علیهاست با رعایت موازین شرعی باید حضور پیدا کرد.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1) جامي از زلال كوثر، محمدتقی مصباح يزدي، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره)
2) جوان و بحران هويت، محمد رضا شرفي، انتشارات سروش
منابع مربوط به مسائل خانوادگي:
1) جوانان و انتخاب همسر، علي اكبر مظاهري، انتشارات پارسايان
2) نظام حقوق زن در اسلام، شهيد مطهري، انتشارات صدرا
3) آئين همسرداري، ابراهيم اميني، انتشارات اسلامي
4) جستاري در هستي شناسي زن، اسدالله جمشيدي و …، انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره)

پی نوشتها:
[1] . جامي از زلال كوثر، استاد مصباح يزدي، انتشارات مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني، چاپ اول، سال 1380، ص 67
[2] . همان. ص 92
[3] . همان، ص 108
[4] . سورة احزاب، آية 32
منبع: اندیشه قم